جایگاه دست‌نیافتنی صنعت‌ سریال‌سازی ترکیه در جهان و معضل مخاطب برای سریال‌های ایرانی

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، با وجود اینکه در کشور ما سریال‌های ترکیه‌ای به عنوان آثاری مبتذل شناخته می‌شوند، نمی‌توان جایگاه ویژه‌ای که امروز این کشور در عرصه سریال‌سازی به دست آورده را نادیده گرفت و ما نیز می‌توانیم با بررسی دقیق عوامل موفقیت ترکیه در این عرصه مشکلات خود در صنعت سریال‌سازی را آسیب‌شناسی کنیم.

در گفت‌وگو با چند تهیه‌کننده و کارگردان این موضوع را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید:

سیدزاده: سریال‌‌سازهای ترکیه مجبور نیستند سنجاق فکری دیگران باشند

سید امیر سیدزاده، تهیه‌کننده و بازیگر سینما و تلویزیون، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: همانطور که نقاط مشترکی بین کشور ما و ترکیه وجود دارد، فرهنگ سریال‌سازی در کشور ترکیه با ایران تفاوت‌های بسیاری دارد اما شاید برای بسیاری سوال پیش آمده باشد که با وجود همه اشتراکاتی که وجود دارد چرا ترکیه توانسته پس از هالیوود دومین قطب سریال‌سازی در جهان باشد ولی ما در این زمینه هیچ حرفی برای گفتن نداریم؟

سیدزاده تصریح کرد: شاید اصلی‌‌ترین دلیل این باشد که در کشور ترکیه بخش خصوصی دستش برای پرداختن به موضوعات مختلف باز است و دچار ممیزی‌های سخت‌گیرانه و بی‌مورد نمی‌شود. در سریال‌های ترکیه‌ای برخی مسائل و موضوعات مطرح می‌شود که در کشور ما بنا به مسائل اعتقادی و دینی‌مان نمی‌توانیم به آن‌ها بپردازیم.

او افزود: مسئله بعدی درباره عدم موفقیت سریال‌های ایرانی و موفقیت سریال‌های ترکیه‌ای در عرصه بین‌الملل به این مسأله برمی‌گردد که سریال‌سازهای ترکیه مجبور نیستند سنجاق فکری دیگران باشند؛ در کشور ما مشکل اول به ضعف‌ فیلمنامه‌ها برمی‌گردد و بعد نبود کارگردان خوب است که آثار ما را ضعیف کرده است. متأسفانه کارگردان‌های ما با این نگرش که ساخت یک فیلم و سریال را به پایان برسانند و به سراغ کار بعدی بروند پروژه‌ها را دست می‌گیرند و همه چیز با هدف سر هم بندی کردن و تمام کردن کار انجام می‌شود.

این تهیه‌کننده در ادامه تأکید کرد: مشکل بعدی که به نظر من اصلی‌ترین مشکل در این مورد به حساب می‌آید عدم توجه به خانواده، حفظ ارزش‌های اخلاقی، فرهنگی و دینی جامعه است. با آثار ضعیفی که تولید می‌شود سطح سلیقه مخاطب به شدت کاهش پیدا کرده و از آنجا که هیچ محصول دیگری در دسترس نیست مخاطب مجبور است یکی از سریال‌ها را انتخاب کرده و ببیند. اگر شرایط برای تولید اثر خوب فراهم شود قطعاً با رشد سلیقه مخاطب و بالا رفتن کیفیت آثار می‌توان به شکل‌گیری صنعتی قدرتمند در سریال‌سازی فکر کرد.

بازیگر مجموعه تلویزیونی «پایتخت 5» در ادامه اظهاراتش گفت: ما هیچ دغدغه‌ای برای بیان درست مسائل فرهنگی، تاریخی و اجتماعی نداریم. همه چیز سر هم بندی شده بدون تحقیق و تفحص لازم برای نگارش فیلمنامه، ساخته می‌شود. در حوزه روایت قصه‌های تاریخی در این سال‌ها تنها می‌توان فصل اول سریال «شهرزاد» را اثری قابل قبول دانست. حسن فتحی در سریال «شب دهم» هم قصه‌ای عاشقانه را روایت می‌کند که در فضا و موقعیت درستی به لحاظ تاریخی قرار گرفته است؛ «شب دهم» نمونه یک اثر موفق است که به ما نشان می‌دهد اگر در متن و نگارش تحقیق و جدیت داشته باشیم حتی اگر یک اثر مذهبی بسازیم می‌توانیم نظر مخاطبان عام را به خود جلب کنیم.

