مداحان در دوران دفاع مقدس فرماندهان در سایه بودند!

به گزارش برنا؛ به مناسبت آغاز هفته دفاع مقدس در برنامه "جنگی که بود؛ راهی که هست" که از سوی فرهنگسرای امام (ره) روز سی و یکم شهریور ماه در گلزار شهدای گمنام بهشت زهرا (س) برگزار شد و یکی از مجموعه برنامه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به مناسبت چهل و یکمین سالگرد گرامی داشت هفته دفاع مقدس به نام "شهر پر ستاره" می باشد، با سه تن از نویسندگان، مداحان و پژوهشگران دفاع مقدس با عنوان "روایتی متفاوت از رخدادهای هشت سال دفاع مقدس" گفتگویی انجام شد که هر یک به ابعادی از جنگ تحمیلی رژیم بعث علیه ایران پرداختند. مهمانان این برنامه که با اجرای حسین جودوی برگزار شد، جعفر طهماسبی، مداح و از رزمندگان دفاع مقدس، محمد علی صمدی به عنوان پژوهشگر دفاع مقدس و داوود امیریان از نویسندگان ادبیات دفاع مقدس می باشند.

این گفتگوها در سه بخش تنظیم شده که در طول هفته دفاع مقدس منتشر خواهد شد و همچنین ویدئوهای این گفتگوها طی هفته دفاع مقدس از طریق فضای مجازی و از تمامی صفحات مجازی فرهنگسراهای شهر تهران بازنشر خواهد شد. نخستین گفتگو با جعفر طهماسبی، متولد 1346، مداح و از رزمندگان دوران هشت سال دفاع مقدس می باشد که در ایام دفاع نیز همزمان با حضور در جبهه های جنگ، در میان رزمندگان مداحی می کرد و امسال به دلیل تقارن هفته دفاع مقدس با اربعین با ایشان گفتگویی خواندنی انجام شده که به نقش مداحی ها در دوران دفاع مقدس پرداخته شده است.

س-حاج آقا طهماسبی همانگونه که می دانیم فضای ایران یک فضای دینی است و نقش مساجد و هیئت ها در این فضا پررنگ است. به نظر شما این تاثیرگذاری در سال های دفاع مقدس از چه زمانی بیشتر شد؟

ج-بسم الله الرحمن الرحیم. ضمن گرامی داشت هفته دفاع مقدس و تسلیت اربعین حسینی که با این هفته همزمان شده، از شما ممنونم که چنین گفتگویی را انجام می دهید و در باره سوال شما باید بگویم انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی سرچشمه اش از مساجد و هیات ها و جلسات دینی بود و همین مساجد و هیئت ها هم در دفاع مقدس نقش داشتند و سال 59 که جنگ آغاز شد، سال اول جنگ پیشروی های دشمن بود و ما پیروزی نداشتیم تا اینکه همین هیئت ها و مساجد وارد جبهه شدند و این یک نقطه عطف در جنگ بود و شرایط تغییر کرد و از آن پس پیروزی ها یک به یک رقم خورد و این به دلیل حضور این گروهها و یاری آنها در جنگ بود.

س-فضای آن سال های دفاع مقدس چگونه بود؟

ج-در آن سال ها بیشترین وقت صرف شکل گیری نهادهای انقلاب شد. رژیم قبلی رفته بود و یک نظام جدید تشکیل شده بود و بیشترین وقت بچه های مذهبی هم صرف تشکیل همین نهادها شده بود مثل سپاه و بسیج و همه دست به دست هم دادند که نهاد های انقلاب شکل گرفت و آمادگی برای ادامه انقلاب ایجاد شد. همچنین در زمانی که گروهک ها در کشور آشوب کرده بودند هم امام رحمت الله علیه برنامه ریزی کرده بودند که این بچه ها پای کار بیایند و همان هم شد و این مصداق همان نقل قولی هست که از امام در سال 42 می کنند که ایشان در جواب کسانی که می گفتند نیروهای شما چه کسانی هستند گفته بودند سربازان من همین بچه هایی هستند که الان در آغوش مادران خود هستند. روی هم رفته در زمان جنگ به جهت حفاظت از مرزها بچه هیئتی ها به جهت کارکردی که امام تعیین کرده بود زود خود را پیدا کردند.

