افزایش شدید قیمت ارز و آثار و تبعات آن بر مردم کشور و استان خوزستان

به گزارش برنا، یکی از بیماری های شایع و شناخته شده در اقتصاد کشور وابستگی شدید درآمدهای ارزی به فروش نفت خام بوده و هست. اتفاقاً این بیماری از پیش از انقلاب شناخته شد و انقلابیون آنرا به عنوان نقطه ضعف و حتی خیانت شاه تبلیغ می نمودند. به همین دلیل، رهائی از فروش نفت و درآمدهای ارزی حاصل از آن به یکی از شعارهای انقلاب تبدیل شد. از ابتدای انقلاب بنابود در جهت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی تلاش و تدبیر شود اما افسوس که سیاستگذاران و تصمیم گیران با تشخیص اشتباه ریشه های درد، نسخه هائی اشتباه پیچیدند و نتیجه آن شد که امروز با گذشت چهار دهه از آن تاریخ، وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای ناشی از فروش نفت اگر بیشتر نشده، کمتر هم نشده است. نتیجه آنکه این وابستگی کشور را در تعاملات بین المللی به شدت آسیب پذیر کرده است و اکنون امریکا به راحتی مشغول فشار آوردن به کشور از طریق همین وابستگی است. 

این وابستگی به درآمدهای ناشی از فروش نفت باعث شده که قیمت ارز نقشی کلیدی، محوری و حیاتی در اقتصاد کشور داشته باشد. به همین دلیل میزان ارز و قیمت آن از یک طرف برای سیاستگذاران اقتصادی و از طرف دیگر، برای گروه ها و افرادی که حیات اقتصادی شان به ارز وابسته است اهمیت فراوانی دارد. اغلب تولید کنندگان داخل برای تولیدات خود نیاز به واردات مواد اولیه و کالاهای سرمایه ای یا واسطه ای از خارج دارند به طوری که حدود 80 درصد واردات کشور به منظور تأمین نیازهای واحدهای تولیدی داخل انجام می شود. بنابراین افزایش قیمت ارز باعث می شود محصولات ساخت داخل افزایش قیمت داشته باشند که نتیجه ی آن افزایش تورم داخلی است. در مقابل اما، با افزایش قیمت ارز، صادرکنندگان منتفع می شوند اما از آنجا که بیش از نود درصد صادرات غیر نفتی کشور مواد خام یا نیمه خام است، افزایش این صادرات اگر مضر نباشد چندان هم مفید و قابل تفاخر نیست. به همین دلیل هر سیاستی (از جمله فشار برای افزایش قیمت ارز که توسط تجار و برخی اقتصاد خوانده های طرفدار بازار آزاد انجام می شود) که منجر به افزایش قیمت ارز منتهی شود خود موجب تخلیه ی منابع داخلی شده نفع چندانی برای توده ی مردم ندارد.  

با این توضیح می توان گفت که وابستگی شدید اقتصاد کشور به فروش نفت و درآمدهای ارزی حاصل از آن باعث شده که امریکا بتواند از طریق تحریم فروش نفت و محدود سازی درآمدهای ارزی، به ایران فشار بیاورد. با انتخاب دولت تندرو و ضد ایران ترامپ، بعد از سه سال که از توافق برجام می گذشت این توافق با خطر لغو از سوی امریکا مواجه شد و بالاخره ترامپ به وعده ی خود عمل کرد و در اردیبهشت امسال از برجام خارج شد. اعلام خروج امریکا از توافق برجام باعث شد تا صاحبان سرمایه و حتی مردم عادی نسبت به تشدید تحریم ها نگران شده و در پی تبدیل دارائی های ریالی خود به ارز، به بازارهای ارز هجوم آورده و قیمت ارز ظرف مدت بسیار کوتاهی بیش از صد در صد افزایش یافت. این افزایش البته به مذاق طرفداران افزایش قیمت ارز خوش آمد زیرا معتقد بودند و هستند که افزایش قیمت ارز موجب افزایش صادرات از یکسو و کاهش واردات از سوی دیگر خواهد شد و در مجموع به سود اقتصاد کشور خواهد شد. این طرز تفکر به اعتقاد من اکیداً با واقعیات اقتصادی کشور همخوانی ندارد و افزایش قیمت ارز تنها موجب افزایش شدید تورم و لطمه ی جبران ناپذیر به قدرت خرید توده ی مردم و گسترش فقر و نابرابری خواهد شد که مجال استدلال پیرامون این ادعا در این نوشته ی کوتاه وجود ندارد. 

