سوخت؛ گوهر گرانبهایی که در کشور بی ارزش شد / یارانه بی‌حد و حساب برق، گاز و بنزین را حذف کنید

چالش ناترازی انرژی تقریبا به مسئله همیشگی مردم تبدیل شده است. دیگر تابستان و زمستان فرقی ندارد. متاسفانه چند سال است که در فصل گرما و سرما، مردم با مسئله ناترازی برق و گاز دست به گریبان هستند. مسئولان تاکنون برای حل این بحران، راهکارهای متفاوتی را ارائه کرده و به مرحله اجرا رسانده اند، اما به دلایل مختلف این مسئله به صورت اساسی و ریشه‌ای حل نشده است. یکی از راهکارهای اجرایی در خصوص حل ناترازی برق، خاموشی‌های مکرر در بخش خانگی و صنایع بوده است. متاسفانه این اقدام، آسیب جدی به صنایع وارد کرده و موجب بیکاری افراد و متوقف شدن خط تولید صنایع و کارخانه‌ها شده است.

هفته گذشته در جریان تقدیم لایحه بودجه ۱۴۰۳ به مجلس، رئیس‌جمهوری در خصوص حل مسئله ناترازی انرژی، موضوع جداسازی برق صنایع از برق خانگی را مطرح کرد. این طرح نیز مخالفان و موافقان خاص خود را دارد و هر کدام برای اجرا یا عدم اجرای این طرح دلایل خود را دارند. برای بررسی این مسئله و احتمال اجرایی شدن آن در ابتدا به سراغ صادق مهرجو کارشناس انرژی رفتیم.

مهرجو در ابتدا علل ناترازی برق در بخش خانگی و صنایع را اینگونه توضیح داد: بر اساس گزارش ها، بیشتر مصرف برق، مروبط به بخش خانگی است. طبق اعلام وزیر نیرو تقریبا ۳۳ هزار مگاوات از مصرف برق در فصل تابستان فقط مربوط به کولرهای آبی است. این رقم بسیار بالا است. در تابستان امسال پیک مصرف برق ۷۳ هزار مگاوات گزارش شد که در تاریخ ۴۴ ساله بعد از انقلاب بی‌سابقه بوده است. بنابراین بخش خانگی سهم زیادی را در مصرف برق دارد و هرچه میزان صرفه جویی در بخش خانگی بیشتر باشد، به بخش صنعتی کمک بیشتری خواهد شد.

مسیر اشتباه مدیریت مصرف انرژی

وی در ادامه افزود: درست است که میزان برقی که در اختیار بخش خانگی قرار می‌گیرد به جهت ایجاد رفاه، امنیت و رضایت مندی در بین مردم است و وظیفه دولت است که این زیرساخت‌ها را فراهم کند، اما چیزی که باعث می‌شود برای ما تولید ناخالص داخلی (GDP) ایجاد شود، مصارف صنعتی است که در نتیجه آن ارز آوری افزایش خواهد یافت. به عنوان مثال صنایع مختلفی مانند سیمان، فولاد و صنایع بزرگی مانند پتروشیمی که سهم عمده‌ای را در صادرات مواد غیر نفتی دارند، GDP را می‌سازند. حال اگر در زمان پیک مصرف برق در تابستان به شهرک‌های صنعتی که در تولید مواد غیر نفتی و ایجاد اشتغال در این زمینه نقش بزرگی دارند، خاموشی دهیم، منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی خواهیم شد. این روش، نوعی مدیریت مصرف انرژی محسوب نمی‌شود.

مهرجو: در تابستانی که گذشت و با اجرای طرح خاموشی در ادارات، به مدت دو ساعت در طول روز قطعی برق انجام میشد. برای جبران این موضوع از دیزل ژنراتور، با سوخت گازوئیل استفاده می‌کردیم. از آنجایی که ما در مورد گازوئیل هم ناترازی داریم و مجبور به واردات آن هستیم، همین مسئله باعث از دست رفتن درآمدها ( ارزبری) خواهد شد.

