بزرگترین مشکل تئاتر استان نبود زیرساخت مناسب است/توجه به فرهنگ و هنر پیش شرط رشد در جامعه

  مجید بشکال از گروه تئاتر «کارگاه » بندرعباس فعالیت هنری خود را در زمینه های بازیگری، طراحی صحنه و کارگردانی از سال ۷۹ آغاز و از سال ۸۹ وارد دنیای نمایش عروسکی شد و فتحیه بقایی کار تئاتر را از سال 64 شروع کرده و فیلم سازی و تئاتر را همزمان آموزش دیده است. نمایش عروسکی « مکبِث » آخرین کار این دو هنرمند هرمزگانی و تنها نماینده هرمزگان در جشنواره بین‌المللی مبارک است که برای نخستین بار از هرمزگان در این جشنواره یک نمایش حضور داشت. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت و گوی این دو هنرمند با صبح دریا است :

1- چند سال است با هم کار می کنید ؟ و هر کدام به تنهایی چند ساله حرفه تئاتر را انتخاب کردید ؟

*از سال 80 حدود 17 سال . اولین کاری که باهم اجرا کردیم نمایش «مرثیه » برای جشنواره منطقه ای روستا بود .

مجید : 18 سال حرفه تئاتر را انتخاب کرده ام و اولین کارگردانی ام در سال 81 بود و بصورت جدی کارگردانی را از سال 85 با نمایش «زینب » در شیراز را ادامه دادم .

فتحیه : کار تئاتر را از سال 64 شروع و فیلم سازی و تئاتر را همزمان آموزش دیده ام . اولین کارم «زار دینگو مارو » با زنده یاد احمد حبیب زاده بود.

خاطره مشترک : اولین کار من با فتحیه زمانی بود که به تازگی وارد تئاتر شده بودم قرار شد روبروی فتحیه بازی کنم به محض اینکه فتحیه بازی را شروع کرد من نشستم ، استرس داشتم به دوستان گفتم اجازه دهید ابتدا فتحیه بازی کند و ببینم چطور نقش را ایفا می کند و بعد من بازی می کنم این اولین خاطره ای است که باهم داریم .

2- بعنوان یک کارشناس در زمینه تئاتر  نظرتان در مورد نمایش عروسکی چیست ؟

* بصورت جدی فعالیت تئاتر عروسکی در هرمزگان با گروه نمایش « کارگاه » شروع شد در این سالها نسبت به سالهای ابتدایی کار مخصوصا با اجرای نمایش عروسکی « مکبِث » نگاه ها بهتر شده البته این نگاه در بخش مدیریتی اتفاق نیفتاده است از طرفی زیرساخت های استان برای نمایش عروسکی صفر است .

3- در استان چند گروه نمایش عروسکی داریم که کار عروسک سازی را خودشان انجام می دهند ؟

* تنها گروه عروسکی گروه نمایش« کارگاه » است که بصورت جدی از سال 88 با نمایش کودک شروع به کار کرده است .

4-تنها برای کارهای خودتان عروسک می سازید ؟

* خیر ، در سال گذشته 5 عروسک برای نمایش پینوکیو ، جشنواره تابستانی قشم و سه عروسک سفارشی برای نمایش کودک در بندرعباس و دو عروسک هم امسال برای کار تبلیغاتی شرکت بیمه ساخته ایم.

5- چه شد که شدید مجید بشکال عروسک ساز و کارگردان و فتحیه بقایی ، عزیز جامعه فرهنگی  و  هنرمند محبوب تئاتر استان ؟

مجید : نمی دانم اما از یک جایی احساس کردم که نمایش عروسکی حرف های زیادی برای گفتن دارد و یک شیوه ای است که  می تواند  به خوبی با تماشگر ارتباط برقرار می کند .

