نگاهی استراتژیک به مدیریتِ آتش‌سوزیِ جنگل‌ها

جنگل یک اکوسیستم پیچیده و پویا است که نقش مهم و اساسی در حفظ تعادل اکولوژیکی دارد، اکوسیستمی که عوامل انسانی و طبیعی، حالت تعادل و یا قدرت خودتنظیمی آن را تضعیف می کند یا از بین می­برد. عامل آتش‌سوزی با منشأ پیدایش طبیعی یا انسانی یکی از فراگیرترین عوامل تهدیدکننده جنگل‌ها و مراتع طبیعی ایران است که بر میکروکلیما، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، پوشش گیاهی و جانوران تأثیر می‌گذارد و نتایجی چون جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی، نابودی تنوع زیستی گیاهی و جانوری، آلودگی هوا، تغییر الگوی توالی و منابع گیاهی، فرسایش‌های شدید آبی و بادی و تلفات انسانی به همراه دارد.

 ایران از جمله کشورهایی است که با خطر بالایی از نظر رخداد آتش‌سوزی در اکوسیستم‌های طبیعی روبرو است. هر ساله سطح زیادی از محیط طبیعی جنگل‌ها و مراتع ایران در اثر آتش‌سوزی‌های طبیعی و انسانی خسارت می‌بینند. بر همین اساس آتش‌سوزی در جنگل‌ها و منابع طبیعی ایران به عنوان خطری اکولوژیک از دیدگاه زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها و چالش‌های موجود در کشور محسوب می­شود.

یکی از عوامل گسترش آتش‌سوزی‌های سال‌های اخیر عوامل آب‌وهوایی می‌باشد. با توجه به روند گرمایش جهانی و تغییرات آب‌ و هوایی و اثر آن بر دمای هوا، میزان بارش، گسترش و تداوم خشک‌سالی، وزش بادهای گرم و.. انتظار می‌رود در آینده ریسک آتش‌سوزی در مراتع، جنگل‌ها و مناطق حفاظت‌شده افزایش پیدا کرده است! به همین دلیل انتظار می‌رود مردم و مسئولان با آسیب‌شناسی مدیریت آتش‌سوزی‌های اخیر و اتخاذ تمهیداتی مناسب، سطح حفاظت را ارتقا داده و احتمال حریق جنگلی را کاهش‌ دهند.

تجربه آتش‌سوزی‌های اخیر نشان داد عدم هماهنگی بین دستگاه‌های متولی، ضعف و بی‌برنامگی سازمان مدیریت بحران و محیط‌زیست، کمبود نیروهای متخصص، عدم وجود پایگاه‌های امداد جنگلی، نبود امکانات و بالگرد اطفای حریق، عدم استقرار مخازن آب، ضعف قوانین برخورد با متخلفین، کمبود اعتبارات و نبود نگاه استراتژیک به منابع طبیعی مهم‌ترین ضعف‌های مدیریت مقابله با بحران آتش‌سوزی در کشور هستند که نیاز است در آینده مورد بازنگری جدی قرار گیرند.

مؤثرترین راه برای کاهش تأثیر آتش‌سوزی بر پوشش گیاهی و زیستگاه حیات‌وحش، شناسایی نقاط بحران، تشخیص به هنگام آتش‌سوزی، پیش‌بینی اقدامات لازم برای مقابله با آن و فراهم بودن تجهیزات و زیرساخت‌های مهار آتش است.

ما امروز نیازمند تغییر نگاه مدیران از رویکرد انفعالی به رویکرد فعال، کارآمد، استراتژیک و آینده‌نگر هستیم. تهیه نقشه خطر آتش‌سوزی، زون­بندی مناطق خطرپذیر و برنامه‌ریزی برای نواحی با خطر زیاد به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش‌ازدور اهمیت بالایی در کاهش دفعات آتش‌سوزی و جلوگیری از تخریب اکوسیستم‌های طبیعی دارد و می ­تواند به مدیران و برنامه ریزان در نظارت، پیشگیری و مدیریت بحران آتش‌سوزی کمک ‌کند. نیاز است با در نظر گرفتن موقعیت جنگل، توپوگرافی، اقلیم، نوع پوشش گیاهی، فاصله از روستا، معیارهای شیب، باد، رطوبت نسبی، دما، تعرق، فاصله از جاده، فاصله از سکونتگاه، فاصله از زمین‌های کشاورزی و.. اقدام به تهیه نقشه خطر آتش‌سوزیِ جنگل‌ها و مراتع کنیم.

همچنین فراموش نکنیم مردم محلی جزء لاینفک سیستم جنگل، منابع طبیعی و اکوسیستم مربوط به آن بوده و به عنوان یک رکن اساسی در مدیریت این جنگل‌ها محسوب می‌شود، برگزاری کلاس‌های آموزشیِ تخصصی برای مردم محلی و آموزش و فرهنگ‌سازی گردشگران می‌تواند کمک شایان توجهی برای پیشگیری و مهار آتش ­سوزی ایفا کند.