راهکارهایـی بـرای توسعـه گردشگـری روستایی در لرستان

گردشگری امروز به یکی از مهمترین منابع درآمدی کشورها تبدیل شده؛ آنهم در زمان هایی خاص مثل نوروز و تعطیلات تابستانی که سفرها به اوج خود میرسد

استان زیبای ما لرستان به جرئت یکی از بهترین نقاط گردشگری از نظر زیبایی های طبیعی و تاریخی و حتی بعنوان شاهراه ورود راهیان نور به خوزستان؛ در کوتاه مدت و با توجه به نزدیکی به ایام نوروز و اوج سفرهای نوروزی همه هموطنان و بعضا گردشگران خارجی در کوتاه مدت طی چند فرآیند ازین پدیده ی در آمدزا ی اقتصادی استفاده و برای ایجاد اشتغال برای هم استانی هایمان استفاده شود.

دراین گزارش راهکارهایی برای توسعه گردشگری استان تبیین شده است:

تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه های آن یا خلق را ه ها و روش های جدیدند.

یکی از این روش ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند مراحل توسعه ملی خود را سرعت بخشند. توریسم انواع مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیداری از توریسم با عنوان توریسم روستایی، با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی، بعنوان ابزاری جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است.

از انواع مهم و در حال رشد تورسیم، توریسمی است که مربوط به روستا و مناطق روستایی می باشد. تورسیم وابسته به روستا در کشورهایی که دارای صنعت توریسم رشد یافته ای هستند به شدت در حال رشد و گسترش می باشد.(Walpole & Goodwin, 2000). با توجه به ویژگی بارز گردشگری روستایی به مثابه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری، می توان انتظار داشت که این صنعت از یک سو به رشد اقتصادی و تنوع فعالیت های روستایی و از سوی دیگر با جذب مازاد نیروی انسانی ، به ایجاد اشتغال و درآمد زایی برای ساکنان روستاها کمک کند و فرصتی برای توسعه همه جانبه قلمداد شود.(سبزیان ملایی و خسروی پور، 1391، 2). سکونتگاه های روستایی، به خصوص در کشورهای جهان سوم که نزدیک به 2/1 جمعیت این گونه کشورها را در خود جا داده اند، با مسائل و مشکلات حادتری از قبیل: مهاجرت های روستایی، پایین بودن سطح اشتغال، پایین بودن سطح بهره وری در بخش کشاورزی، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی مواجه اند. این در حالی است که تعداد قابل توجهی از این گونه سکونتگاه ها به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی، آداب و سنن اجتماعی، زمینه های مناسبی برای توسعه ی فعالیت های گردشگری دارند. بدون شک دست یابسی به چنین هدفی مستلزم شناخت فرآیند گردشگری، طبقه بندی رویکردها، سیاست ها و آثار اجتماعی-فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی است، تا با یک پشتوانه ی علمی وآگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران، به انتخاب یک راهبرد منطقی واقع گرا توام با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری در چهارچوب فرآیند توسعه همه جانبه و پایدار دست زد. بسیاری از ساکنین شهری علاقه مند هستند که از محیط شلوغ و آلوده شهری به محیطی آرام و پاکیزه بروند به همین دلیل بسیاری از افراد برای حفظ سلامتی و آرامش خاطر گردش در مناطق روستایی را انتخاب می کنند و تجربه های تازه ای را در زندگی خود کسب می نمایند.

در این تحقیق سعی شده به شناسایی مفهوم گردشگری روستایی با رویکری به گردشگری پایدار نگریسته شود.

