به گزارش خبرنگار برنا، تلویزیون با پخش برنامهها و سریالهای جذاب میتواند مردم را در وضعیت شیوع ویروس کرونا برای گذراندن اوقات فراغتشان در خانه تشویق کند و قطعاً اگر امکان پر کردن اوقات فراغت در خانه فراهم نباشد این خطر وجود دارد که مردم از خانهها خارج شده و در تجمعاتی مثل کافهها، رستورانها و... حاضر شوند که خطر شیوع ویروس کرونا را بیش از پیش بالا میبرد.
تا امروز تلویزیون با پخش برنامهها و سریالهای مختلف سعی داشته میزان سرگرمکننده بودن آثار خود را بالا ببرد و حتی شاهد بودیم که در این دوران سریالهایی روی آنتن رفت که قسمتهای پایانیشان آماده پخش نبود و با این وجود برای پر بودن آنتن، پخش شدند و البته مورد استقبال نیز قرار گرفتند. با این حال تلویزیون منتقدان بسیاری دارد که معتقدند این رسانه میتوانست در دوران شیوع کرونا از هر لحاظ (سرگرمیسازی و اطلاعرسانی) بهتر عمل کند.
در گفتوگو با چند تن از اهالی تلویزیون و همچنین روانشناس و جامعهشناس نقش تلویزیون در پر کردن اوقات فراغت مردم و عملکرد تلویزیون در روزهای شیوع کرونا مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه میخوانید:
امانالله قراییمقدم: تلویزیون باید به پر کردن اوقات فراغت مردم در روزهای شیوع کرونا توجه داشته باشد / تلویزیون دغدغه جذب مخاطب ندارد
امانالله قراییمقدم جامعهشناس در گفتوگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: متأسفانه نه تنها در دوران شیوع ویروس کرونا که به طور کل تلویزیون هیچ زمانی رویکرد مناسبی نداشته و حتی با وجود اینکه بضاعت سرگرمیسازی را دارد امروز به دلیل سیاستزدگی و ایدئولوژیزدگی نمیتواند آنطور که باید جامعه را با خود همراه کرده و اقشار مختلف را پای برنامههای خود بنشاند.
قراییمقدم خاطرنشان کرد: پس از انقلاب صنعتی اصولاً بحث مهمی در جامعهشناسی مطرح شد که مربوط به گذران اوقات فراغت بود. مسئله پر کردن اوقات فراغت امروز به خصوص در شرایط شیوع کرونا یک مسئله مهم برای جامعه است که تنها پر کردن آن نباید دغدغه باشد و باید این اوقات به شکلی پر شود که غنی باشد.
او افزود: از زمانی که ماشین و تکنولوژی به کمک انسان آمد و ساعات کار هفتگی انسان کاهش پیدا کرد جامعهشناسان در کنار مسئله پر کردن اوقات فراغت توسط رسانههایی مثل تلویزیون مسئله ارائه دلچسب پیام مطرح شد و بر همین اساس برنامهسازها سعی کردند در تولید آثارشان به دلچسب بودن ارائه پیام توجه داشته باشند. متأسفانه تلویزیون ما در این 40 سال نه تنها نتوانسته قدم درستی در راستای جذب مخاطب بردارد بلکه بیش از هر چیز به دفع مخاطب مشغول بوده است. متأسفانه تلویزیون ما بیش از همگرایی یک رسانه واگرا بوده و در نتیجه حدود 70 درصد خانوادهها از ماهواره استفاده میکنند و در طول روز انواع پیامها، دلزدگیها و... را به صورت مستقیم و غیرمستقیم از شبکههای ماهوارهای دریافت میکنند و شرایط به شکلی است که سیاست مغزشویی مردم ما از سوی رسانههای خارجی به راحتی با کمکاری تلویزیون خودمان انجام میشود.