او افزود: متأسفانه در کشور ما سازندگان یک سریال یا فیلم سینمایی باید نظر مثبت همه جناح‌های فکری و سیاسی را جلب کنند و این غیرممکن است و نمی‌شود همه را راضی نگاه داشت. متأسفانه تنگ‌ نظری، کج‌ سلیقگی و کم تحملی در کشور ما بین مسئولان و جناح‌های فکری مختلف نهادینه شده و هیچکس نمی‌گذارد نویسنده آزاد باشد و قصه‌اش را روایت کند و این در حالی است که برای سریال‌سازهای ترکیه این شرایط وجود ندارد و همه جناح‌ها یکدیگر را می‌پذیرد و قرار نیست کسی سنجاق فکری دیگران باشد. در ترکیه بخش خصوصی هم تجارت و هم گیشه دارد و سرگرمی‌سازی می‌کند و سریال‌سازی‌اش به یک صنعت تجاری تبدیل شده است.

این تهیه‌کننده در پایان اظهار داشت: در بحث تجاری‌سازی بخش عظیمی از پیشرفت‌ها به پول و سپس تکنولوژی و بعد آیتم‌های دیگر مربوط می‌شود. برای اینکه ساز و کار تولید سریال‌ها صنعتی شود در ابتدای راه باید به ساختار نمایش خانگی سر و سامان داده شود؛ از زمانی که دی‌وی‌دی جای خود را به نمایش آنلاین داده است باید امنیت پخش آثار نیز حفظ شود. از آنجا که ما از قانون کپی‌رایت پیروی نمی‌کنیم آثارمان به راحتی قاچاق می‌شود و هیچ تضمینی برای پخش وجود ندارد. باید زیرساخت‌های سالن‌های سینما را اصلاح کنیم و باید متناسب با شهرها سالن‌سازی داشته باشیم که متأسفانه به درستی این سالن‌سازی صورت نمی‌گیرد. فیلم و سریال باید یک خوراک دائمی برای پویایی اندیشه، فکر و ذهن باشد و متأسفانه ما حدود 25 سال است که هیچ حرفی در این زمینه برای گفتن نداریم.

پورکیان: برای موفقیت در سریال‌سازی باید شرایط کار برای مؤلفان دغدغه‌مند فراهم شود

امیر پورکیان معتقد است راه رسیدن به موفقیت در سریال‌سازی ایجاد فضای کار برای کارگردان‌ها و فیلمنامه‌نویس‌های دغدغه‌مند است.

امیر پورکیان تهیه‌کننده و کارگردان سینما در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، در پاسخ به این پرسش که دلیل موفقیت سریال‌های ترکیه‌ای در دنیا چیست، اظهار داشت: چرا نباید سریال‌های ترکیه‌ای موفق باشند؟ وقتی به شعور و سلیقه مخاطب اهمیت دهیم اتفاقی غیر از این رخ نمی‌دهد، اگر مخاطب از دیدن یک اثر لذت می‌برد و از آن استقبال می‌کند باید به آن اثر و در واقع آنچه که مخاطب انتخاب کرده توجه داشته باشیم. اگر برای مردم سریال می‌سازیم و قرار است مردم سریال را ببینند باید سلیقه آن‌ها را مورد توجه قرار دهیم و فکر می‌کنم این رمز موفقیت سریال‌های ترکیه‌ای در جهان است.

پورکیان خاطرنشان کرد: یک فیلم سینمایی جنبه‌های مختلفی را می‌تواند مدنظر داشته باشد و حتی شاید برای برخی فیلم‌ها جلب نظر مخاطب در اولویت نباشد اما سریال خارج از قواعد سینما است و اثری است که فقط برای مردم ساخته شده است و باید نظر مخاطب را در تولید سریال در اولویت قرار داد. کمپانی‌هایی که در سریال‌های ترکیه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند مجنون نیستند و پولشان را از سر راه نیاورده‌اند، آن‌ها هر کاری می‌کنند که بتوانند نظر مثبت مخاطب را جلب کنند و در رسیدن به این هدف موفق هستند.