روستاها به دلیل ویژگی ها و ماهیت وجودشان به طور مستقیم به طبیعت پیرامون خود وابسته و متکی هستند به طوری که تغییرات در این بستر مکانی در گذر زمان شکل می گیرد و در فضایی جغرافیایی مبتنی بر کنش متقابل میان عوامل و روندهای طبیعی ـ اکولوژیک و اجتماعی ـ اقتصادی ـ سیاسی را خلق می نماید، بنا به درجه ی تغییرات و دگرگونی های روستایی بخش هایی از فضای درونی و بیرونی روستا شکل طبیعی و بکر خود را حفظ می نماید، همین ویژگی روستا برنامه ریزی اکوتوریسم را در چنین محیطی امکان پذیر می سازد. کنفرانس جهانی توریسم، توریسم روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی (کار در مزرعه و کشاورزی) فراهم می آورد. توریسم روستایی، توریسم زراعی و کشاورزی را نیز در بر می گیرد و موزه ای از ارائه ی خدمات و تسهیلات خدماتی مانند اسکان، پذیرایی، امکانات، وسایل سرگرمی، برپایی جشن ها و مراسم محلی، تولید و فروش صنایع دستی و محصولات کشاورزی را نیز دربر دارد

گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی، اجتماعی، در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا ظاهر شد. قبل آن هم مناطق روستایی مورد استفاده فعالیت های تفریحی قرار گرفته بودند اما شرکت در این فعالیت های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بوده است. در قرن نوزدهم و بیستم به دلیل توسعه حمل و نقل و سهولت جابه جایی راهیابی به مناطق روستایی آسان شد.

رشد سریع تقاضا برای گردشگری روستایی از سال 1945 آغاز شد البته در همین زمان گردشگری روستایی شاهد رشد برجسته گردشگری بین المللی شاهد رشد جمعیت بوده و افزایش تقاضا برای گردشگری روستایی تا اندازه ای منجر به توسعه ی گردشگری شد

اصول کلی در گردشگری اینگونه است:

1. تفریحی: گسترش تفریحات گردشگران در روستا باید بر اساس فعالیت هایی باشد که نمایان گر روستا و زیبایی ها، فرهنگ، تاریخ و حیات وحش آن می باشد.

2. توسعه: توسعه روستا باید حفظ محیط زیست و اهداف تفریحی را تقویت کند به طور مثال می تواند استفاده ی بهتری از مکان های تاریخی داشته باشد تا مکمل درآمدهای حاصل از زمین های کشاورزی باشد و این مهم با احیای زمین های متروک و ایجاد فرصت های جدید برای دسترسی به روستا حاصل می شود.

3. اقتصاد روستایی: سرمایه گذاری در گردشگری روستایی باید از اقتصاد آن حمایت کند با این حال باید در مناطق وسیع کم جمعیت صورت گیرد تا از انبوهی جمعیت و خسارات ناشی از فرسایش منابع طبیعی و استفاده ی بیش از حد آن ها جلوگیری شود و موجب گسترش اقتصاد و فواید دیگر شود.

4. حفظ محیط زیست: کسانی که از گردشگری روستایی سود می برند باید در حفظ آن سهیم باشند وبا حمایت های سیاسی و عملی از محیط زیست و اجرای سیاست ها و برنامه های تفریحی،کیفیت آن را بهبود بخشند.

5. بازاریابی: تبلیغ و اطلاع رسانی در مورد صنعت گردشگری باید فهم مردم را نسبت به آن عمیق کند تا استفاده بهینه از روستا منجر به درک و لذت بردن از آن ها شود

6. طرح ریزی: برنامه ریزی و اداره توسعه جدید گردشگری باید با منظره توازن داشته باشد و هر جا که ممکن است آن را گسترش دهد.

گردشگری روستایی:

روستا به عنوان یک مکان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، زیستگاه جماعتی از مردم در خارج از محدوده شهرهاست که دارای هویت تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی مخصوص به خود می باشد

اساس توسعه گردشگری در نظر داشتن رابطه ای است که میان سه جزء گردشگران، مقصد و جامعه میزبان برقرار است. این رابطه می تواند سنجیده، پویا و سازنده و یا مخرب باشد. از یک طرف گردشگری می تواند با مشارکت در اشتغال زایی و ایجاد درآمد، اقتصاد جوامع محلی را احیا کند و نیز می تواند در تقویت فرهنگ محلی سهیم باشد و در حفظ محیط زیست یا بازسازی محیط زیست و ساخته دست بشر تغییر ایجاد کند. از طرف دیگر گردشگری قادر است اقتصاد محلی را جلو بیاندازد و کیفیت زندگی و محیط زیست جوامع محلی را پایین بیاورد. بنابراین هدف گردشگری روستایی این است که با حفظ منابع طبیعی در دراز مدت بین این سه جزء تشکیل دهنده گردشگری اعتدالی موزون برقرار کند.

