تحولی چندگانه متمرکز بر اقتصاد خصوصی در آذربایجان شرقی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا در آذربایجان شرقی، امروز تحولات اقتصادی به موضوعاتی تبدیل‌شده است که مردم با گوشت و پوست خود آن را لمس می‌کنند و همواره اکثر مردم با اخبار و اعداد و ارقام ارائه‌شده در این بخش درگیر بوده و پیگیر تحولات این حوزه هستند

برای بررسی دقیق شرایط اقتصادی استان در طول دهه‌های گذشته به سراغ معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار آذربایجان شرقی رفتیم تا با آمار و ارقام دقیق جزئیات اتفاقات این سال‌ها را از وی جویا شویم.

علی جهانگیری جزو مدیرانی است که از بدون ورود خود به بدنه استانداری در رشته تخصصی خود یعنی اقتصاد مشغول به کار بوده است. وی که در طول بیش از بیست سال مدیریت خود تجربه مدیریت‌های بخش‌های میانی را داشته است خود با مسائل به‌روشنی درگیر بوده و در طول مصاحبه نیز تلاش می‌کند تا با ارائه آمار و شواهد  دقیق به سؤالات پاسخ دهد. مشروح گفت‌وگوی ما را با وی می‌خوانید :

 به‌عنوان سؤال نخست می‌خواهیم تا در خصوص آنچه در این سال‌ها در بخش کشاورزی استان ما از منظر اقتصاد گذشته است صحبت کنید؟

-جهانگیری: در طول این سال‌ها خوشبختانه شاهد افزایش تولید محصولات کشاورزی در استان بودیم به‌طوری‌که تولید محصولات کشاورزی استان طی سال‌های 1357 تا 1396 ، حدود 3 برابر شده و از 48/1 میلیون تن در سال 57 به 04/4 میلیون تن در سال 1396 افزایش پیداکرده است. میزان تولید محصولات زراعی استان بیش از 2 برابر شده و از 1103795 تن به 2208413 تن افزایش پیداکرده است. تولید محصول استراتژیک گندم در استان طی دوره چهل‌ساله بعد از انقلاب نزدیک 5/2 برابر شده و از 323 هزار تن به 800 هزار تن در سال 1396 رسیده است. در همین زمان تولید محصولات باغی از 115123 تن به 1076698 تن رسیده است که بیانگر رشدی حدود 4/8 برابری در این بخش است و این در حالی است که سطح زیر کشت محصولات باغی تنها 66/1 برابر شده و از 39903 هکتار به 106213 هکتار رسیده است و تولید محصولات دامی استان بیش از 8/2 برابر شده است که این نشان‌دهنده رشد در این بخش است هرچند ما نیازمند مدیریت علمی در بخش کشاورزی هستیم.

در خصوص سرانه جمعیتی کل تولید محصولات کشاورزی توضیح بفرمایید و اینکه آخرینوضعیت تولید محصولات باغی و بخصوص محصولات دامی که امروز یکی از موضوعات چالش‌برانگیز هست در چه شرایطی قرار دارد؟

-جهانگیری: سرانه جمعیتی کل تولید محصولات کشاورزی استان از 640 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال 1357 به حدود 1000 کیلوگرم (1 تن) در سال 1396 افزایش پیداکرده است. در همین مدت سرانه تولید محصولات باغی استان بیش از 3/5  برابر شده و از 8/49 کیلوگرم به 5/266 کیلوگرم افزایش پیداکرده است.