این جامعهشناس در ادامه تأکید کرد: من به عنوان یک جامعهشناس در مقالههای مختلف از 30 سال پیش درباره این اتفاق هشدار دادم اما هیچ گوش شنوایی وجود نداشت. تلویزیونی که دائم در حال سخنرانی و نصیحت کردن مردم است نمیتواند برای مخاطب جوان جذاب باشد و سیاستزدگی آن باعث شده در مسئله سرگرمیسازی ضعف داشته باشد. به اعتقاد من هر رسانهای باید سیاست مشخص داشته و سیاسی باشد اما سیاسی بودن با سیاستزده بودن تفاوت دارد.
او افزود: تا زمانی که تلویزیون ما یک رسانه دولتی باشد، دغدغه جذب مخاطب ندارد و مردم برای سرگرم کردن خود در اوقات فراغت راههای دیگری پیدا میکنند. اگر مردم در روزگار کرونا در خانههایشان ماندهاند نباید این تصور به وجود آید که تلویزیون میبینند، رسانههای بسیاری در دسترس است که فکر میکنم اکثریت از آنها استفاده کرده و پای برنامههای این رسانهها مینشینند. در این شرایط وقتی مردم مخاطب برنامههای خارجی هستند نباید انتظار داشته باشیم که فرهنگ ایرانی در جامعه حاکم باشد.
سید محسن فاطمی: عدم شناخت روانشناسی رسانه میتواند آسیبهای تخریبی گستردهای در سطوح مختلف ایجاد کند / نیاز به درک روانشناسی رسانه و آثار آن از مهمترین مولفههای مدیریت خلاق است
سید محسن فاطمی فوق دکترای روانشناسی از دانشگاه هاروارد آمریکا و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در گفتوگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: بحران شیوع کرونا ما را ملزم به رفتارهایی کرده که باید برای دور ماندن از آسیبهای مرتبط با آن که بسیار جدی است تردد و حضور در اماکن اجتماعی را به حداقل برسانیم و تا جایی که امکان دارد فاصله اجتماعی را حفظ کنیم.
فاطمی خاطرنشان کرد: اما ماندن در خانه نیازمند عواملی است که بتواند در بسترسازی سلامت روان و تسهیل ارتباط قوی بین اعضای خانواده نقش داشته باشد؛ یکی از اینها این است که اعضای خانواده بر اساس بلوغ عاطفی، عقلانی و ارتباطی بتوانند در تعاملها در کنار یکدیگر، با همدیگر بر اساس همدلی ارتباطشان را حفظ کنند. به همین میزان رابطههای داخل خانه اگر با بیتفاوتی، رخوت و خستگی همراه باشد میتواند آثار مخربی را برای خانواده به وجود آورد و برنامههای تلویزیونی و سینمایی ما و دیگر رسانهها میتوانند نقشی مثبت در این زمینه ایفا کنند.
او افزود: فرزانگی برخاسته از یک نگاه عمیق به مباحث ارتباط بین فردی و حتی خانوادگی اقتضا میکند که ما بتوانیم در زمینههای مختلفی که میتواند بحرانی در خانواده رخ دهد چارهاندیشی کنیم. یکی از کانالهای کمک کننده در این زمینه میتواند در فضای سینما، هنر و رسانه باشد که برای ما احتیاج به کار بسیار زیاد دارد، ما باید تولید اثر به صورت تجویزی یا نصیحتمحور را کنار بگذاریم و بستری را فراهم کنیم که این بستر بتواند به انسانها در چالشهای به وجود آمده، کمک کند.
این روانشناس در ادامه گفت: مطمئناً فیلم، سریال و به طور کل رسانه با یک نگاه علمی و دقیق میتواند این بستر را فراهم کند اما کسانی که این کار را میکنند باید یک نگاه علمی و اطلاع دقیق از روانشناسی رسانه داشته باشند و به عنوان مثال بدانند در شرایط بحران با مخاطب چگونه برخورد کنند؛ هنرمندان در عرصه هنر سعی دارند به ارائه قابلیتهای خودشان بپردازند و میخواهند در این عرصه نقشآفرینی کنند اما مسئولانی که باید به صورت اجرایی وارد عمل شوند و شناخت دقیقی از این مسئله داشته باشند نیازمند به درک جامع و کاربردی از روانشناسی رسانه و آثار آن هستند، فقدان این شناخت میتواند آثار مخربی در تشدید اضطرابها، تنشها، کاهش اکسیژن عاطفی در روابط و ایجاد زمینههای بالقوه سراسیمگی، تلاطم و التهاب درونی به همراه داشته باشد.
