عبدالحسین کلانتری: فضای مجازی ، امتداد فضای واقعی است

کلانتری: فهم نظری عمیقی از فضای مجازی نداریم/ جهانگرد: اقتصاد پلت‌فرم بدون وجود نت‌ ورک ملی به وجود نمی‌آید

به گزارش سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ برنامه «این.ج.ا»‌ با حضور عبدالحسین کلانتری جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران و نصرالله جهانگرد معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات با محوریت بررسی دغدغه‌های فضای مجازی پخش شد.

در ابتدای این برنامه جهانگرد درباره کاریکاتورگونه شدن وضعیت فضای مجازی در کشور اظهار داشت: فناوری اطلاعات در سطح جهانی با ما فاصله دو دهه را در کشورهای توسعه یافته دارد.

وی افزود: ما هم با فاصله‌ای در برخی حوزه‌ها کمابیش از دستاوردها و مزیت‌های فضای مجازی بهره می‌بریم و هم تا حدودی از ریسک‌های آن سعی می‌کنیم اجتناب کنیم.

معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات در ادامه خاطرنشان کرد:‌ موضوع مهم این است که ما در این فناوری جدید که آثار آن بسیار فراتر از هر حوزه دیگر تکنولوژی است، در جوامع پیش‌روی ما اتفاق افتاده و تحت تأثیر است که باید با یک شناخت جامع‌الاطراف، برنامه جامع، برنامه خوب اقدام  و یکدستی و یکپارچگی در اجرا آن را به انجام برسانیم.

وی گفت: هر زمانی که ما در هر کدام از بخش‌های مذکور نتوانیم آن یکدستی یا یکپارچگی و یک زمانی اعضا را انجام دهیم نتیجه آن کاریکاتوری خواهد بود.

جهانگرد در ادامه درباره موانع ساختار وزارت ارتباطات گفت: بحث ما فقط منحصر به خودمان نیست بلکه در سطح کلان ملی است. موضوع این است که در این حوزه ما سلسله مزیت‌های بسیار خوبی داریم. به عنوان مثال یکی از بخش‌های آن نیروی انسانی است و ۱۷ تا ۱۹ درصد ظرفیت دانشگاه‌های کشور در خانواده‌های رشته‌های حوزه‌های فناوری اطلاعات هستند.

وی اضافه کرد: سالانه نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر در این حوزه فارغ‌التحصیل داریم و این به معنی یک لشکر بسیار بزرگ از سطوح مختلف مهارتی است که وارد بازار کار می‌شوند.

وی افزود: ما با یک بازار تشنه فناوری در انواع نوع‌آوری خدمات، کسب و کار و صنعت روبه‌رو هستیم و اگر بتوانیم سایر سازوکارهای اداری، حقوقی و فرایندهای ساختاری‌مان را متناسب با این حجم عرضه و تقاضا کنیم می‌توانیم از دستاوردها و منابعی که در این حوزه وجود دارد بهره‌ای بالا ببریم.

معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات در همین زمینه خاطرنشان کرد: حال هر گوشه‌ای از این موضوع ناقص باشد و یا حرکت بالنده نباشد میزان بهره‌وری ما را محدود می‌کند و حتی در مواردی توأم با ریسک و زیان می‌کند. به عنوان مثال بسیاری از مقررات اداری، مالی، بیمه‌ای، مالیاتی و ثبت شرکت‌های ما همساز این شتاب متحولانه و نوآوری‌ها نیستند و فشاری که همه می‌گذاریم این است که این تغییرات و اصلاحات زودتر صورت گیرد و  به این ظرفیت‌ها شکوفایی بدهد تا بتوانیم در اندازه‌های ملی از آن بهره بگیریم.

در ادامه برنامه کلانتری در خصوص سیاست‌گذاری فضای مجازی کشور و سیاست‌زدگی در این بخش گفت: ما در آستانه یک تحول عظیم و وسیع هستیم که فضای مجازی پیش‌روی ما قرار داده است و با این حال باید به این نکته توجه کنیم که فضای مجازی تنها نیروی محرکه این فضا نیست.

وی افزود: برای ما هنوز این فضا گنگ است تغییراتی که در حوزه فضای مجازی در همین دو سال اخیر ایجاد شده برخی معتقدند مساوی با دو هزاره تحول پیشین بوده است.

استاد دانشگاه تهران در ادامه خاطرنشان کرد: در ایران به نظر من در این حوزه دارای پیچیدگی‌های بیشتری است و فضا نه تنها برای ما که برای جهانیان هم کمی غبارآلود است. بنابراین ما باید کوشش و جهد بیشتری داشته باشیم.

کلانتری افزود: این حوزه‌های علوم انسانی و نظری هستند که باید افق روشنی از این عرصه به ما ارائه کند و ما در این عرصه بسیار عقب هستیم.

