انطباق‌پذیری هنر را زنده نگه داشته است

پریسا سیمین‌مهر که در مقام نویسنده، کارگردان و بازیگر با نمایش «حماسه‌ی سردار عیوض‌خان» از شیروان در بخش آیینی‌سنتی نخستین دوره جشنواره «هنر زنده است» حضور دارد، درباره متن این نقالی به خبرنگار برنا گفت: داستان سردار عیوض‌خان درواقع یک گزارش تاریخی بود که در دوره‌ی قاجار اتفاق می‌افتد. این نمایش درباره‌ی مبارزه‌ی میان سردار عیوض‌خان طایفه‌ی جلالی با روس‌ها و قزاق‌های قاجار است. این مبارزه برای حفاظت از خاک ایران اتفاق افتاد. در آن دوره بخشی از خاک ایران بنا بر پیمان آخال از ایران جدا شده بود.

کاگردان «حماسه‌ی سردار عیوض‌خان» درباره‌ی پروسه‌ی نگارش متن نقالی گفت: برای تبدیل گزارش تاریخی به طومار نقالی باید یک پروسه‌ای را طی می‌کردیم. در این مسیر مابه‌ازاهای همه‌ی کنش‌هایی که اتفاق می‌افتد را در شاهنامه پیدا کردم. درواقع می‌توان گفت «حماسه‌ی سردار عیوض‌خان» اجرایی است که هم‌سو با شاهنامه پیش می‌رود. درواقع یک پای این متن در گزارش تاریخ است و پای دیگر آن بر اتفاق‌های مشابه در شاهنامه استوار شده. در کنار این اجرا، نوآوری دیگری که اتفاق افتاد، بحث موسیقی بود. در این اثر از موسیقی مقامی خراسان شمالی استفاده کرده‌ایم. موسیقی را استاد بخشی حسین ولی‌نژاد انجام داده است. با توجه به پوشش لهجه‌ای منطقه، به لهجه‌های کردی، ترکی و تاتی این کار اجرا شد. تمام شعرهایی که در این کار استفاده می‌شوند را بخشی حسین ولی‌نژاد به زبان کردی سرود که با مفهوم داستان هماهنگی کاملی داشت.

وی در ادامه افزود: برای اولین‌بار در نقالی همسو با یک گزارش تاریخی بومی و محلی و موسیقی مقامی با نگاهی به شاهنامه، اثر آماده اجرا شد. شش ماه طول کشید تا گزارش‌های تاریخی از درگز، روستایی در کوه‌های گلی، شیروان، بجنورد و قوچان جمع‌آوری شد و از کسانی که از موسیقی سردار عیوض‌خان اطلاع داشتند، کمک گرفته شد تا متریال مناسبی برای متن به‌دست بیاید. درواقع در آن منطقه مقامی به نام سردار عیوض‌خان وجود دارد که در اصل فقط یک ترانه‌ است با سه خط شعر. با استفاده از این شعر توانستم رد پای داستان در دوره‌ی قاجار را پیدا کنم.

این هنرمند عرصه تئاتر درباره تغییراتی که در زمان ضبط اثر برای ارائه در قالب فیلم‌تئاتر بر «حماسه‌ی سردار عیوض‌خان» اعمال شده است، گفت: با دو دوربین این کار را ضبط کردیم. تا کلوزآپ چهره بازیگران را داشته باشیم. از سویی دیگر دوربین را به‌عنوان مخاطب در نظر گرفتیم. وقتی که دارم نقالی می‌کنم، نگاهم به دوربین است و آن را چشم تماشاگر فرض می‌کنم. این، تنها کاری بود که بتوانیم حس‌وحال نقالی را حفظ کنیم. دوربین دیگری هم در نظر گرفتیم که حس‌وحال و اکت‌های نقالان را ضبط می‌کرد که ما این در حین اجرا این دوربین را نادیده می‌گرفتیم.

این پژوهشگر حوزه تئاتر آیینی ضمن اعلام این نکته که ضبط آثار تئاتر باعث می‌شود، مخاطبان بیشتری از اثر استفاده کنند، گفت: به‌عنوان ‌مثال به‌خاطر ارتباط مستقیم «حماسه سردار عبوض‌خان»  با کرمانج‌ها کسانی که در جغرافیای خراسان شمالی زندگی می‌کنند مخاطبان بالقوه این اثر هستند اما به‌خاطر استفاده از شاهنامه، شاهنامه‌دوستان سراسر ایران مخاطبان اثر می‌شوند چون «حماسه سردار عیوض‌خان» تلفیقی است از حماسه‌های ملی و بومی که مخاطبان بسیار زیادی را برای نمایش به ارمغان آورده است.

وی در ادامه افزود: به‌هرحال در هنر تئاتر و به‌ویژه نمایش‌هایی ایینی و علی‌الخصوص نقالی، نفس تماشگر برای اجراگر عنصری ضروری است و نقال باید در چشم مخاطب نگاه و اثر را ارائه کند اما بالاخره انسان این قابلیت را دارد که در شرایط خاص خود را انطباق دهد و این اجرای آنلاین هم در راستای همین انطباق به‌وجود آمده است و طبیعتا تاثیر اجرای زنده را ندارد اما باز هم این امکان از تعطیلی تئاتر بسیار بهتر است. تلاش جشنواره «هنر زنده است» برای زنده نگاه داشتن هنر و خصوصا تئاتر بسیار ارزشمند است. این جشنواره کاری کرد که مخاطبان و تئاتری‌ها تئاتر را فراموش نکنند و زحمات گروه‌ها نادیده گرفته نشود.

جشنواره‌ی هنر زنده است از تاریخ دهم تا بیستم اسفندماه 1399 به‌صورت آنلاین و حضور محدود در پردیس تئاتر باغ کتاب تهران در چهار رشته‌ی سینما، تئاتر، موسیقی و هنرهای دیجیتال برگزار می‌شود.