فتحیه : تلنگر اجرای نمایش عروسکی زمانی زده شد که یکی از دوستان در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ما را به کلاس های تئاتر کاغذی در تهران دعوت کرد و این انگیزه زمانی بیشتر شد که  در کارگاه ها و آموزش اساتید فرانسوی درایران  شرکت کردیم.از سال 64 فعالیت هنری ام و اولین کارگردانی ام را  در سال 74 با نمایش «سرود کنار گودال » آغاز کردم سپس کارگردانی های من به سمت کارهای دانشجویی ، تربیت معلم ، دانشکده فنی و حرفه ای و بعد هم با همسرم همکاری می کنیم و کارهای مشترکی داریم .این یک قانون است پس از 30 سال کارکردن مداوم محبوب و پیشکسوت تلقی شوی .

6- چشم اندازتان از آینده کاری ؟و آینده تئاتر عروسکی استان ؟

*مجید : معتقدم روز جدیدم نباید مثل روز گذشته ام باشد و همیشه به دنبال تجربه های تازه هستم و تا زمانی که فکر و جسمم یاری دهد بدنبال یادگیری و تجربه ام ، ناامید نمی شوم و در جا نمیزنم ، هر کسی هدفی برای خودش دارد و من نیز مستثنی نیستم اما اینکه در آینده چه اتفاقی بیفتاد ، نمیدانم و به هر حال امیدوارم مثل امروزم نباشد .

فتحیه : نباید در جا زد و در یک جا بمانم سعی می کنم که بیشتر به سمت جلو پیش روم و امیدوارم که در آینده نه چندان دور  شاهد فعالیت و موفقیت  خودم در زمینه های دیگری باشم .

7-فکر می کنید در چند سال آینده تعداد افرادی که تئاتر عروسکی کار می کنند بیشتر می شوند ؟ آیا آموزشی  برای جذب و ایجاد گروهای دیگر داشته اید ؟

*تمام تلاشمان را می کنیم که این اتفاق رخ دهد گاهی نیز برخی از دوستان برای یادگیری نمایش عروسکی تمایل نشان می دهند. اما آینده قابل پیش بینی نیست زیرا نمایش عروسکی کار بسیار سخت و طاقت فرسایست و اینکه چند درصد از افراد تحمل این سختی را داشته باشند در آینده چه اتفاقی رخ می دهد و این مشمول زمان است در زمینه آموزش هنوز ابتدای راه هستیم اما هر آنچه تا بحال تجربه کرده ایم و از ما خواسته شده است در اختیار دوستان قرار داده ایم . امیدواریم این اتفاق رخ دهد و گروه های نمایش عروسکی در استان بیشتر شوند .

8- در فکر تأسیس آموزشگاه عروسک سازی هستید؟

* مراحل  اداری تأسیس آموزشگاه و کارگاه در زمینه آموزش و ساخت و ساز عروسک در حال طی شدن است و امیدواریم تا دو ماه آینده شاهد بهره برداری از آموزشگاه و کارگاه باشیم .

یک نوید را می دهم با ارتباطات و حمایت های دوستان تئاتر عروسکی  تهران موافقتِ گرفتن نمایندگی دفتر یونیمای جهانی « یونیما عنوان اختصاری است که حدود ۸۰ سال پیش در اروپا تشکیل شده » در استان هرمزگان را گرفتیم تا زیرمجموعه نمایندگی ایران شویم البته این امر مستلزم این است که بتوانیم مکانی را بعنوان دفتر اختصاص دهیم و اینجا همکاری مسئولین را می طلبد و کمک بسیار زیادی به پیشرفت نمایش عروسکی در استان می کند البته در جشنواره اخیر صحبتهای نهایی اش انجام شده است .

10- چه کاری در دست اجرا دارید ؟

*در حال حاضر استراحت می کنیم بعد از استراحت اولین کاری که بعد از محرم و صفر نمایش عروسکی مکبِث به اجرای عموم می رود بعد از آن مشغول کار بر روی یک نمایشنامه با اجرای عروسکی هستم که در زمان خود معرفی می کنم.

ایده هایم بر اساس یک اتفاق یا تلنگری در ذهن ام شکل می گیرد و درگیرم می کند ؛ مدت زمان زیادی درگیر نمایش «مکبِث » بودم با توجه به ایده های زیادی که به ذهنم رسید به این نتیجه رسیدم که به صورت عروسکی اجرایش کنم.

