«آخرین دیپلمات» چطور ساخته شد؟

 به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا ؛مراسم دیدار با عوامل تولید و رونمایی از پوستر «آخرین دیپلمات» با ارائه توضیحاتی در خصوص روال تحقیق و پژوهش و ساخت این مستند، در حضور اصحاب رسانه و چهره های فرهنگی در سینمای خصوصی محمدرضا پهلوی در کاخ موزه ملت برگزار شد.

امیر تاجیک، تهیه کننده و کارگردان فیلم در ابتدای این مراسم گفت: امروز ضمن رونمایی از پوستر با رعایت اصول بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی که در سالن شاهد آن هستیم، روالی را که برای تحقیق و پژوهش و ساخت این فیلم صورت گرفته توضیح می دهم.

وی با تشکر از مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، با اشاره به محل برگزاری مراسم افزود: در تالاری میزبان شما هستیم که محمدرضا پهلوی و فرح دیبا به عنوان سالن سینمای خصوصی‌شان آن را ساخته بودند و در آن فیلم می دیدند. خانم ضیغم مدیر موزه دو صندلی شاه و فرح را نیز به درخواست اینجانب در سالن قرار دادند تا گواهی باشد بر این مهم که این صندلی ها به کسی وفا نمی کند!

در ادامه پس از توضیحات شیوا ضیغم مسئول کاخ موزه ملت درباره تاریخچه این کاخ، تاجیک با بیان اینکه مهم ترین بخش هر مستند تحقیق و پژوهش آن است، تاکید کرد: داستان آشنایی من با اردشیر زاهدی به سال‌ها قبل برمیگردد، زمانی که مدیر تولید شبکه پرس‌تی‌وی بودم و مصاحبه ای با او داشتیم. پس از این تصمیم گرفتم نکات مبهم و کمتر پرداخته شده زندگی او را بیابم و یک مستند بسازم.

“ژن خوب” حکومت پهلوی

مدیر سابق شبکه مستند با اشاره به کتاب خاطرات اردشیر زاهدی، یادآور شد: علاوه بر دو جلد کتاب خاطرات ایشان که در ایران هم چاپ شده، کتاب «اردشیر زاهدی در اسناد ساواک» را مطالعه کردم و جالب اینکه متوجه شدم عبارت “ژن خوب” اولین بار درباره ایشان به کار رفته است! چراکه وی با سنِ کم سفیر ایران در آمریکا شده بود و دانشجویان ایرانی در آمریکا در یک مراسم پرسش و پاسخ، از آقای زاهدی در این خصوص سوال کرده بودند.

یکسال تحقیق و پژوهش برای تولید مستند

تاجیک افزود: یکی از جاهایی که به آن مراجعه کردم، کتابخانه مجلس بود. وی سپس تصاویری از توضیحات مسئول کتابخانه مجلس نمایش داد و افزود: ۹۵ درصد تصاویری که در این مراسم می بینیم، در فیلم اصلی نیست و توضیحات امروز از روند تولید فیلم می تواند به منزله یک کارگاه آموزشی در خصوص ساخت مستندهای تاریخی برای علاقمندان قلمداد شود.

این مستندساز از دیدار نخست با اردشیر زاهدی چنین گفت: در دیدار اول شخصیت کاریزماتیک زاهدی برایم جالب بود. اتفاق بدی که پیش از دیدارمان رخ داد، زمین خوردن ایشان و مشکل جسمی بود که برایشان پیش آمده بود که منجر به کوتاهی زمان دیدار شد. اما نکته جالب درباره او، مواضع ملی و همچنین رویکرد ضداسراییلی اش بود. جالب است بدانید تا زمانی که ایشان وزیر خارجه شاه بود، اسراییل در ایران سفیر نداشت.

فاز دوم پژوهش و جمع آوری اسناد

وی با اشاره به فاز دوم تحقیقات خود که پس از سفر اول به منزل آقای زاهدی آن را آغاز کرده بود، تاکید کرد: موزه آلبوم های سلطنتی و اسناد سعدآباد یکی از مهم ترین منابع من بود و مخزن این مجموعه که تا پیش ازین نیز به روی کسی باز نمی‌شد با پیگیری های متعدد بنده به یکی از منابع اصلی تهیه آرشیو فیلم تبدیل شد. وی افزود: یکی از ویژگی های منحصر به فرد «آخرین دیپلمات» آرشیو عکسهای آن است که خیلی برایش زحمت کشیده ام و آلبوم های خصوصی آقای زاهدی را هم اسکن کردم.

داستان صندوق های کاخ گلستان

کارگردان «آخرین دیپلمات» از کاخ گلستان به عنوان یکی دیگر از مراکز پژوهش و تهیه منابع آرشیوی فیلم خود نام برد: چند صندوق در کاخ گلستان بود که تا به حال باز نشده بود و با پیگیری های بنده امکان دیدن این صندوق ها فراهم گردید. نکته جالب اینکه داخل یکی از صندوق ها مقداری پول خارجی برای سال ۱۹۱۷ پیدا کردیم. وی سپس فیلمی از لحظه گشودن این صندوق ها برای حضار نمایش داد.

