"ارگ راین کرمان" دیدنی‌ترین ارگ تاریخی ایران

به گزارش خبرگزاری برنا؛ ارگ راین شهری است درون شهر راین. محله‌ای با کوچه‌ها، بازار، آتشکده، محل اسکان کاروان‌ها یا همان بارانداز و… که در روزگاران دور مکانی برای زندگی مردم طبقات مختلف راین بوده‌است.

ارگ راین کجاست؟

ارگ راین در جنوب‌غربی شهر کرمان، و در جنوب‌غربی شهر راین واقع شده‌است.

اصلا راین یعنی چه؟

یکی از جاهای دیدنی کرمان ارگ راین است. این ارگ نام خودش را از شهری که در آن واقع شده وام گرفته‌است. بعضی‌ها فکر می‌کنند که دو کلمه «راه» و «این»، راین را می‌سازند. در فرهنگ لغت «راین» به قناتی با شیب ملایم گفته ‌می‌شود. ولی من آخرین نقل قول را به همه این تفاسیر ترجیح می‌دهم. اسم این ارگ هم باید مثل همه بخش‌های دیگرش با تاریخ گره بخورد.

روایت بعدی چنین می‌گوید که ارگ و شهر راین نام خودشان را از سربازی به نام «رایین» در دوران اردشیر دوم گرفته‌اند. شاید تاریخ آن دوره شاهد داستان‌ها و دلاوری‌های زیادی از سرباز رایین بوده ‌است و مردم نامش را لایق این دژ تسخیرناپذیر دانسته‌اند.

البته ارگ راین کرمان به ارگ میرزا حسین‌خانی هم شهرت دارد، چراکه مرکز فرماندهی میرزا حسین‌خان در دوران زندیه بوده و پس‌از آن به دست پسر و نوادگانش رسیده ‌است. به دلیل محبوبیت زیاد میرزا حسین‌خان، این ارگ با نام او نیز شناخته می‌شود.

ارگ راین از چه زمانی مانده؟

درباره زمان ساخت ارگ راین، گمانه‌زنی‌های مختلفی وجود دارد. مثلا در میان نوشته‌های تاریخی، اولین ‌بار در سال اول هجری قمری، اسم این قلعه به‌ چشم‌ می‌خورد، اما اگر کمی تاریخ را ورق بزنیم، حرف‌وحدیث‌های متفاوتی می‌خوانیم. قلعه کم‌نظیر راین در دوران پادشاهی ساسانیان قد علم‌ می‌کند؛ دژی مستحکم که احتمالا ابتدا برای محافظت از شاهراه تجاری شهر راین ساخته می‌شود. امروزه از ارگ راین کرمان به‌عنوان دومین بنای خشتی دنیا نام می‌برند.

طبق بعضی گفته‌ها، راین در دوران یزدگرد سوم برپا بود. دقیقا در همین روزها، اعراب داشتند پایشان را داخل مرزهای ما می‌گذاشتند که قلعه‌های مستحکم ارگ راین، درس بزرگی به فرمانده سپاه اعراب، مشاجع‌ابن‌مسعود دادند. شاید کسی فکرش را نمی‌کرد پس از فتح سرزمین‌های کوچک و بزرگ، یک شهرک شبه‌نظامی در دل کوه‌های هزار، نتیجه مبارزه را تغییر دهد.

البته این مقاوت مثال‌زدنی مردمان ارگ، فقط در دوران یزدگرد سوم دیده نشد. کافی است در کوچه‌پس‌کوچه‌های تاریخ کرمان سری به سال شش هجری قمری بزنید؛ بهرام‌شاه در حوالی قلعه راین درحال مبارزه با ملک ارسلان بود که مردم ارگ، به مبارزه پیوستند و راینی‌ها که طرفدار ملک ارسلان بودند جنگ را به نفع او خاتمه دادند.

بنای ارگ راین امروز در چه حال است؟

نگهداری سازه خشتی مثل این ارگ با قدمتی هزارساله، حتما به دانش و تخصص زیادی نیاز دارد. مرمت‌کاران آخرین دوره بازسازی بنای راین را در سال ۷۴ شروع کردند. البته این شهرک خشتی در سلسله‌های پادشاهی گذشته، بازسازی شده‌است. حتی مدارکی نشان می‌دهد که نیم‌قرن پیش، بنای ارگی را که حالا می‌بینید درواقع روی بنای قبلی ساخته‌اند. شاید زلزله معروف و ناگوار بم که ارگ بم را ویران کرد، باعث شد تا مراقبت بیشتری از این ارگ زیبا بلکه از سایر جاهای تاریخی ایران به‌عمل بیاید.