مدیریت مصرف برق برای مقابله با ارزبری بیشتر

این کارشناس انرژی با طرح مثالی به شفاف سازی موضوع ناترازی برق و جایگزینی روش های دیگر پرداخت و گفت: به عنوان مثال در تابستانی که گذشت و با اجرای طرح خاموشی در ادارات، به مدت دو ساعت در طول روز قطعی برق انجام میشد. برای جبران این موضوع از دیزل ژنراتور، با سوخت گازوئیل استفاده می‌کردیم. از آنجایی که ما در مورد گازوئیل هم ناترازی داریم و مجبور به واردات آن هستیم، همین مسئله باعث از دست رفتن درآمدها ( ارزبری) خواهد شد. در واقع برای جبران ناترازی برق، عامل دیگر انرژی ( گازوئیل) که از ارزش کمی هم برخوردار نیست و ارزآوری خوبی هم برای کشور دارد، مصرف می‌کنیم.به همین دلیل برای مدیریت پیک مصرف برق، ۱۰ تا ۱۵ هزار مگاوات برق تجدید پذیر احتیاج داریم، در واقع قطع برق بخش صنایع، تصمیم صحیحی برای کمبود برق در قسمت خانگی نخواهد بود. این شکل صحیح مدیریت نیست که برق شهرک‌های صنعتی را قطع کنیم و در اختیار بخش خانگی قرار دهیم. درست است که در بخش خانگی، ایجاد رضایت مندی کردیم، اما از طرف دیگر با تعطیلی صنایع تعداد زیادی از افراد بیکار شدند. در شهرهای صنعتی و در صنایع عمده به عنوان مثال کوره القای مستقیم در صنایع فولاد اگر برق نباشد، بخش تولیدی متوقف می‌شود.

در خصوص این موضوع جهت گیری درستی در نظر گرفته شده است، ، این مسائل به رئیس‌جمهوری منتقل شده است. در این رابط ما به ۱۰ تا ۱۵ هزار مگاوات برق تجدید پذیر نیاز داریم. برق تجدیدپذیر همان نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و زمین گرمایی است. این‌ها برای مدیریت بار مصرف برای ما بسیار حائز اهمیت است. ما حتی در مناطق صعب العبور که زیر بیست خانوار جمعیت دارند می‌توانیم از نیروگاه‌های خورشیدی استفاده کنیم. اصلا نیازی نیست که در جنوب کشور در فصل زمستان با هدف ایجاد گرما مصرف گاز شدت گیرد. به جای آن می‌توانیم این میزان گاز را در اختیار نیروگاه‌ها قرار داده تا از ایجاد آلودگی هوا هم جلوگیری شود. درحال‌حاضر ۸۵ درصد از تولید برق وابسته به نیروگاه‌های گازی است. متاسفانه در زمستان برای مدیریت مصرف گاز، نیروگاه‌ها به جای گاز از گازوئیل یا مازوت استفاده می‌کنند. این موضوع علاوه بر اینکه خروج ارز از کشور را در پی دارد، باعث ایجاد آلایندگی هم می‌شود.

ساخت نیروگاه در کنار صنایع بزرگ

صادق مهرجو در پاسخ خبرنگار تیتر کوتاه مبنی بر ساز و کار ساخت نیروگاه و جداسازی برق صنایع و برق خانگی بیان کرد: احتمالا بیشتر صنایع بزرگ برای مقابله با پیک مصرف برق در تابستان به ساخت نیروگاه روی آورده‌اند. شاید پتروشیمی‌ها هم به این فکر باشند. البته در این زمینه تسهیل گری باید انجام شود اما متاسفانه تا زمانی که نرخ برقی که در اختیار صنایع قرار می‌دهیم اینقدر پایین و همراه با سوبسید است، این قضیه ایجاد نیروگاه در کنار صنایع بزرگ باعث ایجاد انگیزه نخواهد شد یعنی به عنوان مثال وقتی هر کارخانه یا صنعتی بخواهدبه عنوان مثال نیروگاه خورشیدی ایجاد کند، وقتی هزینه سرمایه‌گذاری اولیه را حساب می‌کند، متوجه می‌شود که با پولی که دولت در اختیار آن قرار می‌دهد، اجرای این طرح و ساخت نیروگاه، برایش صرفه اقتصادی ندارد. بنابراین حاضر است تا ۵۰ درصد هزینه بیشتر به دولت پرداخت کند، اما برق را از شبکه سراسری در اختیار خودش بگیرد. البته نگهداری نیروگاه‌های خورشیدی متضمن هزینه و نگهداری دائمی است، زیرا سلول‌های خورشیدی به گرد و خاک حساس هستند و به این دلیل که این صنایع و کارخانه‌ها اکثرا در مناطق بیابانی هستند و امکان این هست که در تابستان گرد و خاکی که از عراق و قسمت‌های دیگر می‌آید، بر بازدهی آنها اثر بگذارد.

وی راهکار مناسب برای حل این چالش را اینگونه عنوان کرد: ما باید ساز و کار قیمتی را در این زمینه اصلاح کنیم. وقتی برای ما برق کیلوواتی ۴۰۰ تومان حساب می‌شود و با نرخ ۱۴۰ تومان در اختیار شبکه خانگی قرار می‌گیرد، یعنی ۲۶۰ تومان یارانه به بخش خانگی اختصاصا داده می‌شود. ما نیاز داریم همان برنامه‌ای که برای گاز اجرا شد، برای برق هم انجام دهند و نرخ تمام شده را برای مشترکان پر مصرف افزایش دهند.آنهایی که وضع مالی خوبی دارند بر اساس منطقه و میزان مصرف، یک الگوی واحد استاندارد برایشان چیده شود و سعی بر این باشد که حداقل نرخ برق را به نرخ تمام شده نزدیک کنیم.