داستان پیچیده وقایع سال ۱۳۳۲

تاجیک تصریح کرد: نقطه عطف زندگی آقای زاهدی که در تاریخ کشورمان نیز تاثیر داشت، کودتای سال ۱۳۳۲ بود. وی افزود: وقایع ۲۸ مرداد سرانجامِ عملیات‌های اطلاعاتی پیچیده ای بود که از بیش از یکسال قبل شروع شده بود. کارگردان مستند “آخرین دیپلمات” گفت: ابتدا عملیات “بِدامن” توسط انگلیس شروع شد و چند ماه بعد سازمان سیا عملیات “آژاکس” را شروع کرد که این عملیات در ۲۵ مردادماه شکست خورد و به فرار شاه از کشور انجامید. مصدق قدرت را در دست گرفت و دستور بازداشت “محمدرضا فرزند رضا” را به ژاندارمری داد اما وقتی نیروهای ژاندارمری برای بازداشت شاه به ویلایش در رامسر مراجعه کردند، توسط گارد شاه معطل شدند و لحظاتی بعد هواپیمای شاه از زمین بلند شد. تاجیک افزود: درباره ۲۸ مرداد آقای زاهدی اعتقاد دارد کودتایی زخ نداده و تنها کودتا، آن بود که مصدق بر ضد شاه انجام داد، اما اسناد و فیلم ها و گزارش هایی که بنده جمع آوری کردم از یک کودتا توسط سلطنت طلب ها که با حمایت تیپ زرهی ارتش همراه بود، خبر می دهد. بنده در فیلم تنها روایتگر وقایع بوده ام و نتیجه گیری بر عهده مخاطب است. کارگردان فیلم گفت: به هر حال صدها نفر از هموطنان مان در جریان اتفاقات ۲۵ تا ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ جان خود را از دست دادند و خیلی بد است که در این خصوص کمتر سخن گفته می شود.

مرگ های مشکوک در خانواده پهلوی

تاجیک افزود: یک شب با آقای زاهدی صحبت از فرزند محمدرضا شاه شد و از ایشان در خصوص تلاش های رضا پهلوی برای بازگشت به قدرت پرسیدم. برهمگان واضح است که اردشیر زاهدی از منتقدان اقدامات آقای رضا پهلوی است و تلاش هایش را برای بازگشت به قدرت “کودکانه” می داند. به هر حال نکته جالب در مورد بازی تاج و تخت در خاندان پهلوی که پس از به قدرت رسیدن محمدرضا شروع شد، همچنان ادامه دارد. محمدرضا شاه با آنکه می توانست، هیچگاه اجازه بازگشت پدرش به ایران را نداد چراکه به تحلیل بنده از کودتای برادران اش با تکیه بر جایگاه پدر، بر ضد خودش بیم داشت. این امر از مکاتبات رضا خان و گلایه هایش از محمدرضا نیز قابل فهم است. بعد از آن هم که داستان مرگ های مشکوک برادران محمدرضا را  داریم که هر یک تهدیدی بالقوه برای شاه به حساب می آمدند. اخیرا هم که در روزگار فرزندش، شاهد خودکشی عجیب لیلا پهلوی و یا برادرش علیرضا هستیم. سوالات زیادی در این خصوص وجود دارد که باید پاسخ داده شود.

استفاده از آرشیو شخصی اردشیر زاهدی

کارگردان فیلم با اشاره به نقش آرشیو خانوادگی زاهدی و کمک های آقای “تینو زاهدی” برای تهیه موارد آرشیوی، عکس هایی امضا شده توسط کارتر، ریگان، بوش پدر، بوش پسر و همچنین باراک اوباما برای آقای زاهدی را نمایش داد و گفت: آقای زاهدی روابط نزدیکی با همه روسای جمهور آمریکا به جز ترامپ که به او انتقاد جدی دارد، داشته و همگی رابطه نزدیکی با وی داشته و دارند.

تاجیک با بیان اینکه مشغولیت زاهدی که در مصاحبه های مختلف به آنها اشاره می کند، نگارش کتاب خاطرات است، درباره یکی از خیانت‌های پهلوی گفت: جدایی بحرین از ایران خیانتی بود که زاهدی در آن نقش داشت و خودش به این امر تاکید دارد. این بخش به خوبی در فیلم واکاوی شده و بنده اینجا از برادر عزیزم آقای مهدی نقویان، مستندساز و رییس موسسه شهید آوینی که در تهیه آرشیو و بخصوص فیلمهای مربوط به جدایی بحرین از ایران کمک شایانی داشت، تشکر می نمایم.

به ظریف و سلیمانی افتخار می کنم!