امروزه بخش‌های مختلفی از ارگ راین کرمان را دوباره احیا کرده‌اند. اگر سری به این شهرک تاریخی بزنید، می‌توانید بخش‌هایی مانند بازار، آتش‌کده، قسمت حاکم‌نشین و… را ببینید. یکی از حقایق جالبی که درباره راین گفته می‌شود این است که شهرک پرآوازه ما تا همین ۱۵۰ سال گذشته هم مکان قابل‌سکونتی بوده که حدود پنج هزارنفر در آن زندگی می‌کردند.

برای بنایی با هزارسال قدمت، ۱۵۰ سال گذشته به‌نوعی تاریخ معاصر محسوب ‌می‌شود. آن‌قدر حس نزدیکی به انسان می‌دهد که گویا تا همین یک سال پیش می‌توانستید یکی از خانه‌های عوام یا اعیان‌نشینش را برای سکونت کرایه کنید.

ساخت‌وساز ارگ کمان چطور بود؟

شانزده برج مراقبت برای دیدبانی و محافظت از بنای راین کرمان، طراحی شده‌اند. دوازده برج در چهارطرف حصارهایی با طول بیشتر از ده متر، محیط بیرونی برج را پوشش داده‌اند. چهار برج دیگر داخل ارگ و اطراف قسمت کاخ‌نشین آن قرار دارند. سازه برج‌ها به‌گونه‌ای است که همگی دو طبقه دارند. پله‌هایی آن‌ها را به یک‌دیگر مرتبط می‌کند. برج شانزدهم هم برج اصلی به‌شمارمی‌رود که همه خبرها از بقیه دیدبانی‌ها، به آن‌جا مخابره می‌شود.

با این توصیفات حتما تابه‌حال پی‌برده‌اید که با یک شهر نظامی و نفوذناپذیر روبه‌رو هستید. پس جای تعجبی ندارد اگر بگویم این شهر خشتی با ۲۷ هزار مترمربع زیربنا، فقط یک ورودی آن هم در قسمت شرقی دارد. البته تدابیر امنیتی راین به این‌جا ختم نمی‌شود؛ در قسمت‌هایی از ارگ، برای کُند کردن حرکت دشمنان خندق حفر کرده‌اند که البته به درد هدایت مسیر آب و جلوگیری از سیلاب هم می‌خورد. با نگاهی به بالای حصارها، کنگره‌هایی را می‌بینید که برای تیراندازی تعبیه شده‌اند.

دروازه ورودی، دو طبقه دارد. طبقه دوم با دریچه‌هایی رو به زمین برای کنترل رفت‌وآمد مردم عادی، سربازها و هر جنبده دیگری ساخته شده‌است. البته درصورت حمله دشمن و شکست مقاومت از روی حصارها، سربازان حاکم از داخل همین دریچه‌ها روی دشمنان درحال ورود به قلعه سرب مذاب می‌ریزند.

 کمی داخل ارگ راین بگردیم…

حالا بهتر است کمی از حال‌وهوای نظامی ارگ راین کرمان دور شویم و سفر خودمان را درون این دالان تاریخی شروع کنیم. قبل از هر توضیحی این را بدانید که ارگ راین هم از سیاست اختلاف طبقاتی شدید دوران ساسانی جدا نمانده و با حصارها و پلکان متعدد، بخش‌های عام و خاص آن از یکدیگر جدا شده‌اند.

برای مثال، همان اولِ ارگ، محل زندگی و کار پیشه‌وران مختلف است، سپس نوبت به نزدیکان فرمانده می‌رسد که در محله اعیان‌نشین زندگی می‌کنند. درنهایت هم کاخ فرمانداری مثل نگینی در وسط این انگشتر خشتی، خودش را به‌نمایش می‌گذارد.