او افزود: نکته خیلی مهمی که باید به آن توجه کرد این است که بحرانهایی که در زندگی رخ میدهد میتواند شمایل مختلفی داشته باشد، گاهی وقتها بحران خُرد و گاهی مواقع بحران کلان است. روانشناسی بحران و آثار آن ایجاب میکند که ما بتوانیم در شرایط التهاب، تلاطم و تنش که سلامت روان انسانها تا حد بسیار زیادی تحت تأثیر قرار گرفته و آسیبپذیر است برنامه عمیق کاربردی هوشمندانهای را ارائه دهیم و همچنین بتوانیم با خلاقیت آن را به اجرا برسانیم. کارهای شتابزده، بیبرنامه و عاری از تعمق و تدبیر میتواند در کنار آن بحرانی که آسیبزننده است ضربه مضاعفی وارد کرده و وضعیت را بدتر کند.
فاطمی در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: اگر به واسطه عدم شناخت از رسانه وضعیت را بدتر کنیم باید انتظار بروز آسیبهای تخریبی بیشتر در سطوح مختلف را داشته باشیم. یک برنامهریزی اشتباه یا پیامرسانی غیر علمی میتواند در تشدید اضطراب ناشی از بحران که امروز مربوط به شیوع ویروس کرونا است نقش داشته و ما اضطرابی دیگر علاوه بر اضطراب اولیه را باید تحمل کنیم.
او افزود: اضطراب زیربنای بسیاری از بیماریهای روانی شناخته میشود و حتی برخی آن را سنگ زیرین تمام اختلالهای روانی میدانند. به همان میزان که تدبیر، تمعق و فرزانگی کمتری در حوزه روانشناسی رسانه وجود داشته باشد آثار آن میتواند در ارتباط با مدیریت بحران مشکلات بسیار زیادی را به وجود آورد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در پایان درباره برنامهریزی هوشمندانه رسانهای در دوران کرونا، گفت: یکی از مولفههای مدیریت خلاق در حوزه رسانه به این برمیگردد که شما در شرایط عدم قطعیت و ابهام بالا بتوانید با ابتکار عمل و نوآوری به زوایا و افقهایی توجه کنید که در وضعیت متعارف به آنها توجهی ندارید. این مولفه تا حد بسیار زیادی به دانش، تبحر و کارآمدی کسانی که در این حوزه کار میکنند برمیگردد، باید درک دقیقی از کارکرد و اثرگذاری رسانه وجود داشته باشد؛ شما به هر میزانی که یک Medium را بهتر بشناسید و به آن آگاه باشید شناخت آن به شما راهگشایی بیشتری میدهد. وقتی یک سیستم را میشناسید میدانید که برای موفقیت در این سیستم از چه معادلههایی استفاده کرد و بالاتر از همه اگر این سیستم با نقص و کاستی همراه شود امکان برطرف کردن آن نقص برای شما وجود دارد. شناخت، خلاقیت و ابتکار عمل در رسانه باعث میشود صرفاً نگاههای کلیشهای، عادتزده، تکراری و سطحی به کار نرود و خلاقیت در شرایط بحران به ما این امکان را میدهد که ما به منظرهای ناآشنایی توجه داشته باشیم که میتوانند در کنار منظرهای آشنای ما خود را آشکار کنند. بنابراین در این شرایط لازم است پویایی و بالندگی در کنار شناخت دقیق از روانشناسی رسانه را در میدان عمل همراه داشته باشیم. نگاههای کلیشهای راهگشا نخواهند بود.
