نشتیفان، شهر آسبادهای ایران

می توان گفت در شهر نشتیفان دلیل اصلی ساخت این آسبادها، وزش بادهای موسمی ۱۲۰ روزه ای بوده است که از سیستان و بلوچستان به سمت خواف و نشتیفان می وزیده اند و نیروی آنها یک محرک عالی برای آسیاب ها محسوب می شده است.

این بادهای موسمی که از اردیبهشت تا پاییز به سمت نشتیفان می وزند، تا ماه ها بعد نیز بر روی حرکت این آسیاب ها اثر می گذارند.

آسباد یا آسیای بادی با نیروی جنبشی باد کار می‌کند و در گذشته از آن برای آردکردن گندم استفاده می‌کردند.همچنین آسباد در کارهای دیگر مانند پمپ‌کردن آب کاربرد داشت که به آن پمپ بادی گفته می‌شد.

نشتیفان؛ شهر آسیاب های بادی ایران

آسباد ها یا آسیاب ‌های بادی نشتیفان خواف از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خشت، گل و چوب بازمانده از دوره صفویه و بزرگ‌ترین و قدیمی ترین مجموعه آسبادهای جهان هستند.

اغلب مورخین بنای آن ها را قبل از فتح ایران به دست مسلمین ذکر می کنند و برخی دیگر تکوین آنها را به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مربوط می‌دانند.

ظهور آسبادها در نشتیفان به سبب بادهای قوی و مداوم ۱۲۰ روزه در سیستان است. بادهایی که می‌وزند و با به حرکت در آوردن پره‌های چوبی این آسبادها باعث انتقال نیرو به سنگ های این آسیاب ها و آرد شدن گندم می‌شوند.

در حفره زیر سنگ‌های موجود در فضای داخلی این آسباد دستگاهی ابتدایی وجود دارد که بر اساسِ کارِ اهرم می‌تواند به جای ترمز سنگ‌ها را به هنگام لزوم از حرکت باز دارد.

یک مشکل عمده در استفاده از آسبادها این بوده است که باد در تمامی طول سال نمی ‌وزیده است.

در گذشته این منطقه آسباد نقش اساسی و ارزنده ‌ای در معیشت و روند زندگی مردمان داشته است.

ویژگی‌های تاریخی و منحصر به فرد آسبادهای نشتیفان خواف سبب شده است که این سازه ی شگفت انگیز در لیست انتظار برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار بگیرد.

این بنا حدود ۶۰۰ سال قبل نیز به همین نام در میان مردم شناخته می‌شد.

با آنکه اطلاعات دقیقی از قدمت این آسیاب‌های بادی در دست نیست اما مورخان معتقدند که قدمت این سازه‌ها به زمان پیش از ورود اسلام به ایران و یا فراتر از آن یعنی ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد.

برخی دیگر آن را متعلق را به زمان صفویه می‌دانند اما از آنجایی که آسیاب‌های بادی به دلیل شرایط اقلیمی و مصالح، به طور مدوام بازسازی می‌شوند، بنابراین ممکن این نظریه به آخرین شواهد بازسازی و مرمت سازه برگردد.

گفتنی است که قبرستان‌هایی در اطراف شهر قرار دارد که مشابه با مقبره‌های زرتشتیان باستان است. برخی از اهالی معتقدند عده‌ای از نوادگان پادشاهان اشکانی که در خراسان بر ایران حکومت کردند، در این قبور دفن شده اند.

برخی دیگر نیز معتقدند در گذشته برای ایمن نگه داشتن شهر از حملات احتمالی، در اطراف شهر بزرگان را دفن می‌کردند تا بیانگر اصالت و درستی مردمان باشد.

به طور کلی در حوالی این منطقه و اطراف آسبادهای نشتیفان خواف، تعداد زیادی آسیاب بادی دیگر وجود دارد.

شاید بتوان گفت که شرایط اقلیمی این منطقه موقعیت خوبی برای ساخت آسیاب‌های بادی بوده است.

زیرا وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در این منطقه فرصت خوبی برای راه اندازی آسیاب و آرد کردن گندم و غلات بوده است.

در آن زمان که هیچ دستگاه و یا نیروی خاصی برای تأمین و رفع نیازهای بشر وجود نداشته است.

استفاده از قدرت و انرژی باد باعث شده است که کارایی آسبادهای نشتیفان خواف و دیگر آسیاب‌های بادی افزایش پیدا کند.

نکته جالب در این میان این است که مردم نشتیفان در فصولی از سال که وزش باد کمتر بوده است، از آب رودخانه‌های اطراف نشتیفان برای راه اندازی و عملکرد آسیاب ها استفاده می کردند.

آسباد نشتیفان کجاست؟

نشتیفان در ۲۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع شده است.

آسبادهای نشتیفان از بزرگ‌ترین و ممتازترین مجموعه‌های خشتی، گلی و چوبی در ایران هستند که به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی به شمار می‌روند.

این سازه معماری منحصربه‌فرد که قدمتش به دوره صفویه می‌رسد، در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تعدادی از آسبادهای نشتیفان همچنان فعال و پابرجا هستند و آمیزه‌ای از هنر، صنعت، فناوری، هوش و ذکاوت ایرانیان گذشته را به رخ گردشگرانی می‌کشند که در طول سال به رایگان از این جاذبه تاریخی بازدید می‌کنند.

آسبادها به‌شکل ایستاده ابداع و ساخته شده‌اند و پره‌های آن به‌صورت عمودی حول محوری استوانه‌ای‌شکل و چوبی قرار دارند که با ساختاری ساده به طبقه زیرین و روی سنگ‌های آسباد متصل می‌شود.

شما می توانید به راحتی از مشهد به نشتیفان برسید یا با پیاده شدن از اتوبوس مشهد در تربت حیدریه از آنجا یک سواری می تواند شما را به خواف و سپس به نشیتفان برساند.

همچنین در ۲۰ کیلومتری روستای نشتیفان، ایستگاه راه آهن قرار دارد و راه را برای کسانی که علاقمند به سفر با قطار هستند آسان می کند.

آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان خواف، شهر نشتیفان