همچنین در ادامه به مصاحبه با ابراهیم خوش گفتار، رئیس هیات مدیره سندیکای شرکت های تولید کننده برق پرداخته و موضوع ناترازی برق را از دیگاه وی بررسی کردیم.

ابراهیم خوش گفتار در رابطه با ساز و کار طرح جداسازی برق صنایع از برق خانگی توضیح داد:  سال‌های قبل برق پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها از سیستم برق وزارت نیرو جدا بود یعنی وزارت نفت خودش در این خصوص مجموعه‌ای جدا داشت. ما یک شبکه سراسری کشوری داریم که در آن نیروگاه‌های مختلفی تولید برق می‌کنند. این نیروگاه‌ها هر کدام دارای دیسیپلین خاصی هستند و راندمان‌های متفاوتی دارند و بر اساس آن هر کدام وارد مدار می‌شوند. در این صورت ضرورتی برای جداسازی برق صنایع از برق خانگی نیست. یک مجموعه تحت عنوان وزارت نیرو تامین‌کننده برق کل کشور است و برق همه بخش‌ها را تامین می‌کند. در کشور ما سوخت بی‌ارزش‌ترین کالا است، بنابراین کسی به راندمن نیروگاه‌ها و اینکه کدام یک باید در مدار باشند دقت نمی‌کند. در همه دنیا به این صورت است که اولویت با این است که نیروگاه‌های با راندامن بالا وارد مدار شون و تولید برق کنند، اما اگر این نیروگاه‌ها نتوانند شبکه سراسری را تامین کنند نیروگاه هایی که راندمان پایین تری دارند وارد مدار می‌شوند و در آن زمان نرخ برق تغییر کرده، گران تر می‌شود و مسئله حل خواهد شد.

خوش گفتار: مخالف جداسازی برق صنایع از برق خانگی هستم، به دلیل اینکه اولا اعتقادم بر این است که شبکه برق کشور، شبکه سراسری است و دوم اینکه سوخت با ارزش‌ترین کالایی است که در کشور بی‌ارزش شده است.

سوخت، با ارزش ترین کالایی که در کشور بی ارزش شده است

رئیس هیات مدیره شرکت های تولید کننده برق، راه حل مهم و کاربردی برای رفع چالش ناترازی انرژی را اصلاح نرخ انرژی دانست و در توضیح آن اینگونه بیان کرد: من به شخصه مخالف جداسازی برق صنایع از برق خانگی هستم، به دلیل اینکه اولا اعتقادم بر این است که شبکه برق کشور، شبکه سراسری است و دوم اینکه سوخت با ارزش‌ترین کالایی است که در کشور بی‌ارزش شده است. به عنوان مثال ما نیروگاه بعثت را وسط شهر تهران با راندمان ۲۲ یا ۲۳ داریم و بیرون از تهران نیز نیروگاه دماوند را در جاده پاکدشت داریم که راندمان ۴۸ دارد. در جریان آلودگی هوای سال ۹۷ یا ۹۸ که تمامی مدارس تعطیل شدند و تردد خودروها ممنوع شد، نیروگاه بعثت به فعالیت خود ادامه داد. به این علت که نفع وزارت نیرو در این است که نیروگاهی مثل بعثت که مستهلک است با راندمان پایین در مدار باشد و نیروگاهی که مربوط به بخش غیر دولتی است و باید هزینه برقش را بپردازد، از مدار خارج کند. این چیزی است که در کشور مورد بی‌توجهی قرار گرفته است و باید به آن پرداخته شود. مشکل اصلی ما در بحث انرژی، نرخ آن است. این سرمایه ملی که خیلی هم با ارزش است، به این شکل هدر می‌رود و تا زمانی که موضوع نرخ آن حل نشود، صرفه جویی اتفاق نخواهد افتاد. راهکار این است که باید یارانه بی‌حد و حساب برق، گاز و بنزین حذف شود.

سخن پایانی

برای حل موضوع ناترازی انرژی به ویژه برق، باید هر دو بخش خانگی و صنایع مورد توجه باشند. قطعی برق و گاز صنایع به جهت تامین انرژی در بخش خانگی و ایجاد رضایت، تصمیم درستی نیست، زیرا با هر بار قطعی برق و گاز صنایع، خطوط تولید متوقف شده و آسیب های جبران ناپذیری به آن صنعت وارد می شود. اثرات این موضوع در بلند مدت چالش های فراوان دیگری را ایجاد خواهد کرد. راهکار جداسازی برق صنایع از برق خانگی، ممکن است در ابتدا طرحی کاربردی به نظر آید، اما باید به طور حتم زیر ساخت های اجرای آن فراهم باشد و برای اینکه صنایع و کارخانه ها از این روش برای تامین برق خود استاده کنند، نیازمند اصلاح نرخ انرژی و تسهیل گری دولت در این زمینه هستند.