رقیب های نوین سینما در عصر زندگی دیجیتال

به گزارش برنا، متن یادداشت رقیه محمدزاده به شرح زیر است:

چند سالی است که دیدن فیلم و سریال در پلتفرم های جدیدی مانند نماآوا، فیلمو و نمونه های خارجی آن گسترش زیادی در جامعه پیدا کرده است. با پدید آمدن همه گیری بیماری کرونا و دوران طولانی قرنطینه های خانگی و تعطیلی سالن های سینما، این سرگرمی رواجی به مراتب بیشتر پیدا کرد. تولید سریال های متعدد شبکه خانگی در ایران و سریال های دنباله دار خارجی که از دو دهه قبل آغاز، امروزه گسترش یافته و طرفدار زیادی پیدا کرده است. بسیاری از تهیه کنندگان بزرگ سینما با این پلتفرم ها قرار داد امضا کرده اند و بازیگران مشهور نیز در این مجموعه ها ایفای نقش می کنند. با توجه به این شرایط و طولانی شدن تعطیلی سالن ها و پردیس های سینمایی، شاید این سوال در ذهن بسیاری از علاقمند فیلم و سینما ایجاد شود که،«کدامیک باقی خواهد ماند؟ سینما یا پلتفرم های نمایش فیلم و سریال جدید (نما آوا، فیلمو، نتفلیکس، HBO، ......)». بسیاری از طرفداران سینما با تعصب اعتقاد دارند که هیچ¬گاه سینما جایگاه خود را در میان مخاطبان از دست نخواهد داد و بدون شک بعد از پایان دوران پاندمی سالن‌های سینما رونقی پیشین خود را باز خواهد یافت. در پاسخ به این سوال باید به چند نکته اشاره کرد؛ نخست اینکه، کارکرد سینما چه بوده و از چه زمانی کار خود را آغاز کرده است؟ نکته دومی این است چرا تولید فیلم و سریال در این بسترهای نوین گسترش پیدا کرده است؟ مورد آخر، چه آینده ای برای این مسیر آغز شده پیش بینی می شود؟

