قرآن و دعا نباید فقط لقلقه زبان باشد

به گزارش برنا؛ ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خدا برای بندگانی است که این ماه را درک کرده و به آن باور دارند. ضیافتی که گرچه از نظر مادی از جنس گرسنگی و تشنگی است ولی با عبور از پوسته و ظاهر، مهمانی معنوی و روحانی حقیقی است و سببی برای تقویت تقوا و تضمین سعادت ابدی انسان است.

حسین استادولی؛ مترجم قرآن کریم و نهج‌البلاغه و مصحح متون مهم دینی درباره فضیلت این ماه براساس خطبه شعبانیه نبی اعظم (ص) که براساس نظر برخی آن را در آخرین جمعه ماه مبارک رمضان ایراد فرمودند پرداخته است. با ما همراه باشید:  

در آستانه ماه مبارک رمضان قرار داریم، یکی از خطبه‌های نبی مکرم اسلام(ص) خطبه‌ای است که ایشان در تجلیل ماه رمضان ایراد فرمودند و شما در اثری آن را شرح داده‌اید، لطفا توضیحاتی درباره محتوای این خطبه بفرمایید.

مرحوم شیخ بهایی در کتاب «اربعین» خود که در آن ۴۰ حدیث وجود دارد، خطبه شعبانیه رسول گرامی اسلام(ص) را شرح داده است؛ پیامبر گرامی اسلام در یکی از جمعه‌های آخر شعبان (نه آخرین جمعه شعبان) در مورد فضایل ماه مبارک رمضان مطالبی را فرمودند که بنده آن را فهرست کردم زیرا شرح آن کتاب قطوری خواهد شد.

مرحوم شیخ بهایی در کتابش تفصیلی در این باره داده است که بنده فقط فهرست آن را عرض می‌کنم؛ این خطبه گرانقدر معروف به «شعبانیه» حاوی مطالب فراوانی است که هر کدام درس تربیت و پرورش روح و آداب زندگی فردی و اجتماعی است؛ در این مجال فهرستی از آن را عرض می‌کنم.

فضیلت ماه مبارک رمضان، اهمیت روزه، تلاوت قرآن در این ماه، آداب روزه‌داری، رسیدگی به تهیدستان و بینوایان، احترام به بزرگان و ترحم به زیردستان، پیوند با خویشان، حفظ اعضا و جوارح از گناهان، یتیم‌نوازی و بنده‌پروری، دعا و نیایش و اطعام مؤمنان روزه‌دار، تحسین و تهذیب اخلاق، سبک کردن زحمت خدمتکاران و پیشکاران، خودداری از آزار دیگران، سفارش به فرستادن صلوات فراوان، فرصت‌شناسی و بهره‌وری کامل از این ماه، تقوا و پرهیزکاری، خبر از شهادت امیرمؤمنان(ع) در این ماه و بیان برخی از فضایل امام علی(ع) مواردی است که مفاد این خطبه را تشکیل می‌دهند.

البته ذکر برخی نکات ادبی و بلاغی و حل مشکلات عبارات و آیات و روایات مناسب با آن‌ها، آوردن مباحث اخلاقی، تاریخی و کلامی در این خطبه هم از دیگر موضوعات است که تفصیل آن زمان زیادی می‌برد و در اینجا به فهرست بسنده می‌کنم.

در مورد فضایل ماه رمضان ذکر چند نکته لازم است؛ اول اهمیت ماه مبارک است؛ امیرمؤمنان(ع) فرمودند: «لا تقولوا رمضان ...»؛ نگویید رمضان آمد و رفت؛ اگر کسی بگوید رمضان، باید صدقه بدهد و روزه بگیرد تا کفاره آن باشد لذا بگویید ماه و شهر رمضان. در روایت دیگری داریم که رمضان، نام خداست لذا نگویید رمضان، رمضان بلکه بگویید ماه رمضان.

در بخشی از این خطبه، در مورد ماه رمضان در تاریخ و حوادثی که در این ماه رخ داده، توضیحاتی ارائه شده است و اینکه روز ۱۲، ۱۵، ۱۸ و ... چه مناسبت‌هایی دارند و به روز شهادت امام علی(ع) پرداخته است. همچنین روزه را ماه مهمانی خدا برشمرده است؛ فلسفه و حکمت روزه، بهداشت روحانی روزه و اینکه همانطور که جسم بهداشت لازم دارد روح و جسم انسان در ماه رمضان تهذیب می‌شود.

در مورد آثار روزه، مولوی اشعار خوبی سروده است که بنده آن را در این اثر نقل کرده‌ام؛ روزه ظاهر هست امساک طعام/ روزه معنا توجه دان تام/ این دهان بندد که چیزی کم خورد/ وان ببندد چشم و غیرش ننگرد/ لب فروبند از طعام و از شراب/ سوی خوان آسمانی کن شتاب/ این دهان بستی دهانی باز شد/ کو خورنده لقمه‌های راز شد/ ضیف با همت چو زآشی کم خورد/ صاحب خوان آش بهتر آورد/ گر تو این انبان ز نان خالی کنی/ پر زگوهرهای اجلالی کنی/ طفل جان از شیر شیطان باز کن/ بعد از آنش با ملک انباز کن/ نفس فرعون است هان سیرش مکن/ تا نیارد یاد زان کفر کهن.

