آیا انتظارات ایران از اروپا و اینستکس برآورده می‌شود؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزارت خارجه‌های ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) روز گذشته بعد از حدود یک ساعت و نیم در وین پایان یافت. این جلسه در حالی برگزار شد که به گفته نماینده روسیه؛  فضای بده بستانی بر این نشست حاکم بود.

«میخائیل اولیانوف»، افزود: «شرکت‌کنندگان یک بار دیگر تعهدشان را در خصوص توافق (هسته‌ای) ایران به عنوان عنصری کلیدی در ساختار منع تکثیر اعلام کردند. کارشناسان درباره اجرای (توافق) هسته‌ای و مسائل اقتصادی، بیشتر بحث و گفت‌وگو می کنند.»

 سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، نیز روز دوشنبه از برگزاری جلسه کمیسیون مشترک برجام، در سطح معاونین وزرا و مدیران سیاسی خبر داده بود. موسوی گفته بود: «این جلسه ارتباطی با سازوکار حل اختلاف برجام نداشته و جلسه عادی کمیسیون مشترک است که هر سه ماه یک بار برگزار می‌شود.»

جلسه روز گذشته با ریاست سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران و هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برگزار شد. 

هلگا اشمید، معاون «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در توئیتی همزمان با برگزاری این نشست نوشته بود: «کمیسیون مشترک برجام در حال برگزاری است. بحث‌های حیاتی با شرکت‌کنندگان درباره راه رو به جلو به منظور حفظ توافق (هسته‌ای) ایران (در جریان است)».

پس از پایان جلسه عراقچی طبق روال جلسات که پشت درهای بسته برگزار می‌شود در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی حاضر و توضیحاتی، ارائه کرد.

سیدعباس عراقچی گفت: موضوع اصلی در جلسه امروز بحث تاثیرات خروج آمریکا و بازگشت تحریم‌‌های آمریکا علیه ایران بود که در این جلسه بررسی شد و اینکه چگونه می‌توان به نوعی منافع اقتصادی ایران از برجام را تامین کرد.

معاون سیاسی وزیر امور خارجه با بیان اینکه همه اعضای باقیمانده در برجام در این جلسه مجددا بر اهمیت برجام تأکید کردند و آن را یک توافق مهم بین‌المللی خواندند، تصریح کرد: برجام جنبه‌های امنیتی و اقتصادی دارد و باید حفظ شود و این اعضا حمایت خود را مجددا اعلام کردند و به ویژه حمایت خود را از ابتکاراتی که منجر شود ایران از منافع اقتصادی ناشی از برجام بهره‌مند شود، اعلام کردند.

عراقچی افزود: در این جلسه ایده‌های جدی‌تر و متمرکزتری که از سوی کشورهای اروپایی برای تقویت سازوکار اینستکس ارائه شد. اینستکس تقریبا به مراحل عملیاتی رسیده است و اینکه چگونه می‌توان آن را تقویت کرد، مورد بحث قرار گرفت.

این دیپلمات ارشد کشورمان به انتظارات ایران از اعضای باقی مانده در برجام اشاره و تاکید کرد: انتظارات ما از برجام محدود به این موارد نیست و انتظارات گسترده‌ای طبق خود برجام است. به دلیل برآورده نشدن آن انتظارات، ایران تعهداتش در برجام را در پنج قدم کاهش داد و تعهدات جدی خود در حوزه غنی سازی و هسته‌ای را کاهش داده، ولی اعلام کردیم که حاضریم تعهدات خود را از سر بگیریم، به شرط اینکه انتظارات ما از برجام محقق شود.

عراقچی به برآورده نشدن انتظارات ایران از اروپا به ویژه پس از خروج ترامپ از برجام تاکید کرد و  گفت: به نوعی برجام از نوعی تعادلی برخوردار شده که متاسفانه تعادلی که در سطح پایین است. با بازگشت تحریم‌ها، انتظارات اقتصادی ایران برآورده نشد و در مقابل ایران تعهداتش را کاهش داد. با این حال تلاش کشورهای باقیمانده در برجام برای حفظ برجام ادامه دارد و جمهوری اسلامی ایران هم در هر جلسه و از جمله این جلسه تأکید کرده که بدون برآورده شدن انتظارات ما در حوزه‌های اقتصادی بازگشت کامل ایران به برجام مقدور نیست. با این حال ما نیت حفظ برجام را کماکان داریم و در این جهت تلاش می‌کنیم.

این سخنان عراقچی در حالی مطرح شد که بارها محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، در دیدارهای دو جانبه با مقامات اتحادیه اروپا به ویژه اعضای باقی مانده در برجام بر حفظ برجام و راه اندازی اینستکس از سوی اعضای باقی مانده، تاکید کرده است؛ اما هر بار اروپایی‌ها از این امر به نوعی خودداری کرده‌اند چراکه همواره با مطرح شدن بحث راه اندازی اینستکس، آمریکایی‌ها، اتحادیه اروپا را مورد تهدید قرار داده‌اند.

در پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام ، گام‌های ایران در کاهش تعهدهات هسته‌ای ذیل برجام از جمله اعلان مورخ ١٥ دی‌ماه ١٣٩٨ و نگرانی‌های دیرپای همه اعضاء در خصوص آثار خروج آمریکا از برجام در سال ١٣٩٧ و اعمال مجدد تحریم‌ها، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در همین راستا، نگرانی جدی پیرامون گام‌های ایران در خصوص تعهدات هسته‌ای ذیل برجام ابراز شد. اعضاء تصدیق کردند که وضع مجدد تحریم‌های آمریکا، مانع بهره‌مندی کامل ایران از منافع ناشی از رفع تحریم‌ها شده است. همه اعضاء، با یادآوری اینکه این توافق، عنصر کلیدی ساختار عدم اشاعه جهانی محسوب می‌شود، بر اهمیت صیانت از آن تاکید کردند. 

 متعاقب بیانیه نماینده عالی اتحادیه اروپایی مورخ ٤ بهمن‌ماه ١٣٩٨، اعضاء، مباحث مطروحه در سطوح کارشناسی که در هفته‌های گذشته در قالب‌های مختلف، هم در خصوص مباحث مرتبط هسته‌ای و هم در خصوص پیامدهای گسترده‌تر خروج آمریکا از برجام، وضع مجدد تحریم‌های آمریکا و منافع حاصل از رفع تحریم‌ها در جریان بوده است را مرور کردند. کارشناسان موظف شدند که این مباحث را پیش برند. 

همچنین «سرگئی ریابکوف»، معاون وزارت خارجه روسیه، امروز در باره آغاز کار اینستکس گفت: «ساز و کار مالی اروپا برای برای ایران آغاز شده و معاملاتی در حال انجام است.»

معاون وزیر امور خارجه روسیه افزود: «ما در جلسه وین خواستار افزایش تعداد شرکت کنندگان در ساز و کار اینستکس شدیم و به زودی تصمیمی اتخاذ می شود.»

اروپایی ها در حالی در نشست های کمیسیون مشترک برجامی درباره گام های برجامی ایران اظهار نگرانی می‌ کنند که برخلاف بیانیه های صادر شده  از این نشست های پانزده گانه، ایران نتوانسته از منافع رفع تحریم ها بهره ای ببرد. حسن روحانی، رئیس جمهور، و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، همواره در سخنان خود بر بازگشت ایران از گام های برجامی خود در صورت لغو کامل تحریم ها تاکید کرده اند. در حالی که اروپا همواره بدون برداشتن گام عملی در باره لغو تحریم ها، درباره اقدامات ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی تنها به اظهار نگرانی و یا راه اندازی مکانیسم ماشه بسنده کرده اند.

به عقیده بسیاری از کارشناسان و  تحلیلگران سیاسی، اروپا هیچ گاه مستقل از آمریکا عمل نکرده و این بار در برجام نیز نمی‌تواند عمل کند چراکه اراده‌ای مستقل از آمریکا تاکنون نداشته است. به ویژه پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97 و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، شرایط متفاوت از گذشته شد. ایران نیز در واکنش به اقدام دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، و همزمان با یکساله شدن خروج آمریکا از برجام، به طرف‌های برجامی اعلام کرد که سیاست کاهش تعهدات برجامی را در پیش می گیرد. ایران تاکنون چهار گام برجامی در راستای کاهش تعهدات برداشته است و تا آستانه گام پنجم نیز حرکت کرده است.

این سیاست در حالی از سوی ایران در پیش گرفته شد که اتحادیه اروپا به عنوان مهمترین عضو باقی مانده پس از خروج آمریکا، نتوانست به تعهدات برجامی و حفظ تعاملات و تبادلات اقتصادی با ایران عمل کند. حدود 2 سال از خروج ترامپ از برجام و همچنین بسیاری از توافقنامه‌های بین‌المللی می‌گذرد اما همچنان اروپا ناتوان نظاره‌گر است و اراده‌ای برای ترمیم عدم حضور آمریکا در این توافقنامه‌ها، ندارد. در حالی که به عقیده بسیاری از تحلیلگران، خروج آمریکا از برجام که توافقنامه‌ای بین‌المللی است می‌توانست، بهترین فرصت برای اروپا باشد تا در عرصه بین‌المللی ایفاگر نقش مهمی باشد و بتواند، مستقل از اراده یکجانبه گرایانه آمریکا عمل کرده و حرکت کند.