با توجه به اینکه در طول سال‌های گذشته ساختار توزیع نیروی انسانی بین بخش‌های مختلف اقتصادی دچار تغییراتی بوده و بدون شک بخش اقتصاد هم دراین‌بین از این موضوع تأثیر پذیرفته در این رابطه اگر اطلاعات مستندی در دست هست ارائه بفرمایید؟

-جهانگیری: ساختار توزیع نیروی انسانی بین بخش‌های مختلف اقتصادی در طول دهه‌های گذشته در کشور ما دچار تغییرات فراوانی شده است به‌نحوی‌که در سال 1355 از مجموع 637024 نفر نیروی انسانی شاغل در استان 33 درصد شاغلین در بخش کشاورزی 4/41 درصد در بخش صنعت، معدن و 9/24 درصد در بخش خدمات مشغول بودند درحالی‌که بر اساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال 1396 از مجموع 1090715 نفر شاغل استان 7/19 در بخش کشاورزی 4/39 درصد در بخش صنعت، معدن و 81/40 درصد بخش خدمات مشغول بوده‌اند که نشان‌دهنده کاهش سهم بخش کشاورزی و صنعت و معدن؛ و افزایش سهم بخش خدمات است و بدون شک این توزیع بر مسائل اقتصادی نیز تأثیرگذار بوده است .

توضیحات فوق نشان می‌دهد که بخش صنعت و معدن بعد از بخش خدمات بیشترین میزان اشتغال را به خود اختصاص داده است، هرچند ما همیشه می‌شنویم که مجموعه‌های بزرگ صنعتی در استان ماقبل از انقلاب شکل‌گرفته‌اند و یا تعداد اشتغال قابل‌توجهی داشتند اما این آمار رسمی نیست لطفاً در این خصوص توضیح بفرمایید؟

-جهانگیری: تعداد و شاغلین کارگاه‌های بزرگ صنعتی استان طی سال‌های بعد از انقلاب به ترتیب بیش از 4 و 9/5 برابر شده و از 209 واحد و 12411 نفر در سال 1355 (با لحاظ استان اردبیل) به ترتیب 812 واحد و 72415 نفر (بدون استان اردبیل) افزایش پیداکرده است. مابعد از انقلاب  شاهد ایجاد مجتمع پتروشیمی هستیم  مطالعه طرح احداث این مجتمع در سال  1366صورت گرفت، شروع عملیات اجرایی از سال 1369 و خاتمه  فعالیت در سال 1375 نهایی شد و امروز این مجموعه روزبه‌روز درحال‌توسعه است. همچنین  مس سونگون  به‌عنوان یکی از مجموعه‌های بزرگ شناخته می‌شود که  با اجرای واحدهای توسعه‌ای، 20 درصد مس ایران از مجتمع مس سونگون تأمین خواهد شد. در بحث صنعت خودرو استان،  13 واحد صنعتی با سرمایه‌گذاری بالغ‌بر 5330 میلیارد ریال و اشتغال نزدیک به 5000 نفر فعال می‌باشند. این واحدها 10 درصد از ظرفیت بالقوه تولید خودرو، حدود 10% ظرفیت تولید خودرو تجاری و 15% ظرفیت تولید خودرو سبک کشور را به خود اختصاص می‌دهند. از واحدهای بزرگ فعال در این گروه صنعتی (ایران‌خودرو تبریز، صنعت خودرو آذربایجان، موتورسازان تراکتورسازی ایران، تولیدی پیستون ایران، بنیان دیزل، آذهایتکس، آکیا خودرو، ستاره نیک آریا، سیبا موتور و ...) را نام برد که همگی بعد از انقلاب مورد بهره‌برداری قرارگرفته‌اند.

در کنار مواردی که شما اشاره کردید می‌خواستم در خصوص پالایشگاه تبریز هم اشاره‌ای بفرمایید احداث و راه‌اندازی این پالایشگاه به قبل از انقلاب برمی‌گردد اما طبق اسناد موجود  گویا این پالایشگاه در زمان جنگ تحمیلی موردحمله هوایی دشمن قرارگرفته  است جزئیات این موضوع را بفرمایید و اینکه امروز حال پالایشگاه تبریز چگونه است؟

