ارائه تحلیل‌های غیرغربی از سینما از دهه ۵۰/ درجستجوی خانه دوست

در ابتدا شهاب اسفندیاری مدیر کمیته علمی و آموزشی جشنواره جهانی فجر در معرفی این کتاب گفت: کتاب «غربی‌زدایی مطالعات فیلم» ترجمه‌ای از کتاب De-Westernizing Film Studies است که در اصل توسط انتشارات معروف راتلج در سال ۲۰۱۲ منتشر شده بود. این کتاب با پشتیبانی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری ترجمه شده و با حمایت جشنواره جهانی فجر در انتشارات خانه هنرمندان ایران منتشر شده است.

سپس رضا میرکریمی ضمن خوشامدگویی به حاضران گفت: به حضور در جمع اساتید مفتخریم. تیمی با تجربه و دانش به برگزاری این جشنواره کمک کردند و با برنامه‌ریزی بخش های مختلف آن، موجب شدند جشنواره‌ای شایسته کشورمان برگزار کنیم.

پس از آن سید عماد حسینی سرپرست گروه مترجمان این کتاب عنوان کرد: رابطه میان غرب و غیرغرب، رابطه ای دستخوش تغییر بوده‌ است. برخی معتقد بودند سینما به عنوان مولود غرب، نمی‌تواند جوابگوی فرهنگ های غیرغربی باشد اما تاریخ سینما نشان داد این برداشت نادرستی است. تا پیش از دهه ۵۰، غربی‌ها سینما را با رویکرد غربی تحلیل می‌کردند اما از این زمان به بعد، تفاوت‌ها در سینما باعث شد در غرب هم به تحلیل های غیرغربی توجه کنند و رویکردهای تازه‌ای ارائه شود که اروپامحور نیست.

هنرمند چراغ شب زندگی مردم را برمی‌افروزد

در ادامه برنامه رضا داوری اردکانی ضمن تبریک مبعث پیامبر (ص) گفت: با اینکه فلسفه و هنر در ارتباط با یکدیگرند اما به علت گوشه‌گیری یا کم‌ذوقی، ارتباط زیادی با هنرمندان نداشته‌ام و بیشتر از آثار آن‌ها استفاده کرده‌ام. فلسفه و هنر چندان به هم نزدیک نیستند و چون دو زبان دارند، خیلی باهم انس نمی‌گیرند اما به هر حال وقتی صحبت از «هنر چیست؟» می‌شود، قطعا یک فیلسوف این سوال را پرسیده و به دنبال جوابی برای آن بوده است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی صحبت‌های خود را با طرح یک سوال ادامه داد و گفت: غرب چیست؟ اولین بار که مساله غرب مطرح شده، در «تراژدی پارسیان» یونانی بوده است. تقابل تاریخی که نویسنده یونانی به آن اشاره می‌کند، تقابل فرهنگ یونانی و فرهنگ ایرانی است که البته بیشتر به صورت تقابل فرهنگ عقلی و فرهنگ دینی جلوه گر شده است. البته به فرهنگ غیر و بیگانه جسارت نمی‌کند ولی تفکیک می کند.

داوری اردکانی در بخش پایانی صحبت‌هایش با گرامیداشت یاد و خاطره عباس کیارستمی، گفت: زنده یاد کیارستمی بی آنکه جنگ و ناسازگاری داشته باشد، به دنبال راه خروج بود و این که در جستجوی راه «خانه دوست» بود و سراغ آن را می گرفت؛ شاید نشان همین معنا باشد.

حضور در ایران و حرکت در مسیر غربی‌زدایی

سخنران بعدی این مراسم انیس دویکتور بود که در آغاز سخنانش گفت: ۲۲ سال قبل زندگی تازه‌ای برای من شروع شد؛ وقتی به ایران سفر کردم و تحقیقات و پژوهش‌های زیادی در ارتباط با سینمای ایران انجام دادم. درباره مسیر حرکت خودم باید بگویم شاید کاملا غربی‌زدایی نشده باشم، اما از زمان آمدن به ایران سعی کردم این اتفاق برایم بیفتد.

وی ادامه داد: در زمان تحصیل در مقطع دکترا، استادم از من خواست موضوعی را انتخاب کنیم که هیچ ارتباطی با آن نداریم. به همین دلیل من ایران را انتخاب کردم، کشوری که نسبت به آن هیچ شناختی نداشتم. من تحقیقاتم را از صفر شروع کردم، مانند یک کودک که تازه شروع به یادگیری کرده است. بدون اینکه هیچ شناختی داشته باشم به ایران آمدم.

آموختن از سینمای کیارستمی و آوینی

این استاد دانشگاه اضافه کرد: در ابتدا برای مطالعه فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی آمده بودم اما وقتی به ایران آمدم، فهمیدم چیزی از ایران نمی‌دانم و برای کسب این شناخت مسیرم کاملا تغییر کرد. آن زمان با سینمای ایران از طریق بنیاد فارابی و فیلمسازانی چون کیارستمی آشنا شدم. من سینمای غرب را هم از دریچه فرهنگ و هنر ایران شناختم. من «امر پیدا/مرئی و امر ناپیدا/نامرئی» را با سینمای ایران یاد گرفتم. از فیلم‌های کیارستمی و مرتضی آوینی چیزهای زیادی آموختم و با آنها درک متفاوتی از درایر و برسون پیدا کردم. من مفهوم فریم را از طریق مینیاتورهای ایرانی فهمیدم. مفهوم پلان-سکانس را از نقاشی‌های استاد بهزاد یاد گرفتم.

پژوهش درباره اسلام و سینما در فضای دانشگاهی چندان محبوب نیست

دیگر سخنران این مراسم نسیم پاک‌شیراز، درباره غربی‌زدایی مطالعات فیلم گفت: وقتی تاریخ سینما را در غرب بررسی می‌کنید، از همان شروع سینما با آثار مهم مسیحی و یهودی مواجه می شوید اما در کشور ایران کمی طول می‌کشد تا به این مرحله برسد. حتی بعد از جمهوری اسلامی بلافاصله آثار مبتنی بر کتاب مقدس نداریم.

وی ادامه داد: متاسفانه چندان مطالعه و پژوهشی درباره سینما و اسلام در میان کتب دانشگاهی وجود ندارد و پرداختن به این موضوع چندان محبوب نیست. گمان نکنیم صرفا مسیحی‌ها و یهودی‌ها می‌توانند از هنر برای معرفی دین استفاده کنند، یا اینکه برای معرفی اسلام صرفا باید از متون مذهبی بجای فیلم استفاده شود. سینما به اشکال مختلفی می‌تواند از اسلام حرف بزند. خیلی مهم است که ما فقط به فکر این نباشیم که برخی کارگردان‌های غربی درباره معنویت فیلم ‌بسازند و ما درباره آن‌ها حرف بزنیم. ما باید خودمان اسلام را به شکلی که در فیلم های ما هست به دنیا معرفی کنیم، نه اینکه اجازه دهیم دیگران آن‌طور که می‌خواهند آن را روایت کنند.

در بخش پایانی این مراسم، کتاب «غربی‌زدایی مطالعات فیلم» با حضور رضا میرکریمی دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر، رضا داوری اردکانی و شهاب اسفندیاری رونمایی شد.