فناوری و زندگی روزمره

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ امروزه تمامی ابعاد زندگی ما را فناوری فراگرفته است و نقش مهمی در ارضای نیازهای انسان و سبک زندگی انسان مدرن دارد. 

حجت الاسلام پیروزمند در تعریف ساده ای از فناوری آن را به عبارتی ساده، ابزار تولید تعریف کرد؛ تولیدی که در جهت رفع نیاز انسان باشد. به گفته ایشان این ابزار تولید می تواند ابزار تولید سخت مانند کارخانه تولید محصولات فیزیکی باشد و یا ابزار تولید نرم که این دسته تا تولید منطق های جدید پیش می روند. که شایع ترین تعریف فناوری همان ابزار تولید سخت می باشد.

چه زمینه های بینشی، تاریخی، اجتماعی، و دینی موجب انقلاب صنعتی در تاریخ بشریت و ایجاد گرایش شدیدی به ساخت ابزارها و نظام تولید جدید گردید؟

در پاسخ به این سوال ایشان فرمودند: غرب از طریق تنوع بخشی و کارآمد نشان دادن محصولاتی که به دنیا ارائه می کند، جوامع دیگر را مفتون خود می سازد و موجب ایجاد تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی هرچند ناپیدا و با فاصله زمانی در آنها می گردد. فناوری های نوین دنیای غرب هم خواستگاه فرهنگی دارند که این فرهنگ، فرهنگی مادی است و هم سازنده فرهنگ مادی می باشد. تحول انقلاب فرهنگی نتیجه تحولی است که از آن به عنوان عصر روشنگری یاد کرده اند که در این عصر یک تغییر نگرش نسبت به هستی و انسان رخ داد. 

در مبحث معنای زندگی همیشه وجود خدا نقش مهمی داشته است. و بسیاری از فیلسوفان و دانشمندان بزرگ درباره خدا سخن گفته اند. کدامیک جهش ایمان بزرگتری است؟ خدا و یا جهان های متکثر ویا همان جهان های موازی؟ چطور جهان به این نقطه رسید و هر نوعی از حیات امکان پذیر شد؟ کسانی که ایمان دینی دارند برای این سوال یک جواب دارند؛ خدا. برای آنها این طرح و نظم برای زندگی انسان از یک طراح حکایت می کند. اما از دیدگاه علمی محض منتقدان با یک مشکل بزرگ روبرو هستند آنها نمی توانند برهان قطعی و انکار ناپذیری برای این اعتقاد پیدا کنند. آنها در غیاب یک خالق چگونه وجود عالم، سیاره زمین و آگاهی انسان را توضیح می دهند؟ پاسخشان جهان های موازی است. دانشمندان استدلال می کنند که جهان های بسیاری وجود دارند. میلیون ها سال پیش با انفجاری بزرگ جهان به وجود آمده است بعد به صورت تورمی رشد یافته و جهان های حبابی از آن متصاعد شده اند و جهان های موازی قارچ وار تولید می شوند. در نظر آنها جهان ما صرفا یک اتفاق بود.

در ادامه حجت الاسلام پیروزمند درباره علل پیدایش انقلاب صنعتی صحبت کردند: آنچه که باعث ایجاد انقلاب صنعتی در قرن 18 گردید تغییر نوع نگرش جهان غرب و انسان غربی به عالم هستی بوده است. 