س-شما در سال های دفاع مقدس عضو گردان تخریب لشکر 10 سید الشهدا (ع) بودید، به نظر شما این مداحی هایی که می شد بیشتر عزاداری برای اهل بیت بود یا به حماسه سازی ها کمک می کرد؟

ج-در تهاجمی که به یک کشور می شود، یا باید آدم ها به کار بیایند یا تجهیزات و ما که تجهیزات قابلی نداشتیم، آنچه که می توانست به کار بیاید جمعیت و جوانان بودند و این در حالی بود که دشمن تجهیزات داشت و چنین جنگی با این محدودیت ها یک جنگ عاشورایی و کربلایی است و برای این جنگ ساز و کارش هم باید تعیین شود. برای آنکه جنگ عاشورایی شود باید هیئت ها نقش آفرینی می کردند و مادحین و ذاکرین هم بخشی از این نقش آفرینی بودند. در زمان جنگ هم اعزام مبلغ داشتیم که از قم و تبریز و مشهد اعزام می شدند و جذب مبلغ بود اما اعزام ذاکر و مداح نبود. اما آن چیزی که بود اینکه در مجموعه های عملیاتی در جنگ مثل گردان ها و گروهان ها مداح هایی بودند که به عنوان مداح نیامده بودند و همان نیروهای بسیجی و مردمی بودند و هر کدام یک مهارت یا هنری داشتند و در واقع همانگونه که مثلا برخی رزمندگان مکانیکی بلد بودند، برخی هم مداح بودند و این ها معنویت را رونق می دادند که در کنار رزم و آمادگی رزمی کار مداحی را هم انجام می دادند و حتی با اینکه کار مداحی می کردند از فرمانده تعهد می گرفتند که حتما در عملیات ها حضور داشته باشند و مداحان جبهه از این جنس بودند. در واقع این مداحان صرفا مداحی نمی کردند و در کنار رزم مداحی هم می کردند.

س-تاثیرگذاری این مداحان در گردان ها چگونه بود؟

ج-شما نمی توانید جبهه را بدون محرم و عاشورا تصور کنید و اینکه کسی در آن فضا ذکر سیدالشهدا (ع) نگوید و مداحان حتی حکم فرمانده گردان در سایه را داشتند و خود فرماندهان هم می گفتند آنچه که رزمندگان می توانستند از تکنیک های جنگی در عملیات استفاده کنند همان روحیه معنویت این رزمندگان بود. مثلا صبح ها دعای عهد  و دعاهای صبگاهی می خواندند و این ها معنویت را شکل می داد و بعد زمان تمرین ها، مداح شعرهای حماسی می خواند و شب های جمعه و صبح های جمعه دعاهای کمیل و ندبه خوانده می شد و شب های عملیات هم باز مجلس داری مداح نسبت به نوع عملیات و رزمندگان فرق می کرد. مثلا برای غواصی که می خواست خط شکن باشد بالا رفتن معنویت خیلی مهم است و این وظیفه مداحان بود که با شناخت موقعیت این روحیه را بالا ببرند. اینجا بود که اهمیت کار مادحین و ذاکرین افزایش می یافت و حتی فرماندهان می گفتند از ده تا پانزده روز مانده به عملیات در باره آمادگی های رزمی دیگر ما کار خاصی نمی توانیم انجام دهیم و این کار مادحین و ذاکرین است که روحیه را بالا ببرند. در واقع زمان های خاصی بود که حتی کار اعتقادی هم برای رزمندگان تاثیرات مداحی را نداشت و این مداحان بودند که روحیه رشادت و رزم را در رزمندگان بالا می بردند و آنها آماده شب عملیات می شدند و اینگونه بود که کار مادحین و ذاکرین اهمیت پیدا می کرد. حتی فرماندهان هم در این شرایط اذغان داشتند که در این شرایط روحی مادحین و ذاکرین می توانند شرایط روحی رزمندگان را بالا ببرند

