موزه و کتاب زبان مشترکی دارند

به گزارش گروه فرهنگ و هنر برنا؛ نشست تخصصی «موزه‌های خواندنی و کتاب‌های تماشایی» از سلسله نشست‌های خانه کتاب و ادبیات ایران بیست‌ونهمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با حضور و سخنرانی رضا دبیری‌نژاد (مدیر موزه ملی ملک)، زینب فری‌زاده (کارشناس ارشد کتابخانه و موزه ملی ملک)، پیمان سمندری (معاون اداره کتابخانه و موزه ملی ملک)، روز چهارشنبه 26 آبان1400در سرای اهل قلم برگزار و درباره هم‌نشینی کتابخانه‌ها و موزه‌ها و اهمیت به‌نمایش‌درآمدن نسخه‌ها و کتاب‌های نفیس با استانداردهای موزه‌ای برای گسترش فرهنگ خواندن، بحث‌و گفتگو شد.

کتاب و موزه به یک متن و محتوا تاکید دارند

پیمان سمندری (معاون اداره کتابخانه و موزه ملی ملک) در ابتدای این نشست به بیان ویژگی‌های مشترک آثار موزه‌ای و کتاب و نحوه تعامل این دو مقوله باهم پرداخت و اظهار داشت: هر دو مقوله یک پدیده فرهنگی و بخشی از دست‌آوردهای معنوی بشر هستند. مساله دیگری که این دو را هم ردیف و همنشین می‌کند، رسیدن به یک محصول و اثر است. علاوه بر این کتاب می‌تواند یک اثر موزه‌ای هم باشد، حالتی که در کتابخانه موزه ملی ملک آن را داریم.

معاون اداره کتابخانه و موزه ملی ملک با تاکید بر اینکه آثار موزه‌ای و کتاب هر دو پدیدآور و منشا دارند، گفت: کتاب برای یک مخاطب و خواننده به وجود می‌آید و به نظرم آثار موزه‌ای هم برای مخاطبی به وجود آمده است. همچنین هر دو مقوله به یک متن و محتوا تاکید دارند و همگی در بردارنده معرفت، دانش و زیبایی هستند. به صورت سنتی در موزه به آثار نگاهی به صورت شی داریم و در کتاب به محتوای آن توجه می‌شود. 

وی افزود: کتاب یکی از قدیمی ترین رسانه‌هاست و موزه‌ها هم همینطور هستند، هر دو آنها روایت‌هایی دارند و روایت کتاب بیشتر درونی است. هردو مقوله دارای ویژگی‌های اصلی رسانه یعنی فرستنده، گیرنده و پیام هستند. موزه و کتاب مخاطبان بسیاری از قشرهای مختلف و گروه‌های سنی مختلف دارند. همانطور که در کتاب رده‌بندی سنی وجود دارد در موزه هم این نگاه سنی در نظرگرفته می‌شود.

معاون اداره کتابخانه و موزه ملی ملک در پایان تاکید کرد: برای تعامل و نزدیکی بین موزه‌ها و کتابخانه‌ها، نیاز به یک جراحی فرهنگی بزرگ داریم. در این زمینه نهادهایی وجود دارند که دارای وظایفی هستند که گاهی همین نهادها، خود سنگ راه این مسیر می‌شوند. ما همچنان بین خودمان هم نتوانستیم این مساله را حل کنیم و خط‌کشی‌های محکمی بین این دو در ذهن ما وجود دارد که سد راه می‌شود. نظام آموزشی نیز در این زمینه نقش مهمی دارند و رسانه‌ها باید این مرزها را بشکنند.

تعریف جدیدی از موزه‌ها در حال ارایه است

رضا دبیری‌نژاد (مدیر موزه ملی ملک) نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه تا پیش از به وجود آمدن موزه‌ها، کتابخانه‌ها کارکرد موزه‌ای داشتند و این نقش و جایگاه به نوعی برعهده کتابخانه‎ها بود، گفت: کتاب‌ها خودشان تجلی هنر بودند و همه هنرهای ما در کتاب و فرآیند تولید کتاب‎ جای پیدا می‌کنند. دانش ها و علوم نیز به عنوان یک میراث نیاز به ثبت داشتند که همه این علوم نیز به صورت کتاب می‌شدند. کتاب‎ها نقش نگارخانه‌ هم داشتند و نمونه کامل آن را در کتاب‎های مرقع داریم.