به هر حال، از ابتدای امسال و بلافاصله بعد از افزایش نرخ ارز، اثر آن بر قیمت کالاهای داخلی نمود پیدا کرد و زمینه ی جهش شدید نرخ تورم را فراهم آورد. با اعلام بسته ی جدید ارزی و افزایش رسمی قیمت دلار، بازارهای داخلی تحت تأثیر شدید قرار گرفتند. یکی از آثار فوری افزایش قیمت ارز، تحت تأثیر قرار گرفتن بازارهای آبادان و خرمشهر و فشار به مردم این منطقه شده است. به این ترتیب که با افزایش قیمت دلار، قیمت کالاهای موجود در بازارهای داخلی برای افرادی که صاحب ارز خارجی هستند به شدت کاهش یافته و خرید از این بازاربرایشان به صرفه است. وجود منطقه ی آزاد آبادان و خرمشهر که بنابود تأثیر مثبت زیادی برای ساکنین این منطقه داشته باشد همانگونه که بارها پیش بینی کرده بودم، با بی تدبیری تمام به زمینه ای تبدیل شد تا بر مردم این منطقه فشار بیشتری وارد آید. طبق گزارش های مکرر، مدتی است که عراقی ها با استفاده از نزدیکی به دو شهر آبادان و خرمشهر و آزادی تردد و نیز معافیت گمرکی خردی از منطقه ی آزاد آبادان و خرمشهر، به بازارهای این دو شهر هجوم آورده، ضمن تخلیه ی بازارهای آبادان و خرمشهر از کالاهای موجود و مورد نیاز ساکنین، استفاده ی فراوان از فرصت پیش آمده می برند. در مقابل اما، ساکنین مظلوم این منطقه خود با کمبود و گرانی کالاهای بازار مواجه شده و فشار مضاعفی از غفلت مدیران منطقه ی آزاد و مسئولان محلی متحمل شده اند. 

اگرچه طرفداران افزایش قیمت ارز این وضعیت را موفقیت تلقی نموده و به زعم خود افزایش صادرات و ارز آوری برای کشور تلقی می کنند اما نسبت به فشار وارد شده به مردم در داخل کشور و در این مورد خاص، به ساکنین آبادان و خرمشهر، خود را به غفلت می زنند. در شرایط فعلی و برای جلوگیری از فشار بیشتر به مردم منطقه، دولت محلی به سرعت باید وارد شده و تمهیدات لازم برای حمایت از ساکنین منطقه از طرق مختلف از جمله وضع تعرفه ی گمرکی برای خریداران خارجی انجام دهند تا بیش از این به مردم رنجدیده ی این دو منطقه ی آسیب دیده از جنگ فشار وارد نشود.

نکته آخر اینکه، اگر کالاهای مورد تقاضای عراقی ها تولید داخل است، و ارز ناشی از این خرید در منطقه باقی می ماند و به شرط عدم کمبود این کالاها برای ساکنین بومی، در بلند مدت احتمالاً مردم منطقه هم نفعی ببرند اما اگر کالاهای مورد تقاضای عراقی ها، وارداتی و با ارز ارزان تهیه شده اند که موجب زیان مضاعف به کشور و منطقه خواهد شد و دولت باید سریعاً اقدامات لازم برای جلوگیری از این روند را داشته باشد.