س-متاسفانه در دوران فعلی مداح محوری دیده می شود و به خصوص در صدا و سیما، آیا در دوران دفاع مقدس هم اینگونه بود؟

ج-در دوران دفاع مقدس اگر مداح امام حسین (ع) بودی و ذاکر تابلودار گردان بودی همه انتظار داشتند اولین رزمنده خط شکن هم باشی و حتی تا امروز کار برجسته ای برای مادحین شهید جنگ نشده در صورتیکه برای بقیه شده است اما امروز اینگونه نیست و اگر امروز مداحی را پیدا کردید که برای خودش یارکشی می کند که ارزشی ندارد اما اگر برای امام حسین (ع) یار جمع کند این ارزش دارد و زمان جنگ هم همین طور بود و در مواقع سخت فرماندهان از مداحان کمک می خواستند.

س-بحث انتخاب شعر برای مداحی در آن سال ها چگونه انجام می شد؟

ج-امروز در مداحی ها یک شعری می خوانی و بعد می روی اما آنجا اگر مداح یک شعر ضعیف می خواند یا با صدای بد می خواند، بچه ها او را رها نمی کردند و به عبارت دیگر بنداز و در رو نبود و یادم هست شهیدی داشتیم به نام شهید عبدالله نوریان که از مقدس ترین فرماندهان جنگ بود و فرماندهی بسیار مومن بود که در رفتارهای شخصی خیلی مراقبت داشت. مثلا در باره غذا خوردن ایشان اعتقاد به سادگی سفره داشت و حتی مثلا وقتی هم ماست و هم سالاد در سفره بود، ایشان تاکید داشتند که فقط یکی از این دو خورده شود چون رزمنده باید مراقب همه رفتارهای خود باشد و در مورد لباس پوشیدن و همچنین گفتگو یا شوخی با دیگران هم بسیار مراقبت را توصیه می کرد و به خصوص در بار مداحان این را سختگیرانه تر می دانست و حتی مراقب مداح گردان بود که خیلی رعایت کند و می گفت مداح باید از من که فرمانده گردان هستم بیشتر مراقب باشد و ایشان می گفت شما مرشد و الگوی این رزمندگان هستی و اگر خودت مشکل داشته باشی، وقتی می خواهی برای این بچه ها مداحی کنی، ایجاد مشکل می کند و حتی زمان غذا خوردن مثلا می گفت که در باره مقدار غذا خوردن باید دقت داشته باشید.

س-زیبا ترین شعرهایی که در سال های جنگ می خواندید چه بود؟

ج-خیلی شعرها بود اما چند شعری که به یاد دارم از جمله یکی این بود که

ای دوست برای دوست جان باید داد

در راه محبت امتحان باید داد

تنها نبود شرط محبت گفتن

یک مرتبه هم عمل نشان باید داد

و دیگری این شعر که

خواهم که در این غمکده آرام بمیرم

گمنام سفر کردم و گمنام بمیرم

کس نیست که ازاد کنم مرغ دلم را

پر بسته و دلخسته در این دام بمیرم

من کام دل از جلوه حسن تو گرفتم

هر چند در این معرکه ناکام بمیرم

عمریست مرا مونس جان نام حسین است

دل خواست که در سایه این نام بمیرم

خواهم ز خدایم که به دلخواه بمیرم

یعنی که تو را بینم و آنگاه بمیرم

و اشعار دیگری هم بود و چون خیلی از این مداحی ها نشات گرفته از قیام سیدالشهداست

از جمله شعری با مطلع " طنین نعره ام برپاست مادر"