- جهانگیری: با آغاز جنگ تحمیلی، این پالایشگاه به دلیل اهمیت و نقش مؤثر آن، 17 بار موردحمله هواپیماهای دشمن قرار گرفت و هر بار  توسط کارشناسان متعهد و متخصص این مجموعه موردبازسازی قرارگرفته و به فعالیت خود ادامه داده است. ظرفیت روزانه تولید این پالایشگاه در سال 1371 باهمت متخصصین داخلی از 80 هزار بشکه در روزبه 110 هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرد؛ که 7 درصد ظرفیت پالایشگاهی کشور است.معاوضه نفت خام با کشورهای حوزه دریای خزر فرصت جدیدی برای صنعت نفت کشور مهیا نمود و پالایشگاه تبریز با اجرای پروژه CROS (کراس) و اعمال تغییراتی در واحدهای موجود، توان فر آورش نفت خام‌های متنوع در این پالایشگاه را فراهم نمود.در جهت تولید محصولات سبز و دوستدار محیط‌زیست با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده امکان تولید بنزین یورو و گازوییل یورو 5 در پالایشگاه تبریز فراهم‌شده و در حال حاضر 7/5 درصد بنزین یورو 4 و 69/20 درصد گازوییل یورو 5 تولیدی کشور توسط پالایشگاه تبریز صورت می‌گیرد طی سال‌های 97-1390، 5/1 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری به‌صورت فاینانس و 340 میلیون یورو و 166 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری ارزی و ریالی از منابع داخلی در جهت ارتقاء کیفیت محصولات تولیدی پالایشگاه و سازگاری آن‌ها با استاندارهای زیست‌محیطی در پالایشگاه تبریز انجام‌شده است.

امروز در بحث صنایع در استان ما به نظر می‌رسد صنایع فولاد هم خوش درخشیده‌اند و سرمایه‌گذاری عظیمی در این بخش بوده در این خصوص نیز توضیح بفرمایید؟

- جهانگیری:  استان آذربایجان شرقی ازنظر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مقام اول کشوری را از آن خودکرده و ازنظر ظرفیت بالقوه تولید با توجه به فعالیت نزدیک به 30 واحد، با تولید بالغ‌بر 5/1 میلیون تن (15% ظرفیت کشور) شمش فولاد و 1/5 میلیون تن (24% ظرفیت کشور) مقاطع فولاد ساختمانی و 90 هزار تن ورق گالوانیزه یکی از قطب‌های کشور است.

وضعیت دیگر صنایع  در استان ما به چه صورت است؟

- جهانگیری: در حال حاضر 534 واحد فعال صنایع غذایی با مجموع ظرفیت تولید سالانه 9/3 میلیون تن و با سرمایه‌گذاری بالغ‌بر 15605 میلیارد ریال و اشتغال نزدیک به 20 هزار نفر یکی از مهم‌ترین قطب‌های صنعت غذایی کشور درزمینهٔ انواع نوشیدنی‌ها، لبنیات و بستنی، کشتارگاه‌های صنعتی، خشکبار و آجیل، آردسازی و به‌ویژه صنعت شیرینی شکلات و کیک و کلوچه است. تنوع محصول، نیروی متخصص و فنّاوری بالا، وجود واحدهای مهم و بزرگ دارویی و صنایع تبدیلی کشاورزی درزمینهٔ تولید آب‌میوه و کنسانتره نیز از دیگر ویژگی‌های صنعت این استان محسوب می‌شود. صنعت کفش تبریز با 3 هزار واحد تولیدی و بیش از 500 واحد خانگی بزرگ‌ترین خوشه کفش ایران ازنظر تعداد عضو است. این خوشه با تولید 30 میلیون جفت کفش در سال 5/17 درصد از مصرف داخلی کشور را تأمین می‌نماید و در حال حاضر بیش از چهل هزار نفر از این خوشه ارتزاق می‌نمایند. به‌غیراز واحدهای کفش دست‌دوز دارای پروانه صنفی، تعداد پروانه‌های بهره‌برداری صنعتی در تبریز 170 فقره است که سالیانه حداقل 10 میلیون جفت کفش در این واحدها تولید می‌گردد. در صنعت لوازم‌خانگی تعداد 129 واحد تولیدکننده لوازم‌خانگی با اشتغال 3846 نفر و حجم سرمایه‌گذاری 3678 میلیارد ریال در استان فعالیت می‌نمایند. ظرفیت تولید سالانه واحدهای صنعتی فعال در این بخش حدود 3200 هزار دستگاه است و در فصول کاری بالغ‌بر 6000 نفر در آن‌ها مشغول فعالیت  هستند. در کنار این صنایع ما شاهد  اخذ مصوبه برای احداث 54 شهرک و ناحیه صنعتی در استان که تاکنون 46 مورد از آن‌ها به بهره‌برداری رسیده است. بهره‌برداری از 2314 واحد صنعتی در زمینی به مساحت 928 هکتار با اشتغال 56313 نفر و با سرمایه‌گذاری افزون بر 88 هزار میلیارد ریال در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان.