وی افزود: موزه‌داری و کتابداری نیز هر دو  فرآیند گردآوردی، نگه‌داری و طبقه‌بندی دارند که با یکدیگر منطبق هستند و نزدیکی این شیوه‌ها زبان مشترکی ایجاد می‌کند. در این زمینه فقط بخشی که تمایز بین کتابداری و موزه‌داری ایجاد می‌کند، خدمت‌رسانی است.  ما در کتابداری در دسترس قراردادن کتاب‌ها و در موزه‎داری تماشایی کردن و عرضه نمایشی آثار را داریم. البته ما در موزه‌داری از عرضه و نمایش ساده عبور کرده‌ایم و آثار را گویا و تبدیل به یک متن کرده‌ایم تا خواندنی شوند. کتاب و موزه از نظر پیشینه تاریخی هم شاید در دوره‌ای از هم جدا شده‌اند اما اکنون دوباره بهم رسیده‌اند و شباهت آن‌ها موجب بده و بستان بین این دو حوزه فرهنگی شده است.

‌مدیر موزه ملی ملک، تاکید کرد: امروزه موزه‌ها فقط محل تماشا نیستند و تعریف جدیدی از موزه‌ها در حال ارائه است و به تداوم پس از موزه‌ها نیز فکر می‌شود. بازدیدکنندگان حتی راهنمای موزه‌ها را می‌خوانند و خودشان به راوی‌های دوم و سوم موزه تبدیل می شوند؛ این یک فرصت استثنایی است. در این شرایط کتابخانه‌ها نیز نیاز به تحول دارند و قابلیت‌های جدیدی باید به آنها اضافه شود. همینطور که می‌بینیم امروزه، کتابفروشی ها دیگر کارکرد سابق خود را ندارند و با اضافه شدن بخش‌هایی مثل کافه یا بخش کودکان به یک محل توقف و پاتوق شهری تبدیل شده‌اند.

دبیری‌نژاد در پایان گفت: در موزه ملی ملک سعی کرده ایم برنامه های مشترک تعریف کنیم یا اگر تور بازدیدی تعریف می‌کنیم بخشی از آن به بازدید از کتابخانه اختصاص پیدا می‌کند تا خود کتابخانه، جایی تماشایی شود و این را در برنامه‌های نمایشگاهی نیز در نظر گرفته‌ایم. در بخش موزه، نسخه بدل کتاب‌ها را هم در کنار نسخه اصلی گذاشته‌ایم تا بازدیدکنندگان، بتوانند آن را ورق بزنند. سالن هزار داستان را ویژه ادبیات داستانی تعیین کردیم و خلاصه داستان‌ها را در اختیار عموم گذاشتیم. علاوه ‌بر این کارگاه های صحافی یا دوره‌های آموزشی مثل نسخه‌شناسی برگزار کردیم که بین موزه و کتاب مشترک است. در مستندنگاری، بانک اطلاعاتی مشترکی ایجاد کردیم تا در جستجوها، هم آثار موزه‌ای و هم نسخه‌ها و کتاب‌های مرتبط باهم ارائه شود. کسی هم که می‌خواهد به آثار موزه‌ای دسترسی پیدا کند باید به کتابخانه مراجعه کند.

موزه‌ها و کتاب‌ها ذهن و روح را همراه می‌کنند

زینب فری‌زاده (کارشناس ارشد کتابخانه و موزه ملی ملک) نیز در این نشست گفت: زبان مشترک بانک‌های اطلاعاتی موزه‌ها و کتابخانه‌ها موضوع جالب دیگری در این حوزه است. زمانی از کتابخانه، موزه، مرکز آرشیو و نگارخانه‌ها به طور جدا یاد می‌شد اما در سطح جهانی در حال رفتن به سمت، همگرایی این مجموعه‌ها هستیم. این همگرایی در سطح استانداردسازی هم درحال پیاده‌سازی است. دیگر به این مقوله‌ها به صرف کتاب یا آثار موزه‌ای نگاه نمی‌شود و بلکه به عنوان میراث فرهنگی محسوب می‌شوند. از این منظر می‌شود هم کتاب را تماشا کرد و هم آثار موزه‌ای را خواند. استانداردهای جدید در حال حاضر آثار و میراث فرهنگی را یکپارچه‌سازی می‌کنند.

وی در پایان یادآورشد: زمانی موزه‌ها بیشتر با روح انسان‌ها کار داشتند و کتاب‌ها بیشتر با ذهن انسان‌ها در ارتباط بودند اما امروزه هر دو هم ذهن و هم روح را از کالبد انسانی درگیر و همراه می‌کنند. اکنون باید موزه‌ها و کتابخانه‌ها را در زمره آثار و مراکز میراث فرهنگی ببینیم.

بیست‌و‌نهمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران از بیست‌وچهارم آبان‌ماه آغاز شده و تا یکم آذرماه ١٤٠٠ با شعار «جای خالی را با کتاب خوب پُرکنیم» در سراسر کشور  ادامه خواهد داشت.