وی افزود: حوزه‌های علوم انسانی در نسبت با تحولات فضای مجازی را اگر بررسی کنیم می‌بینیم که ما در این عرصه‌ها بسیار کم بروز کرده‌ایم لذا فهم نظری عمیقی از این فضا نداریم و این باعث شده ما تصویر غبارآلودی و ناشفافی داشته باشیم. افق برای ما تیره و تار است.

استاد دانشگاه تهران گفت: بخش عظیمی از این قصورات و مشکلات به نظر من به فهم نادرستی برمی‌گردد که ما از فضای مجازی داریم. 

کلانتری در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: در حال حاضر بسیاری از مسئولان کشور ما فضای مجازی را صرفاً به پیام رسان یا یک ابزار تقلیل می‌دهند در صورتی که خوشبختانه در صحبت‌های رهبری هم داشتیم که فضای مجازی را در سطح تمدنی تعبیر می‌کنند که مفهوم صحیح و درست آن هم همین است که فضای مجازی یک دگرگونی تمدنی را در عرصه بسیار وسیع رقم می‌‌زند و ما درک نظری این حوزه را پیدا کنیم. بنابراین دانشگاه‌ها، حوز‌ه‌های علمیه و نهادهای پژوهشی ما در این قصه باید ورود پیدا کنند.

در ادامه جهانگرد در خصوص واگرایی و عدم سیستماتیک عمل کردن فضای مجازی در ساختار کشور اظهار داشت: حدود سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ یک شکست اقتصادی در کشورهایی در آسیای شرقی اتفاق افتاد مانند تایلند، مالزی، کره جنوبی و فیلیپین که در آنجا با تکنیک‌های صرافی بازار آنجا را می‌چاپد.

وی افزود: می‌خواهم بگویم شما اگر متوجه تغییر و تحولات جهان در حوزه‌های مختلف را ببینید اینگونه نیست که ما بگوییم چون داخل مرز هستیم حواس‌مان جمع است بلکه ما داخل یک ظرف مشترک جهانی قرار داریم. تغییرات اقتضائات مدیریتی بسیار شتابنده‌ای می‌خواهد و نمی‌شود با یک ساختار متسلب آن را پیش برد.

معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات عنوان کرد: ما باید یک سازماندهی چابکی داشته باشیم تا بتوانیم کسی که فرصتی می‌سازد و نوآوری می‌کند از ظرفیت آن بهره‌برداری کنیم و البته ریسک و مخاطرات این توسعه در درون خود این توسعه نهفته است. ما نمی‌توانیم براساس تئوری بگوییم ریسک اولویت است و توسعه را رها کنیم باید برای مدیریت توسعه تلاش کنیم و البته با هوشمندی ریسک‌ها را مدیریت کنیم.

جهانگرد افزود: از لحاظ فرمی امروز بالاترین سطح توجه نظام برای تصمیم‌سازی را به ما داده‌اند یعنی با حکم مقام معظم رهبری یک شورای عالی تشکیل شده که در هر کشوری هم نگاه کنید عالی‌ترین سطح اختیارات را برای ما شکل دادند. 

وی خاطرنشان کرد: زمانیکه ما به سمت بلوغ حرکت می‌کنیم یک زیرساخت‌های عظیمی صورت می‌دهیم و براساس آن طبقه‌های دیگر را می‌سازیم.

معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات بیان کرد: اقتصاد پلت‌فرم بدون وجود نت‌ ورک ملی و شبکه دسترسی موبایلی دیتا به وجود نمی‌آید قبل از اینکه موبایل نسل سه و چهار وجود داشته باشد چیزی به نام پلت‌فرم وجود نداشت. یعنی حرکت طوفنده‌ای نیاز داشت.

در بخش دیگری از برنامه کلانتری در خصوص احراز هویت کاربران گفت: عدم درک عمیق این فضا بعضاً خود را در اقدامات هم نشان داده است و آن نکته‌ای که آقای فیروزآبادی به آن اشاره کرد این است که ما یا زیرساخت را باید انجام دهیم و یا در لایه‌های دیگر سرمایه‌گذاری کنیم بلکه بحث سر این است بتوانیم تمام این لایه‌ها را پوشش دهیم و حکمرانی انجام شود وگرنه شما اگر در لایه زیرساخت‌ را ورود پیدا کنیم اما در لایه کاربر ورود پیدا نکنیم در نهایت این زیرساخت به نفع منافع ملی عمل نخواهد کرد.

وی افزود: هرچند زیرساخت‌های خوبی تدارک دیده شده اما اگر ما نتوانیم این کار را سامان دهیم که بتوانیم حکمرانی خود را در این عصر فضای مجازی پیش ببریم موفق نخواهیم شد. ما هنوز لایه‌های مختلف را نتوانسته‌ایم به درستی احصا کنیم که یکی از آنها بحث احراز هویت است البته این به آن معنا نیست هیچ کاری انجام نشده است و امور بسیار خوبی در این حوزه انجام شده اما سرعت تحولات به قدری وسیع است که ما به هیچ وجه فرصت کشمکش‌های سیاسی را نداریم.