او افزود: در کشور ما سریال‌‌هایی ساخته می‌شود که در اخبار می‌خوانیم این آثار مخاطبان بسیاری دارد و توجهات را اینگونه جلب می‌کنیم اما حقیقت این است که این سر و صداها فقط پروپاگاندای رسانه‌ای و سوار شدن بر پوپولیسم است و سریال‌ها مخاطبان چندانی ندارند. سریالی ماندگار است که پس از سال‌ها همچنان درباره آن صحبت کنند و فقط افراد دغدغه‌مند می‌توانند در این امر موفق عمل کنند که متأسفانه این افراد در کشور ما یا بیکار شده‌اند یا ترجیح می‌دهند بیکار باشند.

کارگردان سریال «ممنوعه» در ادامه تأکید کرد: من محدودیت را در عدم موفقیت سریال‌هایمان چندان تأثیرگذار نمی‌دانم. به نظر من خلاقیت از دل محدودیت به وجود می‌آید و ما باید برای جلب نظر مخاطب راهکار پیدا کنیم. اگر کارگردانی که اثر را خلق می‌کند دغدغه داشته باشد این دغدغه‌مند بودن در تمام عوامل به وجود می‌آید و در غیر اینصورت همه به دنبال پول و جمع کردن رزومه هستند. برای اینکه بتوانیم در عرصه سریال‌سازی حرفی برای گفتن داشته باشیم باید فضای کار را برای مولفان دغدغه‌مند فراهم کنیم.

سهرابی: بسیاری از سریال‌های شبکه نمایش خانگی را اگر رایگان هم توزیع کنیم، هیچ مخاطبی در دنیا نخواهند داشت

روح‌الله سهرابی کارگردان و فیلمنامه‌نویس سینما و تلویزیون در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: به طور کل مقایسه سریال‌سازی ایران با سریال‌سازی در ترکیه مقایسه غلطی است. فضای حاکم بر عرصه فرهنگ و هنر ترکیه با فضای حاکم بر فرهنگ و هنر کشور ما بسیار متفاوت است.

سهرابی تصریح کرد: در ترکیه عملاً به دلیل رها و بی حد و مرز بودن شرایط برای فیلم و سریال‌سازی، سریال‌هایی ساخته می‌شود که در فضای بازتری روایت می‌شوند و این طبیعی است که مخاطب میل بیشتری به دیدن سریال‌های ترکیه‌ای داشته باشد تا سریال‌های ایران.

او افزود: در این شرایط شاید پرسشی مطرح شود که اگر این حد و مرز و محدودیت‌ها وجود نداشت کشور ما هم می‌توانست مثل ترکیه در عرصه سریال‌سازی در دنیا موفق عمل کند؟ به نظر من نه هیچ‌گاه این اتفاق نمی‌افتاد چرا که مشکل تنها محدودیت‌ها و خط قرمزها نیست. ما نمی‌توانیم در ساخت سریال‌هایمان نگاه گروهی داشته باشیم اما در ترکیه یک سریال 100 قسمتی با همکاری 6 کارگردان و فیلمساز ساخته می‌شود. در ایران معمولاً یک کارگردان قصد دارد اثر به نام او تمام شود و این انحصارطلبی و خودخواهی خروجی را کاملاً تک بعدی کرده و در نتیجه میزان مخاطب را کاهش داده است.

کارگردان مجموعه تلویزیونی «آرام می‌گیریم» در ادامه خاطرنشان کرد: بحث دیگر این است که ما به جای نگاه سیستماتیک نگاه فردی داریم. ترکیه‌ای‌ها تکلیفشان با خودشان روشن است، در آثار تولیدی آن‌ها هم ممکن است برخی سریال‌ها دیده نشود اما آن‌ها همچنان هدفی که دارند را با جدیت دنبال کرده و میزان تولیدات آنقدر بالا است که از بین همه آثارشان حداقل یک اثر مخاطب پسند و خوب دیده می‌شود. ترکیه سریال‌سازی را به بخش خصوصی سپرده و دخالت حکومت را در آثار به حداقل رسانده است؛ دولت در این کشور تنها نقش نظارتی و مدیریتی دارد و کاری به محتوا و چینش عوامل ندارد.

این کارگردان در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: متأسفانه در کشور ما نگاه سیستماتیک وجود ندارد و همه چیز فردی مشخص می‌شود و با عوض شدن مدیر سیاست‌ها به شکلی عوض می‌شود که شرایط به طول کامل تغییر کرده و وضعیتی را شاهد هستیم که گویا کشور عوض شده است. این اتفاق ناشی از نبود یک قاعده، قانون و دستورالعمل سیستماتیک است که به دلیل عدم تبعیت از یک روند آزمایش شده و موفق هر بار سیاستی جدید و در نهایت نیمه‌کاره در پیش گرفته می‌شود.