طی ماه‌های اخیر شاهد توجه ویژه مدیران ارشد استان به موضوع معادن هستیم و این مقوله  در برهه‌ای در صدر اخبار استانی هم قرار گرفت در این خصوص نیز توضیح بفرمایید و اینکه در حال حاضر چه تعداد معادن فعال در استان داریم  و تعداد شاغلین در این بخش به چه صورت است؟

- جهانگیری:  تعداد معادن فعال استان از 33 معدن در سال 1367 با احتساب استان اردبیل به 258 معدن فعال (بدون استان اردبیل) در سال 1394 افزایش‌یافته و بیش از 8/7 برابر شده است. تعداد شاغلین بخش معدن استان بر اساس آخرین اطلاعات گردآوری‌شده در سال 1394، 4375 نفر بوده است.

شما توضیحات کلی در خصوص وضعیت اقتصادی استان ارائه کردید اما اگر بخواهیم به شکل تطبیقی هم وضعیت توسعه‌ای استان در این بخش را بررسی کنیم آیا اطلاعاتی موجود است؟

-جهانگیری: در مقایسه شاخص‌های توسعه استان با دیگر استان‌های کشور سهم استان از تعداد و اشتغال کارگاه‌های صنعتی دارای 10 نفر کارکن و بیشتر کشور از به ترتیب 85/3 و 8/3 درصد در سال 1355 به 62/5 درصد و 53/5 درصد افزایش‌یافته است. استان دارای رتبه نخست کشوری درزمینهٔ تولید شیرینی و شکلات بوده و قادر است بیش از 50 درصد نیاز کشور را برآورده سازد.

در خصوص عملکرد صادرات غیرنفتی استان توضیح بفرمایید و اینکه صادرات غیرنفتی در این سال‌ها چه سیری را داشته است؟

-جهانگیری: میزان صادرات  غیرنفتی  استان در سال 1356 جمعاً 802 هزار تن به ارزش 98 میلیون دلار بوده است،  با گسترش مبادلات خارجی میزان صادرات غیرنفتی از 431 میلیون دلار در سال 1376 به 2400 میلیون دلار در سال 1396 افزایش پیداکرده به‌طوری‌که ارزش صادرات غیرنفتی استان طی دو دهه اخیر بیش از 5.5 برابر افزایش داشته است.

و سخن پایانی :

جهانگیری: مباحثی که در این گفت‌وگو بحث شد تنها بخشی از مسائل اقتصادی است امانگاه ما این است که اگر بخواهیم بررسی انجام شود و نقدی صورت گیرد این نقد باید مستند و مدون باشد و امیدواریم بتوانیم اقدامات را بیش از این شفاف‌تر به اطلاع مردم عزیز برسانیم.

در گفت‌وگوی حاضر ما تلاش کردیم تا به موضوعاتی بپردازیم که در طی 40 سال گذشته قابل‌مقایسه بوده است اما در بحث‌های بهابازار، تأمین سرمایه و سرمایه‌گذار خارجی با توجه به اینکه آمار مربوط به سال‌های اخیر هست در این مصاحبه اشاره‌ای به آن‌ها نشد.

گفت‌وگو : حمیده بردباری