بین آنچه که انسان قصد می کند و آنچه که رخ می دهد لزوما برابری وجود ندارد. دانشمندان در آغاز انقلاب صنعتی دنبال ترویج الحاد نبوده اند اما نوع تلقی که از علم و فناوری و تحولات صنعتی ارائه کردند به سنگ بنایی تبدیل گردید که بعدها پست مدرن از آن بیرون آمد.و در آن به معنایی انسان به خدای عالم تبدیل شد. این دانشمندان خود منکر وجود خدا نبودند اما رفته رفته باعث کمرنگ شدن نقش وحی و دین و انبیا در زندگی انسان شدند؛ و گفتند که باید زندگی اجتماعی بشر منهای دین اتفاق بیافتد و دین باید به حوزه خصوصی زندگی انسان معطوف گردد. با حذف دین از زندگی اجتماعی بخش وسیعی از زندگی انسان بی سرپناه ماند و ناچار به بخشی وانهاده شد که تا پیش از این کمرنگ تر بود و آن خود انسان و عقل انسان بود. و در این میدان که زندگی اجتماعی، ساختارهای اجتماعی، محصولات اجتماعی، روابط اجتماعی، آداب حکمرانی، معماری شهری و ... را در دل خود دارد، همگی اینها به محصول عقل انسان تبدیل گردیدند. که این عقل هم که در سنت گذشته مسیحیت عقل نظری و عقل استدلالی و عقل فلسفی بود به سرعت به عقل ابزاری تبدیل شد. و آنچه که اهمیت پیدا کرد عقل ابزارساز شد. این عقل کم کم خود را از حیطه اجتماعی خارج کرد و به زندگی فردی افراد نیز رسوخ کرد و دیگر خود را پاسخ گوی مطلق نیاز انسانی دانست و کاملا انسان را از تربیت دینی و کلیسا جدا کرد. این خود بسندگی انسان به پاشنه آشیلی برای نهادینه شدن اندیشه مادی گرایی در متن زندگی بشر تبدیل گردید. یعنی زندگی اجتماعی بدون حضور خدا. زمانیکه انسان تابع خدا باشد معیاری برای خوبی و بدی وجود خواهد داشت اما زمانی که ارتباطش با خدا قطع گردید و ملاک خود انسان شد ارجحیت از میان رفته و ملاک قدرت و ثروت می گردد.

اولین جریان های اومانیزمی که در غرب شکل می گیرند اومانیزم دینی هستند. این جریان ها اعتقاد دارند همانطور که انسان مخلوق خداست نیازهایی هم دارد که باید در همین دنیا به نیازهای آن پاسخ داده شود. اما در مقطع زمانی انقلاب صنعتی این اومانیزم به سکولار تبدیل می شود و این اتفاق ناخواسته بود است. تحولاتی که در قرن 17 و 18 رخ داد را باید یک پروسه دانست و یک پروژه زیرا در تحلیل وضعیت کنونی بسیار تاثیر گذار می باشند. 

حجت الاسلام پیروزمند در ادامه افزودند: فناوری محصول خاص اراده جمعی است که این اراده جمعی بر اساس اهدافی شکل گرفته و نگرش انسان و معیار زندگی او را تغییر داده است و بر همین اساس تسخیر طبیعت برای ارضای نیاز حداکثری مادی برای آن اصل شد و عقل جمعی و عقل ابزاری جمعی برای میل به چنین هدفی برای انسان یک پشتوانه اصلی قرار گرفت و از داخل آن انقلاب صنعتی درآمد. 

در عصر روشنگری عقل گرایی شکل گرفت. براساس آن آزادی خواهی و آزادی فردی موضوعیت پیدا کرد و در کنار این دو علم تبدیل به ابزار سلطه گردید. این فرهنگ مادی نظام سرمایه داری را شکل داد، و این نظام سرمایه داری نبض تحولات صنعتی را در دست داشت و مدیریت دانش و فناوری را به دست گرفت. از طریق تسلط بر مدیریت دانش و فناوری توانست مصرف دائم افزا را به یک فرهنگ عمومی تبدیل کند و برای این منظور دو کار کرد: ایجاد نیاز کاذب و ایجاد عطش تنوع طلبی. برای آنکه بشر بتواند به این نیاز کاذب و عطش تنوع طلبی پاسخ دهد این تغییر و تحولات وارد لایه عمیق تری گردید نظیر تغییر در روابط خانوادگی، روابط اجتماعی و روابط مردم و دولت؛ و برای رسیدن به آنها انسان را به یک حیوان ابزار ساز تبدیل کرد. این حیوان ابزار ساز برای ارضای نیاز مادی خود به هیچ چیز رحم نمی کند، نه به طبیعت، نه به انسان های دیگر، نه به هویت فرهنگی سایر ملل؛ فقط توسعه مادی را می شناسد و آن را به گونه ای تعریف می کند که بقیه را همراه خود کند. البته همه این ها به این معنا نیست که نباید از این فناوری استفاده نشود، بلکه مهم آن است که برخوردی هوشمندانه و هدفمند نسبت به آن داشته باشیم و سرنوشت خود را پیروی از این فناوری ندانیم و تا آنجا که می شود در جهت بندگی خداوند از آن بهره ببریم.

برنامه معنای زندگی به تهیه کنندگی محسن کرمی، محصولی از گروه فرهنگ و اندیشه شبکه 4 سیماست که در ماه رمضان هر روز ساعت 19 راهی آنتن این شبکه می شود.