او افزود: از طرفی یک نقد جدی به سینماگران ما نیز وارد است و آن اینکه معمولاً در فضایی باز و کم شدن محدودیت‌ها و نبود نظارت آنقدر غرق در جذابیت‌های محدود شده می‌شوند که سریال‌ها به شدت ضعیف و سطحی شده و می‌بینیم این وضعیت در شبکه نمایش خانگی نیز وجود دارد و بسیاری از سریال‌های این رسانه را اگر رایگان هم در اختیار کشورهای مختلف قرار دهیم حاضر به دیدنشان نیستند. دنیا از قصه‌هایی که ما امروز با آن‌ها سعی در جلب نظر مخاطب داریم گذر کرده و سریال‌های ما که فاقد پیچیدگی‌های خاص و رایت‌های روز دنیا هستند توان رقابت با سریال‌های پر مخاطب دنیا را ندارند.

سهرابی تأکید کرد: سریال‌سازهای ترکیه نه تنها مخاطبان داخلی را بلکه مخاطبان خارجی را نیز نیازسنجی می‌کنند و به همین دلیل به موضوعات روز می‌پردازند. اگر قرار است قصه‌های کلیشه‌ای مثل عشق مثلثی را تعریف کنند هم آن را در یک بزک مناسب به خورد مخاطب می‌دهند. از طرفی سریال‌های ترکیه‌ای یک ویژگی خاص دارند و آن اینکه دست سازندگان آثار برای پرداختن به موضوعات مختلف به شدت باز است.  در سریال‌های ترکیه‌ای شاهد شکلی از قبح‌زدایی هستیم که در سریال‌های اروپایی این قبح‌زدایی را نمی‌بینیم. به نظر من همین عوامل در موفقیت ترکیه در صنعت سریال‌سازی تأثیرگذار بوده است.

کارگردان فیلم سینمایی «خاکستر و برف» در پایان اظهار داشت: در کشور ما سیاست‌ها در رسانه‌های مختلف متفاوت است و نظارتی واحد وجود ندارد. سیاست تلویزیون و ممیزی‌هایش با سینما فرق دارد و مشخصاً مخاطبان جوان به سمت زرق و برق رفته و هر رسانه‌ای که زرق و برق و آزادی‌اش بیشتر باشد استقبال بیشتری از آن می‌شود و اگر 5 سال دیگر این وضعیت ادامه داشته باشد، اوضاع فرهنگی، روحی، روانی و حتی امنیتی جامعه‌مان در خطری جدی قرار می‌گیرد.

تحویلیان: در ترکیه ضوابط محدودکننده برای صدور مجوز وجود ندارد/ ما استراتژی مشخصی نداریم

علی‌اکبر تحویلیان، تهیه‌کننده تلویزیون، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: ما در یک کشور ایدئولوژیک محور زندگی می‌کنیم و این باعث می‌شود نتوانیم هر سریالی بسازیم اما مشکل اصلی در این است که مسئولان ما درباره این ایدئولوژی هیچ توافق نظر کلی ندارند و بسیاری مسائل برای بسیاری افراد خط قرمز و برخی مشکلی با مطرح شدن آن ندارند.

تحویلیان تصریح کرد: در کشور ترکیه که امروز یکی از موفق‌ترین کشورها در عرصه سریال‌سازی به حساب می‌آید ضوابط محدودکننده برای صدور مجوز وجود ندارد و آن‌ها می‌توانند تنها با دغدغه جلب نظر مخاطب سریالشان را بسازند اما در ایران ما فقط باید نگاه داخلی داشته باشیم و نمی‌توانیم از فضای مجازی و نمایش خانگی که امروز در همه جای دنیا مورد توجه است و فعالیت بین‌المللی در این عرصه را آسان‌تر کرده بهره‌مند شویم.

او افزود: فضای مجازی و نمایش خانگی نیاز به خوراک دارند و اکثر سریال‌های ترکیه‌ای بالای 100 قسمت هستند و این به همراهی مخاطب با سریال کمک می‌کند اما سریال‌های ما نهایتاً 40 قسمت هستند. نکته دیگر مدیریت دقیق و مشخص است؛ در کشور ما مدیریت مانا با استراتژی مشخص وجود ندارد. مدیران فرهنگی ما نیز نقدپذیر نیستند و هر کدام برنامه‌ای متفاوت دارند و در حال حاضر هم شاهد اختلافات عجیب صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستیم که هر کدام خود را متولی صدور مجوز برای تولید سریال می‌دانند.

