خیز اقتصادی با سیستم آموزشی دوگانه

خبرگزاری برنا: آلمان قرن بیستم معمولا موضوع جالبی برای مطالعه اهل سیاست و اقتصاد است. ابن کشور در پایان جنگ جهانی دوم به یک ویرانه تبدیل شده بود. بازده صنعتی آن به یک‌سوم افت کرده، بخش قابل توجهی از نیروی کار جوان خود را در اثر جنگ از دست داده بود و با قحطی و افت پول ملی دست و پنجه نرم می‌کرد.

آلمان  سال 2020 اما جایگاه خود را در میان ده اقتصاد بزرگ جهان تثبیت کرده است. حجم تولید ناخالص داخلی این کشور در سال جاری میلادی معادل ۴.۱۶ تریلیون دلار برآورد شده و همچنین طبق رتبه‌بندی مجمع جهانی سالانه داووس در همین سال رتبه اول اقتصادهای نوآور را هم کسب کرده است.

 درباره دلایل خیز آلمان به سمت رشد و توسعه واکاوی‌های بسیاری صورت گرفته. قاعدتا آنچه معجزه اقتصادی آلمان خوانده می‌شود بیش از همه مرهون نتیجه مدیریت اقتصادی کارآمد بود. تصمیم‌گیران وقت آلمان در کنار همه تدابیری که برای احیای اقتصاد آن کشور به کار بستند به درستی نقش پیش‌برنده آموزش در اقتصاد آن کشور را هم تشخیص دادند.

امروز آنچه زمینه‌ساز ایجاد تحولات اساسی در صنایع آلمان تحلیل می‌شود، سیستم آموزشی این کشور است که مبتنی بر نظام آموزش دوگانه بنا شده است. این سیستم موفق به تربیت نیروی متخصص با بازدهی بالا شده که است که به راحتی جذب بازار کار شده و درصد قابل توجهی از آن هم به کارآفرینانی خلاق تبدیل می‌شوند. اکنون نرخ بیکاری افراد زیر 25 سال آلمان کمتر از کل اروپاست و صنایع این کشور هم به دست همین نیروها متحول شده است.

سیستم آموزش دوگانه چیست؟

سیستم آموزش شغلی دوگانه آلمان با تجربه بیش از 100 سال یکی از کامل‌ترین و موثرترین سیستم‌های آموزشی شغلی در دنیاست. این سیستم دوپایه نهاده شده است. ابتدا آموزش عملی حرفه در محیط واقعی کار مثل کارخانه، کارگاه و شرکت و... همینطور آموزش تئوری حرفه در مدارس فنی و حرفه‌‌ای. به این ترتیب که افراد پس از اتمام دوران مدرسه، به صورت موازی فرصت دارند از هر دو نوع آموزش بهره ببرند و در نهایت پس از موفقیت در آزمون‌ها به آن‌ها مدارک لازم ارایه می‌شود. مدارکی که هم مورد تایید دولت و بنگاه‌های اقتصادی و هم مورد تایید جامعه است.

این سیستم برای کارفرما هم مفید است چرا که همواره نیروی کار کافی در اختیار دارند و می توانند محتوای دوره آموزشی را با توجه به نیازهای شرکت خود تعیین کنند.‌

ساز و کار دقیق آموزش دوگانه به این صورت است که افراد قبل اینکه شروع به تحصیل کنند، استعدادسنجی می‌شوند و بعد باید یکی از 300 تا 400 رشته ارایه شده در سیستم آموزش دوگانه را انتخاب کنند. در مقابل بنگاه‌های اقتصادی هم ظرفیت خود را بر مبنای نیازهایشان اعلام می‌‌کنند. به این ترتیب جوانان جویای کار بعد از بررسی وضعیت بنگاه‌‌‌هایی که متقاضی نیروی کارآموز هستند، در صورت تایید کارفرما اقدام به انعقاد قرارداد کرده و آموزش آغاز می شود. این قرارداد شامل دوره آموزشی، محتوای آموزشی، زمان بندی و کمک هزینه‌ای است که در قالب حقوق کارآموز به آن‌ها ارایه می‌شود.

بخش عمده مفاد این قرارداد طبق چارچوب قوانین رسمی دولت تعیین می‌شود. قانون‌گذارآلمانی، سرمایه‌‌گذاری، نظارت و بررسی مدارس فنی و حرفه‌‌ای عمومی را بر عهده دارد. در این خصوص قانون‌گذار با تشکل‌های تخصصی اتاق بازرگانی و مجموعه‌هایی که مرتبط با بحث اشتغال می‌شود به طور مستمر رایزنی می کند و در طول آموزش دوگانه هر یک از عناصر و تشکل‌ها وظایف خاص خود را انجام می‌دهند. برای مثال تشکل‌های تخصصی اتحادیه کارفرمایان با همکاری نهادهای دولتی استانداردهای آموزشی را  تنظیم و بر روند دوره‌های آموزشی نظارت می‌کنند. علاوه بر دولت و تشکل‌های اقتصادی که به عنوان سیاستگذار ایفای نقش می‌کنند.