محمدرضا ذوالفقاری: رویکرد غالب تلویزیون جناحی است نه ایدئولوژیک! / صداوسیما اعتماد اجتماعی را از دست داده است
محمدرضا ذوالفقاری جامعهشناس فرهنگی در گفتوگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: رسانهها در بحث سرگرمیسازی در روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا عملکرد خوبی داشتند. در این دوران وقتی درباره رسانه صحبت میکنیم مشخصاً منظورمان تلویزیون است و اگر بخواهیم این رسانه را مورد بررسی قرار دهیم تلویزیون را به دو ساحت تلویزیون رسمی و شبکههای ماهوارهای تقسیم کنیم.
ذوالفقاری در ادامه گفت: ما از میزان مخاطبان ایرانی شبکههای ماهوارهای آماری نداریم اما حدسی که میتوان درباره میزان مخاطبان این رسانهها زد این است که این رسانهها مخاطبان زیادی دارند چرا که میبینیم تعداد شبکههای فارسیزبان هر روز بیشتر میشود و برنامههایی که میسازند باکیفیتتر از قبل و به لحاظ کیفی در سطح استانداردی قرار دارند. کاملاً مشخص است که این شبکهها به اندازه کافی مخاطب دارند، وگرنه لزومی به بیشتر شدن آنها و بالا رفتن کیفیت آثار نبود.
این جامعهشناس خاطرنشان کرد: در روزهای ابتدایی شیوع کرونا در کشور شاهد برنامهها و سریالهایی بودیم که به نظر تلویزیون سعی داشت با سرگرمیسازی مردم را در خانهها نگاه دارد و در این امر موفق بود اما به مرور این رویکرد از بین رفت و با توجه به اینکه تلویزیون مثل همه ما برنامهریزی طولانی مدت برای برنامهسازی در شرایط کرونا را نداشت و تصور نمیشد که تا این حد درگیر این ویروس باشیم کمکم شاهد بازگشت رویکرد همیشگی تلویزیون بودیم.
او افزود: البته این وضعیت تنها مربوط به تلویزیون نمیشود، در جامعه ما و حتی باقی کشورها هم پیشبینی چندانی مبنی بر ادامه روند شیوع و راهکارهای مقابله با آن نشده بود و در واقع برنامهای برای سرگرمیسازی که حداقل مردم در اوقات فراغتشان در خانه بمانند دیده نمیشود. در کل دنیا تنها عده اندکی از مردم بودند که متوجه ابعاد گسترده این فاجعه شدند و به فکر تغییر سبک زندگیشان افتادند.
ذوالفقاری در ادامه تأکید کرد: دو عامل در اینکه امروز تلویزیون برای سرگرمیسازی و تشویق مردم برای گذراندن اوقات فراغتشان در خانه برنامهای ندارد مطرح است. یکی از آنها همانطور که اشاره کردم عدم برنامهریزی بلندمدت است و مسئله بعدی اولویت فضای ایدئولوژیک است؛ همانطور که میبینیم تلویزیون پس از اینکه شیوع کرونا در کشور ادامهدار شد هر چند که رویکردش تغییر کرده بود به فضای ایدئولوژیک خود برگشته است.
این جامعهشناس خاطرنشان کرد: البته ما به تازگی ماه محرم و صفر را پشت سر گذاشتهایم و نمیشد غالب برنامهها شاد باشد اما امروز حتی 10 درصد برنامههای تلویزیون هم آنچنان که باید شاد نیستند و پیشتر هم همین بود. تلویزیون برای جلوگیری از شیوع کرونا تنها همان عید نوروز برنامهریزی داشت و برنامههای روتین خود را موقتاً کنار گذاشته بود اما امروز که بیشتر به این برنامهریزی نیاز داریم به سیاستهای قدیمیاش برگشته و در فضای ناامیدکنندهای که وجود دارد سعی دارد به دولت حمله کند.
او افزود: ما در یک شرایط خاص تاریخی هستیم و همه باید برای تغییر سبک زندگیمان یک برنامهریزی طولانی مدت را در نظر بگیریم و از آنجا که ما ایرانیها تجربه 8 سال جنگ داشتیم میتوانیم با یک برنامهریزی درست این دوران سخت را پشت سر بگذاریم اما متأسفانه مشکلات و مصائب بسیاری در سر راه ما قرار دارد. در بحث رسانه و تلویزیون، بضاعت صداوسیما برای سرگرمیسازی به دو جنبه سختافزاری و نرمافزاری برمیگردد.
