اروپا میان دو صندلی

خبرگزاری برنا: خشم تهران از تروئیکای اروپایی در توئیت «محمد جواد ظریف» بازتاب یافته است. وزیر امور خارجه‌ در‌پی تصویب قطعنامه توبیخی تروئیکای اروپایی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای علیه ایران نوشت: «سه کشور اروپایی پشت نقابی که به چهره زده‌اند، هم‌دست ترامپ و نتانیاهو هستند». آیا ماه عسل روابط ایران و اروپا در پی توافق برجام در سال 2015 به پایان خود نزدیک شده است؟ آیا اروپائیان در جدال موازنه قدرت میان ایران و امریکا در منطقه، سرانجام و با صراحتی بیش از گذشته، جانب کاخ سفید و متحدان منطقه‌ای آن در خاورمیانه را گرفته‌اند؟ آیا بزودی شاهد خروج اروپائیان از محافظه‌کاری و اعلام مواضع روشن در قبال سیاست«فشار حداکثری» دولت ترامپ خواهیم بود؟ آیا جهان شاهد پایان برجام به عنوان یکی از بزرگترین دستاوردهای دیپلماسی در قرن بیست‌و یکم است؟ تهران تحول در اوضاع تازه را چگونه مدیریت خواهد کرد؟ 

رئیس‌جمهور «حسن‌روحانی» در‌جلسه هیئت‌دولت به اروپائیان هشدار داد؛ لغو تحریم تسلیحاتی جزءلاینفک برجام است. او گفت« اگر روزی تحریم تسلیحاتی بخواهد تحت هر عنوان، با هر بیان و یا مکانیسمی برگردد، پاسخ ما همانی است که من در نامه‌ای به سران 1+4 در پاراگراف آخر نوشتم. لذا سران خوب می‌دانند که جواب ما آن روز چه خواهد بود. آنها می‌دانند چنین خطایی چه عواقب وخیمی برای آنها دارد.» تهران خروج از تحریم تسلیحاتی را در مهرماه آینده براساس آنچه توافقنامه برجام وعده داده، حق‌قانونی و مشروع خود دانسته و کمترین عقب نشینی را در این‌باره نمی‌پذیرد. اما‌به‌نظر،‌تروئیکای‌اروپایی ساز مخالف‌کوک کرده است. بیانیه وزیران امورخارجه بریتانیا،‌فرانسه و آلمان 24‌ساعت پس از تصویب قطعنامه توبیخی شورای حکام آژانس هسته‌ای، تمایل تروئیکای اروپایی را به ادامه تحریم تسلیحاتی ایران بروز داده است. اعلام چنین گرایشی به رغم همه محافظه‌کاری جاری در آن، چندان تفاوتی ندارد با آنچه دولت ترامپ برای جلوگیری از لغو تحریم تسلیحاتی ایران دنبال می‌کند. کاخ سفید تحریم دائمی ایران را می‌خواهد. از این رو می‌کوشد با کشاندن موضوع ایران به شورای امنیت سازمان ملل، ضمن جلوگیری از لغو تحریم تسلیحاتی، مکانیزم «ماشه» یا به‌عبارت روشن، بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را تا پیش از قطعنامه 2231 شورای امنیت فعال کند. 

سه‌کشور اروپایی عضو گروه 1+4 در بیانیه خود جانب احتیاط را گرفته‌اند. آنان گفته‌اند؛ با فعال‌سازی مکانیزم ماشه مخالفند. با از هم‌پاشی برجام مخالفند. در این‌حال ایران باید از یک‌سو به انجام تمامی تعهدات خود در برجام بازگردد. از سوی دیگر، لازم است تحریم تسلیحاتی ایران یک تا دوسال دیگر تمدید شود. در واقع اروپائیان میان دو صندلی نشسته‌اند؛ هم می‌خواهند جانب احتیاط را در روابط خود با واشنگتن و متحدان منطقه‌ای آن نگه دارند. هم تهران را بیش از این در مدار عصبی تحریک نکنند. 

تهران براین باور است که اروپائیان سرانجام آنچه می‌کنند و خواهند کرد که واشنگتن براساس سیاست «اراده مبتنی برقدرت» دنبال می‌کند. اگرچه فعال شدن مکانیزم ماشه در بیانیه وزیران تروئیکای اروپایی به‌عنوان خط قرمز در حفظ برجام اعلام شده، ولی مخالفت با لغو تحریم تسلیحاتی ایران به قوت خود باقی است. این وضع انتخاب‌های سختی را پیش‌روی تهران قرار می‌دهد. آنچه رئیس‌جمهور روحانی در هشدار به اروپائیان گفت‌ اگر انجام شود، شاهد پرده‌برداری از نوع جدید روابط ایران و اروپا خواهیم بود؛ روابطی که «تنش» وجه برجسته آن است. در این میان روسیه و چین به عنوان دو عضو گروه 1+4 و شورای امنیت سازمان ملل در سیاست راهبردی تهران جایگاه ویژه خواهند یافت. ظرفیت سنجی از این دو کشور در این کارزار دشوار می‌نماید؛ به‌ویژه آنکه مسکو در هفته‌های اخیر عافیت طلب‌تر از گذشته بروز داشته است. همچنین با نگاه به سیاست هسته‌ای چین از دهه هشتاد میلادی به این‌سو و دغدغه‌های جاری پکن در حوزه اقتصادی و مسایل شمال شرق آسیا، کف و سقف معلومی را در مخالفت و یا مقاومت در برابر سیاست‌های یکجانبه‌گرای واشنگتن دارد. 

فارغ از گسل‌های واقعی یا جعلی در روابط امریکا با اروپا و قدرت‌های شرقی، اکنون تهران بیشتر  به ابتکارهای خود می‌تواند تکیه کند. ابتکارهایی که لازم است فرجام روشنی را در منازعه کشدار میان ایران و امریکا معلوم کرده و به اقدام‌های ایذایی واشنگتن در همه سطوح پایان دهد. 

تلاش واشنگتن برای بردن موضوع ایران به شورای امنیت، نشانگر این واقعیت است که سیاست فشار حداکثری ناکارآمد بوده و نتوانسته ایران را به تسلیم وادارد. پس از این نیز اگر سیاست‌ها بر همین سیاق بماند، اوضاع با شدت بیشتر و پیامدهای مخرب برای همه طرف‌ها رقم می‌خورد.  بنابراین واشنگتن نمی‌تواند از قبول مسئولیت آنچه در صورت بحرانی شدن اوضاع رخ می‌دهد، شانه خالی کند.