این تفاوت اقتصادی در جنس مصالح مورداستفاده در ساخت خانه‌ها، خودش را نشان می‌دهد. البته دسته‌بندی مردم باز هم ادامه دارد. مثلا محل زندگی تجار با پیشه‌وران یکسان نیست و ارگ با همین استدلال به بخش‌های گوناگونی تقسیم می‌شود.

به‌محض ورود به ارگ راین، با کارگاه‌های آهنگری روبه‌رومی‌شوید. اگرچه آثار مغازه‌های ساخت سلاح و سایر لوازم آهنی مانند داس و قفل از گذشته‌های دور برجای مانده اما هنوز هم کار آهنگری و تولید چاقو در برخی از این کارگاه‌ها پابرجا است. ارگ راین کرمان به سه قسمت عمده عوام‌نشین، اعیان‌نشین و حاکم‌نشین تقسیم می‌شود.

پس از دروازه ورودی، بازار را می‌بینید که در ادامه به یک میدان منتهی شده‌است. از این میدان برای خبررسانی به مردم استفاده می‌کنند. کوشک فرماندار یا همان بخش حاکم‌نشین ارگ، با بنایی هشت‌ضلعی و زیبا در مرکز قلعه خودنمایی می‌کند. از آن‌جا که راین یک شهرک مجهز و کامل به‌شمار می‌رود، امکانات زیادی را درون خودش جای داده‌است. از اصطبل‌ها، انبار و بارانداز گرفته تا آتشکده‌های موقتی و دائمی، همگی در داخل این بنای عظیم خشتی وجود داشتند.

به‌هرحال هرچقدر بخواهیم از توصیف مزیت‌های امنیتی و نظامی ارگ فاصله بگیریم، باز هم در گوشه‌وکنار این بنای بزرگ، اثراتی از آن خواهدبود. برای مثال با ورود به داخل ارگ راین کرمان، متوجه باریکی کوچه‌ها می‌شوید. عرض هر کوچه دو متر یا کم‌تر از آن است. این معماری نه‌تنها هوای خنک را داخل شهرک تاریخی راین نگه‌می‌دارد، بلکه اگر ارگ تصرف شود، حرکت دشمن به‌سوی مرکز آن یعنی محل حاکم‌نشین را کندتر می‌کند.

شاید برای شما هم سوال پیش بیاید که اگر با وجود همه این سپرها، ارگ فتح شود، تکلیف افراد داخل آن چه خواهد بود؟ که باید بگویم جای نگرانی برای افراد خیالی حاضر در ارگ نیست! این عزیزان درصورت بروز هر مشکلی باید خودشان را به کاخ حاکم برسانند. راه فرار از ارگ در آن‌جا قراردارد. این راه به سه قسمت تقسیم می‌شود که به پشت‌بام قسمت حاکم‌نشین، یکی از برج‌ها و از آن‌جا به بیرون و یکی هم مستقیما به بیرون ارگ راه دارند.

ارگ راین قدیمی‌تر است یا ارگ بم؟

وقتی صحبت از ارگ بم باشد، داستان به حدود پانصد سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. بله درست خواندید، ارگ بم تاریخ دور و درازی را با خود همراه دارد. ارگ بم چندین‌برابر از ارگ راین کرمان بزرگ‌تر است. کافی است نگاهی به عکس‌های این دژ قبل از زلزله سال ۸۲ کرمان بیندازید تا عظمت و زیبایی آن را درک کنید. ارگ راین به‌عنوان خواهر کوچک ارگ بم، حدود ۱۵۰۰ سال یا بیشتر قدمت دارد. اما قطعا به لحاظ تاریخی در مقایسه با ارگ بم جزو قلعه‌های نوساز تاریخ محسوب‌می‌شود.

ارگ راین کرمان کجاست؟

برای تماشای قلعه راین، ابتدا باید به سفر به کرمان، شهر قلعه‌های خشتی را تجربه کنید. راین در شهری به همین نام واقع در جنوب‌غربی کرمان جای گرفته‌است. قلعه‌ای در جنوب‌غربی راین که با چهره‌ای تسخیرناپذیر میان کوه‌های هزار می‌درخشد. ارگ راین حدود صد کیلومتر با کرمان فاصله دارد و گردشگران می‌توانند ازطریق جاده کرمان به جیرفت یا کرمان به بم، خود را به آن‌جا برسانند.

انتهای پیام