ذوالفقاری در ادامه اظهاراتش گفت: در بخش سختافزاری تلویزیون مشکل بودجه دارد اما در بحث نرمافزاری به نظر من صداوسیمای ما ابزار کافی را در اختیار دارد و میتواند یکی از بهترین تلویزیونها باشد اما رسیدن به این جایگاه شرط و شروط بسیاری دارد که متأسفانه تلویزیون میل چندانی برای پیروی از آنها ندارد. ما بازیگران و کارگردانهای خوبی داریم و تلویزیون شرایطی دارد که نسبت به سایر تلویزیونهای منطقه میتواند رسانه بهتری باشد اما عدم توانایی آن در رسیدن به این شرایط به رویکرد غالب ایدئولوژیکش برمیگردد که حاکمیتی نیست و فقط نگاهی جناحی را دنبال میکند و این رویکرد به هیچوجه پذیرفتنی نیست. اگر شما یک کار تحلیل محتوا در برنامههای طنز و سیاسی انجام دهید متوجه میشوید که همه برنامهها حملات و انتقاداتشان متوجه دولت است و این برای رسانهای که عنوان ملی بودن دارد را نمیتوان پسندیده دانست.
او افزود: اگر تلویزیون تصمیم بگیرد که از فضای بستهای که به وجود آورده خود را رها کند با برنامهریزی طولانی مدت در شرایط حاضر میتواند برنامههای خوبی برای اوقات فراغت مردم تولید کند. امروز یکی از اصلیترین معضلات تلویزیون ما اعتماد اجتماعی است که تا حد زیادی از دست رفته است و ما که با بدنه جامعه در ارتباط هستیم کاملاً متوجه از بین رفتن این اعتماد اجتماعی هستیم. یکی از دلایل اصلی اینکه مردم به شبکههای ماهوارهای گرایش پیدا کردهاند همین عدم وجود اعتماد اجتماعی است و اگر تلویزیون بتواند نگاه غالب ایدئولوژیک جناحی خود را کنار بگذارد و به این درک برسد که ما در شرایط خاصی هستیم حتی میتواند با استفاده از شرایطی که فراهم شده اعتماد اجتماعی را به سمت خود برگرداند.
جواد فرحانی: کارکنان تلویزیون مثل کادر درمان در صف مقدم مبارزه با کرونا هستند / عملکرد تلویزیون قابل دفاع است
جواد فرحانی تهیهکننده سینما و تلویزیون در گفتوگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: شیوع ویروس کرونا در فعالیت تلویزیون خللی ایجاد نکرده و میبینیم که صداوسیما فعالیتش را به خوبی انجام میدهد.
فرحانی تصریح کرد: در حالیکه مدام شاهد افزایش شیوع ویروس کرونا هستیم از همان روزهای اول شیوع کرونا برنامهسازی و ضبط سریالها ادامه دارد و فعالیتها متوقف نشده است، باید این را هم در نظر بگیریم که کارکنان تلویزیون هم در خطر ابتلا هستند. اهالی تلویزیون بسیار مظلوم واقع شدهاند و به نظر من آنها هم مثل کادر درمان در خط مبارزه با این ویروس هستند.
او افزود: در روزهای شیوع کرونا ما 100 قسمت از برنامه «مکث» را ضبط کرده و روی آنتن بردیم، دوستان بسیاری را میشناسم که در برنامههای مختلف به بیماری کرونا مبتلا شدهاند و فکر میکنم تلویزیون برای تولید برنامههای سرگرمکننده و اطلاعرسانی بسیار علی عمل کرده و کارش را به بهترین شکل انجام داده است.