مشارکت جامعه در گردشگری جزء ضروری توسعه گردشگری پایدار بویژه در زمینه گردشگری روستایی است.

برخی از تعاریفی که تاکنون برای توریسم روستایی ارائه شده اند بدین شرح می باشد:

گردشی توام با مسئولیت به نواحی روستایی است است که باعث حفظ محیط زیست و توسعه رفاه جوامع محلی می گردد

توریسم روستایی را هر شکلی از توریسم که نشان دهنده نوعی از زندگی روستایی، هنر، فرهنگ و میراث فرهنگی در مکان های روستایی باشد و به موجب آن سودآوری برای جوامع محلی هم به لحاظ اقتصادی و هم اجتماعی به همراه داشته باشد و نیز تعاملاتی را بین گردشگران و افراد محلی به منظور توسعه تجربه بیشتر و تبادلات فرهنگی و اجتماعی ایجاد نماید تعریف نمود. گردشگری روستایی باید به عنوان بخشی از فرآیند توسعه روستایی که یکی از مفاهیم و اشکال توسعه پایدار است، مورد توجه قرار گیرد.

این نوع گردشگری در محیط روستایی انجام می پذیرد، در این نوع گردشگری می توان به فعالیت هایی نظیر دیدن مزارع روستایی، رسیدن به آرامش در محیط روستا، گشت و گذار در طبیعت، داد و ستد با روستاییان و غیره اشاره نمود. اهداف این نوع گردشگری زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می باشند. گردشگری روستایی از نظر فعالیت به دو نوع تفکیک می شود:

1. گردشگری با تکیه بر کشاورزی در مزرعه: کشاورزی و دیگر فعالیت های مربوط به آن حول محور اصلی این نوع از گردشگری را شکل می دهد که به آن گردشگری کشاورزی نیز گفته می شود.

2. گردشگری بدون تکیه بر کشاورزی و خارج از مزرعه: محور فعالیت ها چیزی غیر از فعالیت های کشاورزی است مانند گشت و گذار در طبیعت، حضور در روستا، دوچرخه سواری، اسب سواری و غیره...

اساس توریسم روستایی، ترکیب محیط زیست روستایی، فعالیت های مزرعه و فرهنگ های خاص موجود در روستا بمنظور فراهم نمودن گردشگری و تنوع برای گردشگران و ایجاد فرصتی برای افراد محلی در جهت کسب درآمد بیشتر، ایجاد اشتغال و آشنایی با فرهنگ های مختلف و ایجاد ارتباط با سایر افراد روستای خود می باشد و ایجاد این فرصت بدون تخریب محیط زیست طبیعی مدنظر است.