اتاق‌های بازرگانی هم در این مسئله نقش مهمی دارند. وظیفه آن‌ها ارایه مشاوره، نظارت، ارزیابی و تایید صلاحیت بنگاه‌های اقتصادی ارایه کننده دوره‌های آموزشی شغلی است. همچنین اتاق‌ها وظیفه تایید صلاحیت بنگاه‌های اقتصادی، انعقاد قراردادهای کاری، میانجی‌گری دراختلافات، ارایه مشاوره به بنگاه‌های اقتصادی را هم به عهده دارند.

در این جریان دولت هم وظایفی دارد. وظایفی که منحصر به تسهیل‌گری است. مهم‌ترین این وظایف ایجاد بسترهایی برای حرکت نظام آموزشی کشور به سمت سیستم آموزشی دوگانه است. همچنین حمایت مالی و قانونی از جوانان بیکار و ناموفق، تدوین استانداردهای شغلی و کاری و نظارت بر سیستم آموزشی از جمله اموری است که دولت بر عهده می‌تواند بر عهده بگیرد.

نفع آموزش دوگانه برای نیروی کار

در این نوع نظام آموزشی کارآموزان از سن 15 یا 16 سالگی می‌توانند حرفه مورد نظر خود را انتخاب کرده و وارد بازار کار شوند. مهم‌ترین مزیت این سیستم برای کارآموزان رسیدن به استقلال مالی و کسب درآمد در سنین پایین است.

همچنین این سیستم برای کارآموزانی که علاقه به ادامه تحصیل در دانشگاه ندارند، امکان کارآموزی و کسب مهارت می‌دهد و به این ترتیب جایگاه اجتماعی، امنیت شغلی و اعتماد بنفس گروه‌های مختلفی که از دانشگاه باز می‌مانند، ارتقا می‌یابد.

سیستم آموزشی دوال(دوگانه)، برای بنگاه‌های اقتصادی هم مزیت‌های قابل توجهی دارد. غالبا بنگاه‌های اقتصادی به دنبال نیروی متخصص و جوان هستند و این نظام آموزشی کمک می‌کند که نیروهای متخصص و نوآور مورد نیاز بنگاه‌ها تربیت شود.

در آلمان سیستم دوال به عنوان هزینه در نظر گرفته نمی‌شود چون هزینه‌ای که صرف آموزش کارآموز می‌شود، بهره‌وری نیرو کار را ارتقا می‌دهد و قاعدتا مزایای اقتصادی قابل توجهی دارد. به این ترتیب که بنگاه‌های اقتصادی با افزایش کیفیت آموزش، به روز رسانی نیروی کار متخصص می‌توانند کیفیت تولید و قدرت رقابت را افزایش داده و در نهایت بازدهی بالاتری داشته باشند. به عبارتی این سیستم گرچه هزینه‌ای مانن آموزش نیروی کاری را به کارفرما تحمیل می‌کند ولی با ارتقای نیروی انسانی احتمال ورشکستگی را به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.

مزیتی برای دولت

از جمله مهم‌ترین وظایف دولت کاهش نرخ بیکاری و در نتیجه کم کردن فقر عمومی در جامعه است. طی دهه‌های گذشته دولت و نیروهای فکری آلمان اهمیت آموزش در مهار بیکاری را به خوبی دریافته‌اند. دراین راستا نخبگان این کشور، راه کارسیستم آموزش دوگانه را دریافته‌اند و دولت این کشور هم به اجرای این سیستم کمک کرده است. به این ترتیب که در کنار نهادها و سازمان‌های مرتبط و از طریق بخش خصوصی  مدارسی مانند BBW به راه افتاده و این طریق برنامه آموزشی کشور منطبق با نیاز صنایع به روز رسانی می‌شود. سیستم آموزش شغلی دوگانه در آلمان موفق شده بستر مناسبی برای ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت اقتصادی وامنیت اجتماعی فراهم کند.

طبق گزارشی که چندی پیش بلومبرگ منتشر کرده بود علی‌رغم شیوع گسترده کرونا ولی با این حال نرخ بیکاری در آلمان سال 2020 تا پایان ماه ژوئیه معادل ۴.۴ درصد بوده است. همچنین متوسط نرخ بیکاری در آلمان طی بازه زمانی ۱۹۴۹ تا ۲۰۱۹معادل ۵.۵۴ درصد بوده که نشان از عملکرد موفق این کشور در مهار بیکاری دارد.

نسخه‌ای برای ایران

اقتصاد امروز ایران نیز به چنین سیستمی نیازمند است. دهه‌ها ناتوانی در حل مسئله بیکاری منجر به آن شده که تبعات اقتصادی و اجتماعی این معضل گریبان کشور را بگیرد.

شکاف بین صنعت و دانشگاه، خیل عظیم تحصیلکردگان بیکار و بی‌مهارت، در کنار صنایعی که عرصه بازارهای بین‌المللی را به خلاقیت می‌بازند(فارغ از موضوع تحریم) از جمله مواردی است که نشان می‌دهد نظام آموزشی کشور نقش مهمی در بالا بودن نرخ بیکاری در ایران ایفا می‌کند.  دیگر وقت آن رسیده که به طرق مختلف از ذخیره دانایی و تجارب موفق جهان برای ارتقای بنیه اقتصادی کشور بهره ببریم. یکی از این  روش ها می‌تواند الگو قرار دادن سیستم آموزشی دوگانه کشوری مانند آلمان باشد تا به این وسیله زمینه‌های تحول در نظام آموزشی و در نتیجه اقتصاد کشور فراهم شود.