تهیهکننده برنامه «خندوانه» تأکید کرد: تلویزیون در دوران کرونا عملکرد قابل دفاعی داشته و حتی در کنار دیگر نهادها مثل وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته و در تعطیلی مدارس میبینیم که بحث آموزش را با جدیت دنبال میکند. سریالی مثل «نجلا» که این روزها پخش میشود هم در دوران کرونا ضبط شده و همانطور که میبینید آنتن پر است و ما کمبود برنامه و سریال احساس نمیکنیم.
این تهیهکننده در پایان گفت: باید همه مسائل را برای در تحلیل و بررسی عملکرد تلویزیون در روزهای شیوع ویروس کرونا در نظر بگیریم و مسائلی مثل بودجه و هزینههای تولید را هم در نظر بگیریم.
مرتضی آتشزمزم: تکلیف هیچ چیزی امروز مشخص نیست /حتی نمیدانیم کارها و پروژهها تعطیل هستند یا نه!
مرتضی آتشزمزم کارگردان سینما و تلویزیون در گفتوگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: راحتترین کار امروز انتقاد است و به راحتی میتوان از تلویزیون انتقاد کرد اما باید منصفانه به مسئله نگاه کرد و وقتی که همه پروژهها تعطیل هستند و نمیتوان تولید داشت طبیعی است که اثر چندانی روی آنتن نباشد.
آتشزمزم تصریح کرد: مشکل اصلی به زمانی برمیگردد که هیچ مشکلی نبود و برای تولید محتوا ضعیف عمل کردیم و امروز که مشکلات فراوانی اعم از شیوع کرونا داریم توان تولید اثر نداریم و اگر هم داشته باشیم در شرایطی ویژه پر استرس مجبور به کار هستیم. من به شخصه اگر یک نفر در پروژه فیلمبرداریام گرفتار بیماری کرونا شود تا آخر عمر نمیتوانم خود را ببخشم.
این کارگردان در ادامه گفت: تکلیف هیچ چیزی امروز مشخص نیست و حتی نمیدانیم کارها و پروژهها تعطیل هستند یا نه. برای من به شخصه جالب است که همه رستورانها، کافهها و... به فعالیت خود ادامه میدهند اما سینماها و مراکز فرهنگی تعطیل هستند در حالیکه قطعاً میزان احتمال ابتلا به کرونا در اتوبوس، مترو و... به مراتب بیشتر از ابتلا به کرونا در سالن سینما است. من مطمئنم که کسی در سالن سینما که همه ماسک زدهاند و فاصله اجتماعی را رعایت کردهاند، به کرونا مبتلا نمیشود.
کارگردان مجموعه تلویزیون «خاتون» خاطرنشان کرد: تعطیل کردن سینماها و مراکز فرهنگی یک کار بیهوده است که فقط به قشر فرهنگ ما آسیب میزند. اگر مشاغل مختلف به دلیل مشکلات اقتصادی امکان تعطیلی برایشان وجود ندارد باید بدانیم که سینماگر بودن هم یک شغل است و آنها هم باید امرار معاش داشته و زندگی کنند. وقتی تولید آثار سینمایی و تلویزیونی تعطیل است هیچ انتظاری برای ساخت اثر سرگرمکننده و به طور کل هیچ انتظاری در امر سرگرمیسازی تلویزیون نمیتوان داشت.
او افزود: سریالها و برنامههای تلویزیون در شرایط سختی ساخته میوند و علاوه بر کرونا مشکلات اقتصادی نیز وضعیت را بدتر کرده است. به نظر من مسئولان تلویزیون برای ساخت و تولید آثار سرگرمکننده تلاش خود را به کار بردهاند اما شاید در رسیدن به این هدف و انجام این کار موفق عمل نکرده باشند. متأسفانه در شرایط بسیار پیچیدهای قرار داریم که باید مسائل مختلفی را برای نقد و تحلیل آن مدنظر قرار دهیم. مشکلات اقتصادی، شیوع کرونا، استرس فراوان و نبود شرایط کار باعث شده تولیدات سینما و همچنین تلویزیون به حداقل برسد و این تصور به وجود آید که تلویزیون کاری در این زمینه نمیکند در حالیکه به نظر من برای نقد این رسانه باید همه مسائل را در نظر گرفت.