یکی دیگر از ابعاد ماه مبارک رمضان بُعد اثر اجتماعی «روزه» است؛ انسان وقتی روزه می‌گیرد گرسنگی می‌کشد و بعد می‌فهمد افراد گرسنه چه می‌کشیدند وگرنه اگر همیشه در ناز و نعمت باشد درد گرسنگان را نمی‌چشد و نمی‌فهمد. این روزها دائما به یاد مردم غزه هستم که در سرما و زیر باران در معرض بمب‌های رژیم صهیونیستی قرار دارند و انسان وقتی خودش سرما خورد خواهد فهمید این‌ مردم چه می‌کشند. پیامبر(ص) گاهی سنگ روی شکمش می‌بست که یاد فقرا باشد در حالی که امکان سیرابی داشت.

جبرئیل آمد و کلیدهای خزائن جهان را به او عرضه کرد و گفت خدا فرموده است این کلید خزائن دنیا، هرقدر دوست داری استفاده کن و از آخرت تو کم نخواهد شد ولی پیامبر(ص) فرمود: می‌خواهم یک روز سیر باشم و شکر خدا را به جا بیاورم و یک روز گرسنه باشم و از خدا درخواست کنم. اگر ما بودیم می‌گفتیم می‌خواهیم هر روز سیر باشیم ولی ایشان می‌فرماید نمی‌خواهم گدایی در خانه خدا از یادم برود.

شما چه توصیه‌هایی برای بهره‌مندی بیشتر از فیوضات این ماه دارید؟

قبل از ماه رمضان باید خود را برای ورود به این ماه آماده کنیم؛ شخصی به پدر بنده گفت که چه کنیم در نماز حضور قلب داشته باشیم و حواسمان پرت نشود، ایشان گفتند که باید قبل از نماز مقدمات این کار فراهم شود. مثلا آیا وقتی معامله می‌کنیم حضور قلب داریم؟ وقتی نامحرم دیدیم حضور قلب داریم؟ وقتی چشم و گوش کنترل نشود ماه رمضان هم مانند ماه‌های دیگر است لذا امام صادق(ع) فرمودند: وقتی روزه می‌گیری باید چشم و گوش و زبان و سایر اعضا هم روزه باشند و حرف کم بزن و گناه زبانی نکن و اگر این مقدمات باشد روزه مفهوم خود را خواهد یافت ولی اگر اینطور نبود به تعبیر امیرالمؤمنین(ع) چه بسا این افراد از روزه بهره‌ای نمی‌برند جز گرسنگی و تشنگی. افرادی که به مقامات بالا می‌رسند به واسطه روزه و به خاطر رعایت شرایط روزه به این مقام دست می‌یابند. 

در آستانه ماه مبارک رمضان و به عنوان کسی که سالهاست با قرآن مانوس است، چه توصیه‌ای برای انس بیشتر با قرآن در این ماه مبارک دارید؟

پیامبر اکرم(ص) سفارش‌های فراوانی در مورد قرآن دارند؛ اینکه در این ماه بسیار قرآن بخوانید و بسیار دعا کنید، ماه رمضان، بهار قرآن است و کسی که در جوانی با قرآن مانوس باشد قرآن با گوشت و پوست او آمیخته خواهد شد و همیشه با اوست. فراگیری قرآن مراحلی دارد؛ اول قرائت، بعد انس و حفظ قرآن و سپس درک مفاهیم و پیام قرآن، مرحله بعد تدبر در قرآن و مرحله مهم دیگر نیز عمل به قرآن کریم است. یعنی کم بدان ولی زیاد به آن عمل کن. فیض کاشانی می‌فرماید: علم و عمل مثل چراغ است؛ وقتی چراغی دست بگیریم تا دو متر جلوتر را نشان می‌دهد و اگر شما توقف کنید همان دو متر را نشان خواهد داد ولی اگر حرکت کنید فضای جلوتر هم روشن می‌شود؛ علم هم اینطور است و بر عمل می‌افزاید و عمل هم بر علم.

امام سجاد(ع) فرمودند: اگر همه مردم دنیا بمیرند و من باشم و قرآن هیچ احساس وحشت و تنهایی نمی‌کنم؛ گاهی ما چند ساعت پای تلویزیون و فوتبال و... هستیم ولی آیا یک صفحه قرآن در روز می‌خوانیم؟ قرآن با این همه خطاب به انسان؛ یا ایها الذین آمنوا و یا ایها الناس، قرآن با ما حرف می‌زند و ما باید حواسمان را جمع کنیم و قرآن‌خواندن ما برای ثواب و ختم و عروسی و داخل ماشین نباشد.

قرآن خواندن ما باید معنوی‌تر باشد و با رشد بیشتری قرآن را محور زندگی خود قرار دهیم تا هم دنیا و هم آخرت ما را تامین کند البته به شرطی که بفهمیم و به آن عمل کنیم و فقط لقلقه زبان نباشد؛ درباره دعا هم همینطور است باید بخوانیم و بدان عمل کنیم؛ مرحوم کافی نقل می‌کرد که فردی به من گفت دوست داری به مراسم دعای با حال برویم و من موافقت کردم و به حرم امیرمؤمنان(ع) رفتیم و دیدیم علامه امینی از دعای ابوحمزه دو سطر می‌خواند ولی بسیار اشک و ناله دارد که من آنجا فهمیدم دعاخوانی یعنی چه. دعاها را بخوانیم ولی کم بخوانیم و نیازی نیست که تند و تند آن را بخوانیم بدون اینکه بفهمیم چه می‌گوید. روی مفاهیم دعا و قرآن تدبر کنیم تا خداوند دست ما را بگیرد.