11- گروه نمایش « کارگاه » چند نفره است ؟

* هسته اصلی گروه هفت نفر است و 18 سال است کنار هم هستیم اما در گذر زمان و برای کارهای مختلف افرادی اضافه می شوند گاهی می مانند گاهی هم می روند ؛ برای نمایش عروسکی مکبث 15 نفر بودیم.

12- عامل موفقیت ؟

*تلاش

13- بین زندگی کاری و شخصی تان مرزی وجود دارد  ؟

*کاملاً از هم  جداست . در تمرین و اجرای تئاتر همه برایم یکسان هستند فرقی ندارد فتحیه باشد یا شخص دیگری .هر فرد باید نقش خود را به درستی ایفا کند . به همه می گویم «یا انجام دهید یا بروید » .

14- درخواست از مسئولین ؟ آیا حمایتی از مسئولین استان داشتید ؟

*حمایت مقطعی بوده است و در آینده تئاتر تاثیر گذار نیست بزرگترین مشکل تئاتر استان نبود زیرساخت مناسب است. . به جای اینکه پیشرفت داشته باشیم زیرساخت ها کم می شود هر چند هراز گاهی مسئولین قول هایی می دهند برای ساخت پلاتو ، سالن و ... اما در عمل دیده نشده است البته شهرداری منطقه یک ، پلاتویی در بلوار امام حسین (ع) در دست احداث دارد که امیدواریم به بهره برداری برسد در حال حاضر دو سالن اجرای تئاتر در  بندرعباس داریم .

فتحیه : ادارت کلی دیوار بلااستفاده دارند دیوارها را برای تبلیغات تئاتر در اختیار دوستان تئاتری قرار دهند .

مجید : سال گذشته با شرکت آب منطقه ای ، سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری و برق منطقه ای در خصوص انتقال موضوعاتی به شهروندان صحبت کردیم که این مسائل با مضمون یک نمایش تئاتر اجرا شود مثلا یکی از تخصص های من در زمینه کار کودک است . باید از ادارات پرسید آیا با  بنر زدن در سالهای گذشته نتیجه ای که می خواستید حاصل شد ؟ ما پتانسیل تولید نمایش عروسکی را با سفارش و موضوع خود اداره داریم؛ در سال با 50 مدرسه در ارتباط هستیم که اگر میانگین بگیریم هر مدرسه 300 دانش آموز داشته باشد خب جامعه هدف ما تعداد زیادی می شود یک دانش آموز شاید بنرتبلیغاتی را نخواند اما دیدن نمایش عروسکی را دوست دارد و دیدن نمایش عروسکی انتقال مفاهیم و جذابیت دارد . مجموعه های استان از جمله صنایع ، ادارات و ... اگر قرار باشد بطور مثال در سال یک میلیارد برای 15 گروه نمایشی هزینه کنند حتی با هدف خودشان فکر نمی کنم مبلغ کلانی باشد.

  15-وضعیت سالن های تئاتر استان چگونه است؟

*سالن ها؟ ما در استان تنها یک به اصطلاح سالن تئاتر داریم، پلاتو آفتاب که 80 نفره و بسیار کوچک است. سالن های طوبی  و آوینی در واقع استاندارد برای تئاتر ساخته نشد و مشکلات زیادی دارند و بچه های تئاتر پلاتو آفتاب را بدلیل فضا و همچنین امکانات بیشتر نسبت به فرهنگسرای ترجیح می دهند اما بازهم مشکلات وجود دارد نور ،تجهیزات سالنی اصلا خوب نیست و کلا پلاتو آفتاب نیز همه استاندارد اجرای تئاتر را ندارد ولی در بندرعباس استاندارد ترین سالنی است که می شود اجرا کرد.آوینی نیز با وجود اینکه برای تئاتر ساخته شده است بازهم صحنه نمایشی آن دارای زیر ساخت های لازم برای به نمایش در آمدن تئاتر نیست.