تهیه‌کننده مجموعه تلویزیونی «از سرنوشت» تأکید کرد: باید استراتژی در کشور ما مشخص باشد ولی ما از این مرحله هم عقب‌تر هستیم و هنوز در مسائل ابتدایی اختلاف نظر داریم. ما به جای فراهم کردن ساز و کارهای لازم برای تولید سریال ساز و کارها را از بین می‌بریم و بعد برای مسائل بعدی تصمیم می‌‌گیریم. تلویزیون به جای اینکه ساز و کار مشخصی تعیین کند ابتدا ادعا می‌کند که متولی صدور مجوز است و بعد از اینکه تولید را تعطیل کرده می‌گوید باید درباره فراهم کردن ساز و کار تولید تصمیم بگیرد.

این تهیه‌کننده تصریح کرد: در کشوری مثل ترکیه نسبت به سیاست‌ها و اهداف یک انسجام واقعی وجود دارد و در کشور ما مدام شاهد اختلاف هستیم. دولت ترکیه ساخته شدن یک سریال که شاید با نظر آن‌ها مخالف است را در جهت نابودی نهاد خانواده نمی‌داند. در ترکیه هم مردم به خانواده‌شان اهمیت می‌دهند و نسبت مسائل بسیاری تعصب دارند اما همه می‌دانند که یک اثر تلویزیونی یا سینمایی نهایتاً یک فیلم یا سریال است و خطری برای جامعه ندارد اما در کشور ما تحلیلگرانی وجود دارند که نگاه استراتژیک خود را تحمیل کرده و همه چیز را به همه چیز ربط می‌دهند.

تحویلیان در ادامه اظهار داشت: البته به هنرمندان ما نیز نقدهایی وارد است. در کشور ما هنرمندان برخی مواقع از آن سوی بوم می‌افتند و می‌بینیم که آثار بسیار مبتذلی تولید می‌کنند. در یک اثر ترکیه‌ای اگر قصه 8 خانواده روایت می‌شود و 7 خانواده دچار مشکل هستند، یک خانواده الگو هم وجود دارد اما ما برخی مواقع فیلم‌هایی می‌سازیم که همه شخصیت‌ها در آن مضمحل هستند.

او افزود: متأسفانه نگاه ایدئولوژیک ما هیچ نقطه منسجم و محکمی ندارد و قانون هم تکلیف را روشن نکرده است. وقتی تنها یک گروه مشخص قانون‌گذاری می‌کند مشخص است که قشر عظیمی از جامعه با آن قانون مشکل دارد و ما باید در ضوابط انتخاب شونده‌مان تجدید نظر کنیم تا بتوانیم در قوانین خود افکار عمومی را مدنظر داشته باشیم. وقتی افکار عمومی جایی در قوانین ندارند در همه مسائل از جمله سریال‌سازی مشکلات بسیاری داریم.

این تهیه‌کننده در ادامه اظهاراتش گفت: قوانین باید برآیندی از رفتار و آداب جامعه باشد و بعد از این مرحله باید نگاهمان به قوانین را هم تغییر دهیم. قوانین در عرصه سریال‌سازی باید کلی باشد و مثلاً تأکید شود که اثر نباید خلاف فرهنگ عمومی باشد و به مسائلی چون پوشش بازیگران ورود نکند. ما اندک ضوابط مشخص‌مان نیز در مدیوم‌های مختلف شکل و شمایل متفاوت دارد و مثلاً در سینما پوششی مورد تأیید است که در تلویزیون همان پوشش سانسور می‌شود.

تحویلیان اظهار داشت: باید تفکرات کهنه را دور بریزیم و بدانیم که مرزهای جغرافیایی تنها مرزهای موجود کشور نیستند. نمی‌شود در خانه را بست و به داخل خانه توجهی نداشت؛ ما در داخل خانه‌هایمان مردم به همه مسائل روز دنیا شناخت دارند و سریال‌های روز دنیا را می‌بینند اما خودمان هنوز به سبک سال‌های گذشته سعی داریم با اعمال محدودیت فضا را هر روز در سریال‌سازی بسته‌تر کنیم. باید استراتژی‌ ما مناسب با مسائل روز باشد؛ ما امروز فاقد یک استراتژی مشخص هستیم.