تفنگم بر زمین تنهاست مادر

نمردم غریب اندر بیابان

سرم بر دامن زهراست مادر

و شعر دیگری هم بود با این مضمون

ما در ره عشق نقض پیمان نکنیم

گر جان طلبد دریغ از جان نکنیم

دنیا اگر از یزید لبریز شود

ما پشت به سالار شهیدان نکنیم

به زیر لب بگفت لاله این حرف

شهیدان لاله را شرمنده کردند و شعر هایی از این دست که در آن سال ها می خواندم.

س-در سخنانتان گفتید تعداد زیادی از شهدای تهران مداح بودند، انشالله که به این شهدا توجه بیشتری داشته باشیم و شهدا را بیشتر یاد کنیم و با توجه به اینکه خاطره گویی از شهدا ادامه راه این شهدا است چند نفر از این شهدا را نام ببرید؟

ج-بیش از صد نفر از شهدای تهران از مداحان اهل بیت بودند و تعدادی از اسامی این شهیدان را به یاد دارم از جمله شهید علی سلمانی از شهدای عملیات مرصاد، شهید جواد رسولی معاون فرمانده گردان امام حسن لشکر 10 سیدالشهدا (ع) ، شهیدان حسین مصطفایی، بنی جمالی، غلامعلی رجبی که ایشان سال 1367 به شهادت رسیدند و همان زمان نوارهای کاست مداحی های این شهید میان مردم دست به دست می شد و ضمن اینکه مداح بود، شاعر هم بود و ایشان در ایام مسلمیه به شهادت رسید و تراز یک نوحه خوان بود و از مداح های اسم و رسم دار که خود را کند و به رزمندگان پیوست و سال 1367 به شهادت رسید. مداحان در ایام مسلمیه به سید الکریم می آمدند و برنامه های مداحی اجرا می کردند و ایشان با این وجود همه این شهرت و معروفیت را رها کرد و در عملیات مرصاد به فیض شهادت نائل شد. ما امروز در مزار شهدا حضور داریم و بهترین جمله ای که می توانم بگویم جمله ای از امام راحل است چون وقتی در باره شهدا صحبت می کنیم فکر می کنیم خیلی افسانه و دست نیافتنی هستند و چیزهایی که از شهدا می شنویم با حال امروزی ما خیلی جور در نمی آید، اما امام (ره) این جمله را می گویند که چه غافلند دنیا پرستان و بی خبران که ارزش شهادت را در صحیفه طبیعت جستجو می کنند و در حماسه ها و شعرها می جویند و در کشف آن از هنر تخیل و کتاب تعقل مدد می خواهند و حاشا که حل این معما جز به عشق میسر نیست.

بنابراین هرکس می خواهد در باره شهدا حرف بزند باید از زبان و بیان عاشقی صحبت کند و آن را با این ویژگی ها درک کند و با فهم عادی نمی شود شهدا را شناخت و این نظری است که امام راحل که دارای شخصیتی چند بعدی، عارف و فرزانه بود و رهبر و پیشوای مسلمین هم بود این را می گویند که باید برای شناخت شهدا از مسیر عشق عبور کرد. اکثر روضه خوانان شهید جوان بودند و انچنان عاشق بودند که در آتش سنگین کربلای پنج ها و خیبر ها بلند می شدند و روضه می خواندند و ذکر یا حسین (ع) می گفتند و این ها جز به عشق میسر نیست و عشق همیشه بسیار جلوتر از عقل حرکت می کند.

گفتنی است حاضران در این برنامه در پایان مراسم ضمن قرائت صلوات و فاتحه برای شهیدان والا مقام دفاع مقدس و دیگر شهیدان این سرزمین بر سر مزار شهدا حاضر شده و ادای احترام کردند.