16- با توجه به اینکه استان هنرمندان  زیادی دارد علت جاماندن تئاتر استان از کشور را چه می دانید ؟

* بخش اول عدم حمایت درست از تئاتر هرمزگان ؛  با توجه به امکانات و سرمایه های استان می توان حمایت خیلی خوبی را انتظار داشت.بخش دوم به خود هنرمندان بر می گردد که برنامه ریزی و هدف مشخصی برای دیده شدن در تئاتر کشور را  ندارند . جشنواره های چند سال اخیر استان ضعیف بوده است و اتفاقی که 15 سال پیش برای تئاتر می افتاد در حال نیست ؛ تئاتر ما نسبت به 15 سال گذشته پیشرفت چشمگیری نداشته است  ، زیرساخت های مناسبی که یک گروه بتواند مستمر و درست تمرین کند و فرایند تولید یک نمایش را داشته باشد نداریم و این یک آسیب جدی است . یک سالن نمایش داریم و 15 گروه فعال در بندرعباس نه هرمزگان و قرار است که این گروه ها در این سالن تمرین و اجرا کنند و هم یک برنامه طولانی مدت داشته باشند خب این مانع ، جلوی هر تولید صحیحی را می گیرد این دلایل باعث شده است ما کمتردر ویترین تئاتر ایران دیده شویم و در کنار اینها آموزش نیز قابل تأمل است که متاسفانه همه امکانات متمرکز در پایتخت است و آموزش در شهرستان ها ضعیف و در دسترس نیست .

در 15 سال گذشته گروه های نمایشی  کمتر بودند و فرآیند تولیدات طولانی تر بود مثلاً فرایند تولید یک نمایش در یک گروه یکسال طول می کشید و این باعث کسب تجربه و پختگی بیشتر در کار می شد اما در حال بدلیل ازدیاد گروه ها و کمبود سالن ؛ یک گروه امروز تصمیم می گیرد نمایش کار کند و دو ماه بعد اجرا رود خب فرآیند تولید امروز با 15 سال پیش بسیار متفاوت است. برای نمایش «مکبُث» تمرین از مرداد تا فروردین ماه بود و  حدود 18 میلیون هزینه کرده ایم در 15 سال پیش دلی کار می شد اما در حال پایه واساس همه چیز هدف ، برنامه ریزی و سرمایه است .وقتی اینها نباشد ، کسی  6 یا یکسال زمان نمی گذارد .از طرفی اکثر جشنواره های دنیا دیگر رقابتی نیست و رقابت در جشنواره هنری بی معناست اگر اقتصادی نگاه کنیم برخی دلخوشن که جایزه ای می گیرند. بازیگری اول و ... برای کسی که سه یا چهار ماه بعنوان بازیگر تلاش کرده است بد نیست اما نمی توان نگاه اقتصادی نسبت به آن داشت .

17- درآمدتان از تئاتر تامین می شود یا شغل دیگری دارید ؟

*مجید : هر چند که در تئاتر کسب درآمد و گذران زندگی به سختی صورت می گیرد اما شغل و حرفه من تئاتر است و مداوم انجامش می دهم در کنارش کارهای زیادی را برای کسب درآمد در زمینه آموزش ، کارگردانی ، طراحی و اجرای عموم انجام می دهم .در این سالهای کار هنریم، آموختم که برای هنر باید همه کاره باشم عروسک بسازم ، کارگردانی کنم ، نمایش اجرا کنم و این اصلا خوب نیست زیرا برای کسب درآمد باید اینطور بود ؛ هنر این خوبی را دارد که حتی در زمان پیری و حتی زمینگیر شدن توانایی طراحی و آموزش را دارید .

فتحیه : هنر در ایران بعنوان شغل پذیرفته نشده و نمی توان کسب درآمد کرد و حقوق مستقل داشت.

18- جز ایران در کشورهای دیگر نیز اجرا داشته اید ؟

*در سال 2011 برای نمایش « زن » در معتبرترین و بزرگ ترین جشنواره های دنیا با نام جشنوارۀ «آوینیون فرانسه » و جشنواره «  ادینبورگ اسکاتلند » پذیرفته شدیم اما به دلایلی نتوانستیم حضور پیدا کنیم  . اکثر اساتید من ایرانی نبودند و با تقریبا تنها با دو استاد ایرانی کارکرده ام .