به گفته کارگردان «آخرین دیپلمات» احترامی که زاهدی برای سیاست خارجی ایران دارد از نکات جالب فیلم است که نمودهایی از آن اخیرا در رسانه ها منعکس شده است. وی فیلمی از آقای زاهدی نمایش داد که می گوید: به آقای ظریف افتخار می کنم و احترام می گذارم. نه توصیه ای برای ایشان دارم، نه به خودم اجازه می دهم که توصیه ای بکنم. به نظرم سیاستی که ایران در پیش گرفته صحیح است. زاهدی همچنین از احترامش نسبت به سردار سلیمانی سخن گفت که به عنوان مشاور محمدرضا پهلوی این رویکرد او جالب است و البته بابت آن مورد عتاب و حتی حمله فیزیکی سلطنت طلب ها قرار گرفته است.

رونمایی از پوستر مستند

در ادامه با حضور مرتضی رزاق کریمی قائم مقام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و لادن تاجبخش مدیر موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد سعدآباد از پوستر فیلم رونمایی شد. حامد بارئی طبری، مشاور کارگردان و طراح گرافیک فیلم و پوستر با اشاره به این تصویر که عکسی از زاهدی و پدرش بود که به سمت خارج از کادر می روند، فلسفه انتخاب این عکس را بر مبنای علاقه زاهدی به پدر خود و تمام شدن جهان سیاسی آنها را توصیف کرد.

بارئی طبری یادآور شد: در زمینه سینمای داستانی کارهای زیادی انجام داده ام اما معتقدم سینمای مستند ما جایگاه ویژه ای دارد و خوشحالم این مستند برندینگ قوی دارد.

گام نخستِ محکم برای بازگویی غیرشعاری تاریخ

رزاق کریمی نیز در سخنانی گفت: از حضور در این مراسم هم انرژی گرفتم و هم بیشتر برای دیدن فیلم اصلی علاقمند شدم. این فیلم در حوزه تاریخ معاصر ارزشمند است و می تواند در سینمای مستند راهگشا باشد.

وی افزود: کار امیر تاجیک بسیار بزرگ است، مخصوصا تحقیق و پژوهش کار ستودنی است. درباره تاریخ معاصر حلقه های مفقوده ای داریم که بازگو نشده یا به شکل شعاری بازگو شده اند و ان شاءالله این فیلم بتواند به عنوان گام نخستِ محکم باشد. البته نه به این معنا که تا به حال کاری در این حوزه انجام نشده باشد بلکه دقت کارگردان این فیلم در پژوهش باید الگوی فیلمسازان دیگر قرار گیرد و شاهد شکوفایی سینمای مستند در همه حوزه ها به ویژه تاریخ معاصر باشیم.

تقدیر از عوامل فیلم

در ادامه این مراسم از رضا گنجی کارشناس سیاسی و مشاور تدوین فیلم تقدیر شد و او در خصوص «آخرین دیپلمات» گفت: مستند را دیده ام و دوست داشته ام. به هر حال تاریخ معاصر و پهلوی برای همه جذاب است. ناگفته های زیادی درباره زاهدی وجود دارد. زندگی آقای زاهدی دو وجه دارد: یکی این روزهای پیری و دیگری دوره جوانی وی که لازم است بیشتر برای نسل جدید بازگو شود. به امیر تاجیک تبریک می گویم و حتما مستند او دیده خواهد شد و حتما دوست داشته خواهد شد.

در پایان این مراسم با حضور محمدمهدی یادگاری مدیر کل تأمین برنامه‌های خارجی و رسانه بین‌الملل سازمان صداوسیما، علیرضا نوروزی مدیر مالی معاونت برون مرزی، محمدعلی قاسمی مدیر هنری پرس تی وی، از شیوا ضیغم مسئول کاخ موزه ملت، سیدیعقوب حسینی مدیر حراست سعدآباد، ساسان قاسمی معاون فرهنگی مجموعه سعدآباد، دکتر مهدی شاملو مدیرعامل موسسه فراکاو، مهدی خرمدل، مستندساز و عوامل فیلم تقدیر به عمل آمد.

آمادگی مجموعه سعدآباد برای همکاری با فیلمسازان

ساسان قاسمی نیز در سخنانی گفت: کمک به ساخت مستند «آخرین دیپلمات» در مجموعه سعدآباد باعث شد از این به بعد راحت تر با مستندسازان تعامل و همکاری داشته باشیم. مجموعه سعدآباد شامل ۸۰ هکتار زمین ییلاقی و در خاورمیانه بلامنازع است و از اسنادی که در آن وجود دارد کپی دیگری موجود نیست. اگر درباره اواخر دوران قاجار یا اوایل دوره پهلوی اول و دوم سوالی ایجاد شود امکان ندارد سند مرتبطی نداشته باشیم و از این پس می توانیم میزبان دوستانی که علاقمند به فعالیت پژوهشی هستند باشیم. آقای تاجیک با «آخرین دیپلمات» نقطه ای از تاریخ را روشن کرده است.

مستند “آخرین دیپلمات” به مدت ۷۰ دقیقه در هفته های آتی، با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در مراسمی برای اصحاب فرهنگ و رسانه و مدیران فرهنگی و مستندسازان رونمایی خواهد شد.