اهمیت ضرب المثل ها در زبان و ادبیات فارسی

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، برنامه صبحگاهی «صبح پارسی» که از دوشنبه تا جمعه هر هفته ساعت 9 صبح به تهیه کنندگی علیرضا نظارت و ابراهیم ارجمندی از شبکه جام جم پخش می شود، امروز با موضوع آزمون و خطا در زندگی بر روی آنتن رفت. در این برنامه پس از پخش آیتم هایی از جمله ورزش صبحگاهی، میز فرهنگی، اخبار ویژه و نماهنگ هایی با موضوع انگیزشی و با تصاویری از طبیعت، شمیم علیزاده و محمد امین نبی اللهی با مینو خانی کارشناس فرهنگ و هنر به گفت و گو نشستند.

در بخش اول گفت و گو خانی گفت: دهخدا با آثار معروفش عنوان کرده است که ضرب المثل یکی از 24 فن ادبی است. واژه شناسی، تبار شناسی، فصح، نحو، معنی، داستان، داستانک و فن های دیگر نیز از این دست هستند. تعاریف زیادی برای مثل شده است اما در جمع بندی همه تعاریف این است که جمله ای کوتاه، پرمغز، دارای تشبیه و گاهی استعاره است، مضمون سخنش حکیمانه است و در دل مردم جای دارد یعنی در زندگی روزمره مردم استفاده می شود و دلیل آن هم این است که روان بیان شده و معنی روشنی دارد.

وی تصریح کرد: مثل در ادبیات مانند نماد در هنر است اما با زندگی مردم بسیار در ارتباط بوده و سویه های مختلف دارد یعنی هم نظم دارد و هم به صورت نثر است، ممکن است آرایه های ادبی در آن استفاده شده یا نشده باشد اما با فنون ادبی بسیار در ارتباط است.

این کارشناس فرهنگی ادامه داد: تحقیقاتی که در آثار شعرای مختلف صورت گرفته نشان می دهد که در سبک های ادبی ضرب المثل ها از نیمه های سبک خراسانی آغاز می شود، در سبک عراقی رو به فزونی می گذارد و در سبک هندی به بیشترین میزان می رسد. مثل ها در زبان از این جهت اهمیت دارند که نشان دهنده این هستند که شعرا با جامعه خود بسیار در ارتباط بوده اند که این ارتباط در سبک خراسانی کم بوده و در دیگر سبک ها زیاد می شود. سعدی آنقدر در اشعارش ضرب المثل هست که از این نظر رتبه اول را به دست آورده است. بیش از دو هزار ضرب المثل در آثار این شاعر وجود دارد.

خانی افزود: ضرب المثل در هر شرایطی که استفاده شود ایجاد و اختصار در آن وجود دارد و آهنگین است و راحت به حافظه سپرده می شود و می توان آن را تکرار کرد و نشان می دهد که سرعت انتقال آن بسیار زیاد بوده و می تواند معانی خوبی را منتقل کند. اگر در آثار ادبی بسیار زیاد دیده شده است می تواند نشان دهنده این باشد که چقدر اهل سخن مهارت، دانش و تبحر دارد.

وی بیان کرد: ایرانیان ذاتا شاعر و شعر پرور هستند و روحیه شاعرانه ای دارند که از اشعار به خوبی استقبال می کنند و این موضوع به روحیه انسان بر می گردد و به همین علت ضرب المثل ها هم چون اغلب حالتی آهنگین دارند به جان و روح ایرانیان نشسته و بسیار از سوی آن ها مورد استقبال قرار می گیرد.

کارشناس فرهنگی صبح پارسی اظهار داشت: در کتاب امثال و حکم دهخدا هر دوی این عنوانین در آن جمع آوری شده و یکی از نقدها به دهخدا برای تلفیق نکردن امثال و حکم در کتابش بوده است اما مهم ترین تفاوت مثل ها و حکمت ها در این است که در ضرب المثل در بین مردم رایج بوده و از دل مردم برآمده اما حکمت ها توسط اندیشمندان، ادبا و نویسندگان به وجود آمده و به همین دلیل چندان بر سر زبان عوام نیستند اما وجه پندآموز دارند و گاهی هم افراد آن ها را بسیار استفاده می کنند.

خانی درباره تشابه ضرب المثل ها در زبان های مختلف خاطرنشان کرد: وقتی به چرخش اسلام نگاه می کنیم می بینیم یک تفکر اصلی در تمام نقاط جهان اسلام چرخیده، یعنی اصل همان بوده و در منطقه تابعی از آن کشور شده است پس می توانیم با اختلافات جزئی کلیات را ببینیم و شناسایی کنیم. در تمدن غرب هم همین است وقتی ما دوره هخامنشیان را با دوره مصر تطبیق می دهیم می خواهیم ببینیم در یک دوره خاص در مناطق دیگر چه اتفاقی رخ داده است. انتقال تمدن ها و تفکرها به طرز عجیبی اجتناب ناپذیر است پس این تشابه ها طبیعی است اما تفاوت در جزئیات چیزی است که تفاوت ها در بستر فرهنگی و اجتماعی به وجود می آید. مثلا شکسپیر هم دو هزار ضرب المثل در آثارش دارد.

وی در پایان عنوان کرد: درست است که در تعریف ضرب المثل می گوییم معنای آن راحت است اما گاهی اتفاقاتی می افتد که باید ریشه یابی شود. به محض اینکه شرایطی وجود دارد که بر گوینده و شنونده به صورت همزمان تاثیر می گذارد. پیام قصد شده پیام دریافت شده نیست و همین موضوع باعث تفهیم نادرست شده و معنای آن اشتباه جا می افتد. یکی از این دلایل مقاومت گیرنده در برابر پیام فرستنده است. وقتی گیرنده پیام اول دوباره با فهم خودش آن ضرب المثل را در جای دیگر به کار ببرد دچار تغییرات عمیق شده و رفته رفته پیام جدیدی در جامعه می چرخد.

انتهای پیام //