19- لازمه رسیدن تئاتر استان به جایگاه درخورش چیست ؟

*مدیریت صحیح ،حمایت اقتصادی توسط صنایع و واحدهای اقتصادی، ایجاد زیرساخت مناسب و هدف گذاری گروه های هنری و تئاتری استان هرمزگان لازمه رسیدن تئاتر استان به جایگاه درخورش است.

20- ظرفیت ها و استعداد های استان را چگونه ارزیابی می کنید ؟

* در استان ظرفیت های هنری خیلی بالایی داریم ، در موسیقی ؛ موزیسین های بسیاری را به موسیقی ایران معرفی کرده ایم از جمله زنده یاد ناصر عبداللهی و ... در تئاتر نیز همین ظرفیت ها وجود دارد اما از آنجاییکه تئاتر یک کار گروهی است نگهداشتن یک گروه در سطح یک هنر کار بسیار سخت و طاقت فرسایی است ما آیین ها ، سنت ها و فضاهای بسیار بکری در استان داریم که هر کدام حرف زیادی برای گفتن دارند اما عدم حمایت و نبود امکانات برای پژوهش و تحقیق در این آیین ها و ثبت آنها موجب فراموشی آنها شده است و دستمایه ای برای هنر ما قرار نگرفته است .

21- برنامه های پیشنهادی شما برای نسل جوان هنری استان چیست ؟

* آموزش بهترین شروع برای هر کاری است هنرمندان جوان امروز کمی کم حوصله هستند و دوست دارند سریع به نتیجه برسند و به همین دلیل می خواهند سریع از آموزش رد شوند راستش در گذشته تهیه یک کتاب بسیار دشوار بود اما امروز همه امکانات در فضای مجازی و اینترنت قابل دسترسی است.

22- علت نبود آموزش را چه می دانید ؟

* آموزش یا نرم افزاری است که از طریق  مطالعه صورت می گیرد یا عملی است که بخش اعظمی از کار است ؛ بازیگری و کارگردانی را تنها با کتاب نمی توان آموخت شایدبخشی را بتوان از کتاب استخراج کرد اما نیاز به تمرین دارد و تمرین نیاز به استاد دارد . اساتید هنر نداریم البته دانشکده فرهنگ و هنر تلاش خود را در این زمینه انجام داد  اما نتایجی که انتظار می رفت حاصل نشد .در محیط دانشگاه اولین مرحله  انتقال فکر و علم است و اگر این بوجود نیاید حضور دانشجو در کلاس بی فایده است .

23- راهکاری برای بهبود اقتصاد تئاتر دارید؟

* به هنر و تئاتر بعنوان حرفه و شغل نگاه شود و البته این مستلزم نگاه کلان در کشور است در این زمینه اقداماتی مثل بیمه هنرمندان و قرادادهای تیپی که در مرکز است انجام شده است اما باید بصورت عمومی و در کل استان ها اتفاق بیافتد و البته این مرحله برای ورود به مرحله اقتصادی هنر است و اینکه هنرمندان قبول کنند که هنرشان یک نوع شغل است .

مدیریت ما تجاری مقطعی است در حالیکه در تمام دنیا ابتدا به فرهنگ پَر و بال می دهند تا از فرهنگ به نگاه اقتصادی و تجاری برسند اما بیلبوردهای استان همه تجاری هستند وقتی بلد نباشم آب و برق را چطور مصرف کنم و یا نگاهم به  اجتماع درست نباشد ، بیلبوردهای تبلیغاتی  چه فایده ای دارند ؟ در آمارهای رسمی ما بیشترین مصرف سرانه دنیا را داریم ما فقط مصرف کننده هستیم زیرا از فرهنگ و هنر دور مانده ایم تا زمانی که به فرهنگ آنچنان که لایقش است نپردازیم اجتماع و اقتصاد ما رشد نخواهد کرد .

