چرا دروغ‌گویی در بین مردم نهادینه شده است؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ دروغ‌گویی را می‌توان به‌عنوان یکی از نابهنجاری‌های اجتماعی دانست. البته از سوی موازین شرعی و آموزه‌های دینی نیز دروغ و دروغ‌گویی گناهی بزرگ دانسته شده و دروغ‌گویان به‌عنوان دشمنان خدا شناخته شده‌اند. با تمامی این تفاسیر دروغ‌گویی به عنوان رفتاری اجتماعی، بخشی از رفتارهای روزمره و زندگی اجتماعی ما را در جامعه فعلی تشکیل می‌دهد در صورتی‌که همه ما می‌دانیم دروغ می‌گوئیم، همه می‌دانیم مردم دروغ می‌گویند و همه می‌دانند ما دروغ می‌گوئیم.

 در این رابطه با دکتر حسین خطیبی، روان‌پزشک و دکترای علوم ارتباطات اجتماعی، به گفتگو نشستیم.

خطیبی در ارتباط با این موضوع که ریشه دروغگویی از کجا نشات می‌گیرد؟ گفت: مسئله دروغ را در دو بُعد روانشناختی و ارتباطی می‌توان مورد بحث و بررسی قرار داد. یعنی انسان در محیط‌های اجتماعی حضور دارد که اقدام به انجام چنین عملی می‌کند. در اصل دروغ ادعایی است باطل که گوینده، آن را حقیقت می‌پندارد و بیان می‌کند.

این روان‌پزشک در ادامه با اشاره به دلایل به وجود آمدن دروغ در بین افراد، عنوان کرد: دلایل مختلفی را در این خصوص می‌توان مطرح کرد. بخشی از این دلایل به محیط اولیه رشد یعنی خانواده باز می‌گردد و بخشی دیگر به اجتماع مربوط می‌شود. بنابراین فردی که قدم به این دنیا می‌گذارد ذاتا دروغگو نیست و نمی‌توان هیچ ادعایی را در خصوص ژنتیکی بودن دروغ‌گویی در بین افراد مطرح کرد بلکه دروغ را از محیط اطراف یعنی خانواده و اجتماع فرا می‌گیرد.

او ادامه داد: یکی از صفات انسان دفع ضرر و کسب سود است. یعنی برای فرار از رنج، کسب لذت و سود دست به اقداماتی می‌زند که ارتباط مستقیمی با مبحث رواج دروغ‌گویی دارد. یعنی با استفاده از یک صفت رفتاری نهادینه شده برای کسب منفعتی اقدام می‌کنند. این مبحث البته بیشتر در بین جوامعی بیشتر رواج دارد که به دروغ و یا ریا امتیاز تعلق می‌گیرد.

این استاد علوم ارتباطات اجتماعی در پاسخ به این سوال که دیگر دلایل موجود چه چیزی می‌تواند باشد؟ گفت: از دیگر دلایل مرتبط با این مبحث موضوع اجتناب از تنبیه و توبیخ است. در جوامعی که خانواده‌ها به تنبیه و توبیخ بیش از حد توجه می‌کنند، افراد برای حفاظت از خود و دیگران اقدام به دروغ‌گویی می‌کنند برای مثال مادری که مایل نیست کار ناصحیح فرزندش را به اطلاع پدر برساند چون آن فرزند توسط پدر تنبیه می‌شود، به اجبار اقدام به دروغ گفتن می‌کند. در این زمان است که فرزند با مشاهدات خود چنین رفتاری را فرا می‌گیرد و در موقعیت‌های مشابه اقدام به دروغ‌گویی می‌کند.

خطیبی در ادامه با بیان اینکه حفظ حریم خصوصی از جمله دیگر دلایل موجود برای رواج دروغگویی است، اظهار کرد: حفظ حریم خصوصی از جمله مواردی است که افراد بیش از هر چیز دیگری نسبت به آن حساسند و دوست ندارند این حریم در اختیار و در دسترس دیگران باشد. در مکان‌هایی که زندگی دوگانه بسیار مفهوم پیدا می‌کند این موضوع بیش از هر چیز دیگری مورد توجه قرار می‌گیرند. یعنی افراد اقدام به کارهایی در خارج از محیط خانه می‌کنند و در مقابل خانواده رفتارهای دیگری که شامل دروغ است را از خود نشان می‌دهند چون اعتقاد دارند با این روش حریم خود را می‌توانند حفظ کنند.

این روان‌پزشک با اشاره به اینکه الگوهای نادرست عامل اصلی رواج دروغگویی در بین افراد هستند، تصریح کرد: پدر و مادر به عنوان اولین الگوها با دروغ گفتن به فرزند، به یکدیگر و یا به اجتماع عاملی خواهند شد برای رواج دروغ‌گویی در بین کودکان و فرزندان و متاسفانه به استفاده از روش‌هایی که در لحظه انجام می‌گیرد اما حاوی مطالبی کذب است به صورت ناخواسته دروغ را در وجود آن‌ها نهادینه می‌کنند.

این استاد علوم اجتماعی در پاسخ به این سوال که آیا رواج دروغ‌گویی در جامعه اصلاح‌پذیر است یا خیر؟ گفت: قطعا می‌توان چنین روش‌هایی را اصلاح کرد و وظایف سنگینی نیز برعهده خانواده، رسانه‌ها و نهادهای قانونگذار است. زمانی که خانواده با روش صحیح تربیتی در پی تربیت فرزندان خود باشد قطعا از بروز دروغ جلوگیری می‌کند. اگر رسانه‌ها بتوانند به این موضوع بپردازند و آن را مورد بحث و بررسی قرار دهند قطعا با کاهش آمار دروغ‌گویی مواجه خواهیم بود و در نهایت نهادهای قانونگذار اگر در برخی از قوانینی که برای شرایط فعلی کشور مناسب نیست و دوره آن گذشته تجدید نظر کنند می‌توانند به دنبال کاهش آمار دروغ و حتی ریشه‌کن کردن آن باشند.