این استاد دانشگاه گفت: ما فرصت نگاه‌های صلب و سخت کلاسیک را در مواجهه به این فناوری نداریم چرا که اساساً جنس این فناوری دیگرگونه با فناوری‌های پیشین است. 

در بخش پایانی این برنامه جهانگرد گفت: ما برای ورود به عصر اقتصادی باید اهتمام لازم داشته باشیم دولت دوازدهم زیرساخت‌های این حرکت را ساخته است از جمله شبکه و دسترسی‌ها و تقریباً تمام شهرهای ایران اینترنت 3G و 4G دارند و تمام روستاهای بالای ۱۰ خانوار تلفن دیجیتال دارند و آمار ما این است که بیش از ۲۰ هزار روستا را به شبکه دیتا وصل کرده‌ایم.

وی افزود: در اقتصاد دیجیتال کریدورهای علم و فناوری، مراکز رشد و پارک اقتصادی دیجیتال، تأمین مالی و توسعه بازار موضوعات اساسی است. ما در یک سال گذشته تعداد زیادی توافق‌نامه با دستگاه‌های مختلف کار کرده‌ایم و برای اینکه این اکوسیستم کار کند شرکت‌های خصوصی باید بتوانند به سرعت وارد بازار کار شوند لذا چند مصوبه مختلف را دولت در بهبود شرایط کسب و کار داشته است.

جهانگرد با اشاره به تهیه طرح نوآفرین گفت: اگر این طرح به اجرا برسد کشکولی از راه‌حل‌های بخش‌های مختلف خواهد بود و بخش‌ها را وارد می‌کند که شتابنده‌تر تصمیم‌گیری کنند و از این ساختار سنتی تصمیم‌گیری و تأخیراتش خارج شوند که در حال حاضر در پرسه بررسی‌های است.

وی افزود: ما در عین حال تحت خطوط راهبردی که شورای عالی فضای مجازی تصویب می‌کند هم مسائل شبکه ملی و استقلال آن را طی کردیم و هم موضوعات پلت‌فرم‌ها همراه هستیم و از اینجا به بعد مشارکت بقیه بنگاه‌ها، دستگاه‌ها و نهادها را نیاز دارد.

کلانتری در ادامه گفت: حق هر شهروندی است که طلب امنیت و صیانت از داده‌‌های خود از حکمرانش داشته باشد. لذا تمام هویت‌شان با داده‌های آنان تعریف می‌شود بنابراین حق صیانت از این داده‌ها حق مسلم و طبیعی یک شهروند است و اتفاقاً از این منظر است که آنها باید از حاکمیت مطالبه‌گری کنند.

وی افزود: فضای مجازی فرصتی را فراهم کرده که به ظاهر پاتوق‌هایی را فراهم کرده که فضای عمومی را گسترش داده است. اما تهدیدی به صورت جدی وجود دارد که اگر ما باز در این سطح کار خود را به درستی انجام ندهیم و قاعده‌گذاری نشود فجایع عظیمی به بار خواهد آورد و آن این است که از دست‌اندازی بخش خصوصی به این داده‌ها جلوگیری شود.

معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات عنوان کرد: وظیفه حاکمیت است که از محدوده و داده‌های شهروندان صیانت کند. علی‌رغم تلاش‌های زیادی که ما در این حوزه کرده‌ایم اما بسیار عقب هستیم و دلایل مختلفی هم دارد.

وی در خاتمه عنوان کرد:‌ هرچند ما فهم نظری درستی در حوزه فضای مجازی نداریم و نتوانستیم حتی آسیب‌های این حوزه را رصد کنیم احساس می‌کنم یک نگاه دو فضایی وجود دارد که گویا فضای مجازی به من مسئول حوزه ارشاد ارتباطی ندارد. یا در حوزه‌های وزارت‌های مختلف هم همین‌طور. حال به تدریج حوزه‌ها می‌پذیرند که فضای مجازی یک حوزه جدا از اختیارات آنها نیست. فضای مجازی امتداد فضای واقعی است و بسط و گسترش یافته آن است و همین فضای واقعی را آنچنان در خود ادغام می‌کند که با یک واقعیت افزوده مواجه می‌شویم. 

برنامه «این.ج.ا» با اجرای محمد لسانی یکشنبه ها ساعت 21 به‌صورت زنده از شبکه چهار سیما به روی آنتن می‌رود. علاقه‌مندان می‌توانند تکرار این برنامه را جمعه آتی در ساعت 17:30 از همین شبکه تماشا کنند.