مفهوم توسعه پایدار گردشگری روستایی

در عصر حاضر، گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از سریع ترین صنایع رو به رشد جهان، ابزاری برای ایجاد درآمد ملی، از اصلی ترین ارکان اقتصادی جهان و نیز از مفاهیم، اشکال و ارکان توسعه پایدار قلمداد می شود. از طرفی گردشگری اشکال مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیداری از گردشگری با عنوان گردشگری روستایی، با هدف توسعه ی پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی و به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهم ترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقا یافته است. هر چند که گردشگری روستایی در مجموع موضوع جدیدی نیست اما اهمیت آن و نقشی که در توسعه ی پایدار جوامع محلی ایفا می کند، به تازگی مورد تایید قرار گرفته است. این در حالی است که با آنکه مفاهیم توسعه ی پایدار از دهه ی 1980 به بعد در نوشتارهای توسعه ی جهان به طور گسترده مورد توجه صاحب نظران واقع شده، اما توجه به گردشگری پایدار از دهه 1960 با شناسایی تاثیر بالقوه ی گردشگری انبوه و توجه به تاثیر فعالیت های گردشگری بر اقتصاد، محیط زیست و فرهنگ نقاط توریستی در مناطق میزبان آغاز شد. این روند در دهه 1970 با شکل گیری و پیدایش مفهوم گردشگری سبز که بر اساس آن، ارزش سرمایه های طبیعی و میزان خسارت ها و آسیب های وارد آمده بر محیط زیست برآورد می شود- ادامه یافت و بیش تر بر حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری بر استفاده ی دائم نسل فعلی و نسل های آینده معطوف گردید. به دنبال این تلاش ها اصطلاح و مفهوم گردشگری پایدار به عنوان تنها راه نجات طبیعت و انسان نمود پیدا کرد. رهیافت گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی می کند و رابطه ی مثلث وار میان جامعه میزبان و سرزمین آن را از یک سو و جامعه میهمان یعنی گردشگران را از سویی دیگر با صنعت گردشگری برقرار می سازد و قصد دارد فشار و بحران موجود بین سه ضلع مثلث را تعدیل و در طولانی مدت موازنه ای را برقرار سازد.

توسعه پایدار روستایی عبارت است از وحدت میان ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی به منظور بالا بردن سطح معیشت و رفاه مردم روستایی است. در توسعه پایدار روستایی توجه به عوامل زیست محیطی از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد.

لازم به ذکر است جوامعی که صنعت توریسم روستایی و کشاورزی در آن رواج دارد و به موفقیت هایی از این راه رسیده اند جوامعی هستند که افراد در فعالیت ها و پروژه ها کنترل و مشارکت دارند و قسمت عمده منافع در جامعه مورد نظر باقی می ماند. اعضاء جامعه خود درگیر پروژه ها می ش.ند و منافع نیز باید به آنان اختصاص یابد و بر اساس مشارکت داوطلبانه این امر صورت می گیرد.

همه این موارد نشان دهنده یک رابطه قوی بین توریسم روستایی با توسعه پایدار می باشد و یکی از راهکارهای اساسی برای توسعه مناطق روستایی توجه به این نوع توریسم است تا محیط های روستایی را از انزوا و مهجوریت خارج نموده و توسعه ای متوازن در کشور ایجاد نمایند. تورسیم روستایی موجب حفظ و تداوم فرهنگ اصیل و بومی می شود و نکته مورد توجه در روستاها و ایلات و عشایر این است که هر کدام از آنها افسانه ها، داستان ها، آداب، سنن و عقاید مربوط به خود را دارند که مجموعه این ها یک موزه مردم شناسی بی نظیر است و هر یک از سیاه چادرهای عشایر و یا خانه های روستایی، مراسم و جشن های آنان حتی جشن عروسی، یک موزه زنده است که این موزه ها عرصه به تصویر کشیدن ارتباط بین سه عنصر انسان، طبیعت و فرهنگ با همدیگر است؛ لذا بایستی با به نمایش گذاردن آنان به سایرین و سهیم شدن در فرهنگ آنان در حفظ و نگهداری آنها بکوشیم و اجازه ندهیم که این موزه زنده و جالب به فراموشی سپرده شود.

کارکردهای این نوع توریسم

گرچه توریسم پیامدهای مثبتی را به دنبال دارد اما بدون برنامه ریزی و نظارت دقیق، حتی این نوع توریسم می تواند آسیب های جدی را بر پیکر روستاها وارد نماید. این توریسم بر سه بعد اقتصادی، محیطی و اجتماعی- فرهنگی تاثیر دارد. اثرات مثبت و کارکردهای توریسم روستایی در ذیل بیان گردیده است:

1. کارآفرینی برای جوانان و زنان روستایی، توسعه مراکز اشتغال کوچک و ایجاد شغل های متعدد و جلوگیری از مهاجرت

2. مشارکت افراد محلی در مدیریت و برنامه ریزی ها و نیز جلب مشارکت آنان در توسعه اقتصاد ملی با پتانسیل حفظ و حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست

3. تزریق سرمایه به روستا و کاهش فقر با ایجاد یک کانال جهت ارزش افزوده محصولات محلی، رشد و حفظ صنایع دستی و خارج شدن از اقتصاد تک بعدی روستا و افزایش و تغییر شکل منابع در معرض خطر به سمت منابع پربازده و همراه با سودمندی و توزیع درآمد

4. ارتباطات بیشتر روستاییان با سایر جوامع و فرهنگ های متنوع و ارتقاء سطح فرهنگ مردم محلی، حفظ و تداوم ارزش های فرهنگی و شناساندن هویت محلی

5. افزایش سرمایه اجتماعی و رفاه جوامع محلی

مدیریت گردشگری

مدیریت امور گردشگری در سطح ملی از وظایف و مسئولیت های دولت است که خط مشی و سیاست های کلی، وضع مقررات، ترتیبات اداری، منابع مالی و سهم هر یک از بخش های عمومی یا خصوصی توسط دولت مشخص می شود. در برخی از کشورها برنامه ریزی گردشگری در این سطح به صورت نیمه دولتی یا حتی غیر دولتی و خصوصی انجام می گیرد. بدین ترتیب برنامه ریزی و مدیریت گردشگری روستایی

وظیفه ی تعداد زیادی از سازمان های بخش دولتی و خصوصی و شوراهای اسلامی روستاهاست که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در گردشگری دخالت دارند.

محصول گردشگری

برای تامین انتظار بازدیدکنندگان لازم است کسب و کارهای مرتبط با گردشگری، رفتار خرید گردشگران را درک کنند. مقصدهای گردشگری روستایی برای رقابت باید دارای امکانات تامین نیازمندی های اساسی گردشگران مانند: اقامت و غذا باشند برای نمونه، در گردشگری مزرعه ،کشاورزان باید توانایی متنوع ساختن فعالیت های خود را داشته باشند، تا ارزش محصولات و دارایی آن افزایش پیدا کند. این موجب بقا و توسعه ی جنگل داری، شکار، ماهیگیری، تولید میوه ها و پرورش زیتون در (کشورهای مدیترانه ) می شود.

در همه ی بازدیدها یا تجارب گردشگران، برخی از محصولات یا عناصر مختلف در نظر گرفته می شود. این عناصر به طور معمول شامل حمل و نقل، اقامت، سرگرمی، جاذبه ها و تسهیلات خرده- فروشی و امکانات فراغتی و تفریحی است، آن ها با یکدیگر عرضه ی گردشگری را نشان می دهند.

برخی اوقات، این عناصر سازماندهی شده، و به صورت یک بسته ی گردشگری در می آید که توسط گردانندگان سفرها و عوامل مسافرت ها به فروش می رسد و گاهی اوقات نیز گردشگران خود این عناصر مختلف را انتخاب و ترکیب می کنند. در هر مورد این عناصر به طور جمعی، ترکیبی از فعالیت ها و کارکردها را تولید می کنند که ((محصول گردشگری)) نامیده می شود.

دو شیوه برای بررسی محصول گردشگری وجود دارد، این موضوع از یک طرف ممکن است از نقطه نظرصنعت گردشگری یا فراهم کنندگان محصول گردشگری بررسی شود که در این صورت، تمرکز بر مسائل و چالش های بخش های گردشگری است.

از طرف دیگر، این موضوع می تواند از نقطه نظر گردشگران بررسی شود. در این مورد، محصول گردشگری شامل کل تجربه ی گردشگری است، و در این صورت محصول گردشگری بیش تر از مجموع بخش های تشکیل دهنده ی آن است. به عبارت دیگر محصول گردشگری روستایی به طور ساده مجموعه ای از جاذبه ها، تسهیلات و فرصت های تفریحی در نواحی روستایی نیست، بلکه تمامی تجربه ای است که شامل همه ی دوره ها یا مراحل بازدید واقعی اعم از اولیه و بعد از آن در نواحی روستایی می شود.