24- چه اقداماتی برای رشد اقتصاد تئاتر در استان انجام دهیم ؟

*زنجیره ای وجود دارد گروه های زیادی در استان در یکسال اجرا دارند .اگر بخواهیم به یک اقتصاد مداوم برسیم باید یک گروه جایگاه و مکان مشخصی را داشته باشد اگر 10 گروه تئاتر داریم باید 10 سالن داشته باشیم و پس از این می توان به تئاتر استان نگاه اقتصادی داشت  و هر گروه تئاتر  می تواند در سالن خود به فعالیت هایی چون تمرین ، آموزش ، مشاوره هنری و...  بپردازد .تا زمانیکه زیرساخت ها مهیا نباشد ، با یک اجرا اتفاق خاصی رخ نمی دهد . با یک سالن و 15 گروه نمی توان به بهبود اقتصاد تئاتر فکر کرد .

در دوسال پیش مرکز هنرهای نمایشی قانونی را تصویب کرد ؛گروه هایی حق فعالیت دارند که ثبت شده باشند ؛ در ثبت نیز یکی از مشخصه های گروه معرفی یک مکان تخصصی است که این در عمل دیده نمی شود .

گروه نمایش «کارگاه » در 10 سال اخیر در بخش پژوهش جز گروه هایی است که بیشترین مقاله در بخش اجرا در سطح بین المللی ارائه داده است در5 سال گذشته از طرف دکتر سرنی زاده 5 مقاله در چین ، کره جنوبی ، استرالیا ، آلمان و ... ارائه شده است  . با این پتانسیل می تواند مجموعه ای را در اختیار خودش داشته باشد اما حمایتی نشده . هیچ گروهی به تنهایی نمی تواند میلیاردی هزینه کند تا مجموعه ای بسازد .

25- از سوی صنایع استان حمایتی شده اید ؟

* در زمینه خرید  بلیط «شرکت نفت ستاره خلیج فارس» حمایت کرده است .

26- سهم صنایع عظیم مانند فولاد را در توسعه فرهنگی و حمایتی از هنرمندان چگونه ارزیابی می کنید ؟

*بسیار ضعیف ، بطور مثال صنایعی به این بزرگی مجموع کمکی می کنند خرید 50 بلیط حدود یک تا دو میلیون تومان برای یک شب اجراست  و آن نیز مقطعی است.

27- چند اجرا سالیانه دارید ؟

*با توجه به نبود سالن و زمان کافی بصورت میانگین 5 تا 7 گروه اجرا می روند عملا دو سالن داریم پلاتو آفتاب و فرهنگسرای طوبی که برای بیشتر کارها استاندارد نیستند . تالار آوینی تنها به اسم تئاتر شهر ساخته شد اما هیچگونه استانداردی برای اجرای تئاتر ندارد .پلاتو آفتاب حدود 80 صندلی دارد و در بندرعباس استاندارد ترین سالنی است که می توان اجرا کرد اما با کمترین تجهیزات نمایشی بطور مثال نمایش «مکبِث » در تهران با 22 نور به روی سن رفت اما در پلاتو آفتاب با 8 الی 10 نور به شدت ضعیف ،  اجرا شد . بودجه تالار آوینی به نام مجموعه تئاتر شهر بود اما سن اصلا مناسب اجرای تئاتر نیست.

فتحیه : این یک معضل فرهنگی است که در استان هرمزگان بیلبوردی برای تبلیغ تئاتر نداریم .

* حرف آخر :

مجید : اگر قرار است جامعه رشد کند چه از لحاظ فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی ابتدا باید فرهنگ و هنر رشد کند و جایگاه خود را پیدا کند  زیرا تغییر تنها با فرهنگ بوجود می آید تا ما نگاهمان به فرهنگ تغییر نکند اقتصاد تغییر نمی کند و اجتماع رشد نمی کند تا زمانی که فرهنگ کنار زده شود ، هیچ اتفاقی نمی افتد و اگر بیافتد مقطعی است .

فتحیه : حداقل یک سالن اختصاصی برای تئاتر عروسکی داشته باشیم .

گفت و گو از جمیله دبیری نیا