در توضیح نکته نخست باید گفت سینمای متولد شده در اروپا پاسخی برای نیاز جامعه در راستای اوقات فراغت بود. با آغاز انقلاب صنعتی  کارگران در کارخانجات بزرگ مشغول به کار شدند و در تعطیلات آخر هفته به دنبال فرصت هایی جهت گذران اوقات فراغت خویش بودند. استفاده از تئاتر و شرکت در اپراها که تفریحات گرانی بود برای ایشان مقرون به صرفه نبود و شاید در تامین همین نیاز سینما پدید آمد. هنری که به سبب زمینه های تکنولوژیک شکل¬گیری و پیشرفت آن بیشتر صنعت بود تا هنر؛ و بعد تجاری و سود آوری آن از همان روزهای نخستین از اولویت خاصی برخوردار بود. در کنار صنعت تولید فیلم صنایع و بسترهای تجاری بسیار در تولید و توزیع و پخش فیلم پدید آمد، سالن های بزرگ سینمایی، تفریح گاههایی در کنار سینما برای بودن با خانواده در اوقات فراغت و... . مجتمع هایی شامل چندین سالن سینمایی و مراکز تفریحی(پردیس های سینمایی در کشور خودمان در دهه های اخیر) نمونه هایی از این موارد بود. در ادامه با تولید و ارائه تکنولوژی های جدیدترامکان دیدن فیلم در خانه را برای علاقمندان فراهم آمد، ابزارهایی مانند، ویدیو، سی دی پلیر، دی وی دی پلیر، سینمای خانگی و... . هیچکدام این ابزارها توان و قابلیت جایگزینی سینما را نداشت، لذا برای بیش از 120 سال نمایش بر پرده سینما و سالن های سینمایی بدون رقیب لحظات شاد و مفرحی را برای علاقمندان خود مهیا کرد.  با گسترش روز افزون ابزارهای  و فناوری های ارتباطی در جهان، نحوه تولید آثار ویدیویی و در دسترس قرار گرفتن آن تغییر کرد. پدید آمدن پلتفرم هایی که در قبال دریافت هزینه آرشیو کاملی از فیلم ها، سریال های و برنامه های گوناگون تلویزیونی را در اختیارکاربران خود قرار می¬دادند از اوایل قرن 21 آغاز شد. به عنوان نمونه در 1997 نتفلیکس که امروزه به عنوان"غول شبکه آنلاین" لقب گرفته است پدید آمد. در ایران هم این تکنولوژی از اوایل دهه 1390 با سرعت بیشتری گسترش پیدا کرد، شکل گیری این بسترها در سالهای گذشته بیشتر فرصتی برای مخاطبان بود که بتوانند در کنار استفاده از سینما به فیلم ها و سریالهای مورد علاقه خود دسترس بیشتری داشته باشند. عمده این پلتفرم های نوین که در قبال دریافت اشتراک از کاربران خود فعالبت می کنند، علاوه بر اینکه بانکی از تولیدات سایر شرکت ها و کمپانی های فیلم سازی را در دسترس کاربران خود قرار می دادند از مقطعی شروع به تولید محصول کردند به عنوان مثال نتفلیکس با تولید خانه پوشالی به شهرت رسید. تولید فیلم در این پلتفرم ها مستلزم صرف مبالغ بالای هزینه بود، اما فروش آثار پدید آمده در جهان در زمانی کوتاه سودآوری های کلانی را به همراه داشت. تولید و پخش آثار نمایشی به صورت استریم و اقبال جهانی نسبت به آن در کنار بازگشت سودهای کلان چند صد میلیون دلاری و گاه بیشتر بدون شک فضای مناسب برای صاحبان صنعت تولید و پخش پدید آورد که به جای تمرکز صرف برای تولید فیلم جهت پخش در سالن های سینما در راستای پخش این آثار برای مخاطبان پلتفرهای نوین نیز برنامه ریزی کنند. اما سالن های سینما در کنار وجود این یستر های نوین و قابل دسترس، مخاطبان همچنان مورد اقبال و استفاده علاقمندان و مردم در جهان بود تا اینکه در سال 2020 با رواج بیماری کرونا در جهان، عرصه های اجتماعی و فرهنگی وارد مرحله جدیدی شدند. پاندمی کرونا در آغاز دهه سوم قرن 21 همانند شتابدهنده ای قدرتمند مردم جهان و مصرف فرهنگی ایشان را وارد مرحله جدیدی کرد. قرنطینه¬های طولانی و تعطیلی گسترده در همه کشورهای جهان مردم را بیش از پیش به دیدن فیلم و سریال های مورد علاقه در پلتفرم های نوین سوق دارد. تجربه جدید زندگی که الوین تافلر در کتاب موج سوم خود، آن را زندگی در کلبه الکترونیک نامیده، ذائقه و الگوی زیست متفاوتی را به همراه آورده است. افراد دیگر مجبور به کار در خارج خانه نبودند. اوقات فراغت در الگوی جدید زندگی تعریفی تازه پیدا کرده است. با شرایط پیش آمده، دیدن فیلم و سریال نیازمند تمرکز زمانی نیست، افراد درهر ساعتی از روز و به هر شکلی که دوست دارند، می توانند با قدرت انتخابی بیشتر و صرف هزینه کمتر، فیلم و سریال تماشا کنند. با توجه به این نکات  و در پاسخ به سوال اصلی مطرح شده، باید گفت سینما که هنوز علاقمندان زیادی در بدنه جوامع جهانی دارد، با تعریفی که تا کنون داشت به پایان کار خود رسیده است و آنچه پس از این به عنوان سینما نامیده خواهد شد تعریفی جدید است. سینمای برجا مانده بعد از پایان بیماری کرونا در ذات و کارکرد تغییر خواهد کرد، سالن‌های سینما که پیش از این مکانی برای حضور عموم مردم جامعه در کنار خانواده بود در رویکرد جدید خود بیشترمکانی برای آثار نمایشی با مخاطب خاص و رویدادهای سینمایی خاص خواهند بود. به بیان دیگر، سینما برای بقا باید بتواند ساختار هویتی جدید خود را بپذیرد. در پاسخ به کسانی که معتقدند سینما به ساختار قبلی خود و اقبال عمومی بازخواهد گشت باید گفت این مسیر همانند رودخانه‌ای رو به جلو حرکت می‌کند و بازگشتی در این مسیر شدن وجود ندارد. بسیاری از مردم در چند سال اخیر تجربه زندگی دیجیتال را کاملاً آموختند و بدون شک فضای پدید آمده  بعد از این فضایی بسیار متفاوت با سالیان قبل و سالیان دور خواهد بود، باید دیدکه دراین دگردیسی منتهی به جهان نوین و مواجهه  انسان پست مدرن با تکنولوژی های جدید، او چگونه میان نیازهای شخصی و علائق دیرین خویش هماهنگی و هم راستایی پدید خواهد آورد.

پدید آوردنده: رقیه محمدزاده

دکتری جامعه شناسی فرهنگی- پژوهشگر