شیراز با تمدنی چند هزارساله در عزاداری محرم/ آئین‌هایی که در میراث فرهنگی ثبت شدند

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ آداب و رسوم مردم شیراز در ایام محرم و روز‌های عزاداری شاید اندکی شبیه به مردم جنوب کشور باشد، اما در حقیقت این شهر نیز رسوم منحصر به خود را در ایام محرم دارد؛ رسومی که اجرا و تماشای آن حس و حال حسینی در مردم ایجاد می‌کند.

شیراز با آن تمدن چندین هزار ساله، در روز‌های محرم و به خصوص دهه ابتدایی این ماه در حزن و اندوه فرو می‌رود. عزاداری‌های مردم شیراز، از برپایی هیات‌های زنجیرزنی تا تعزیه، پرده‌خوانی و چاووش‌خوانی هر روز پرشورتر از روز قبل، برگزار می‌شود و در روز‌های تاسوعا و عاشورا به نهایت خود می‌رسد.

حمل طبقات چراغ و آیینه، چاووش خوانی، سینه زنی، تعزیه‌خوانی، پرده‌خوانی، حمل کوزه آب توسط کودکان در روز تاسوعا از آیین‌های سوگواری در ماه محرم در شهر شیراز است.

حمل طبقات چراغ و آیینه؛ عزاداری مردان قدرتمند

در یک سنت دیرینه در شیراز، در سوگواری‌های حسینی، مردان قدرتمند هر محله طبق‌هایی را که مملو از چراغ و آیینه بود برسر می‌گذاشتند و سر چهارراه‌ها به دور خود می‌چرخیدند، مردم نیز در این مواقع صلوات می‌فرستادند.

علاوه بر حمل طبق، مردان قدرتمند پایه علامت که از جنس فلز و بسیار سنگین بود، روی شال خود که بر کمر بسته بودند می‌گذاشتند و با دیدن شاهچراغ (ع) به گونه‌ای خم می‌شدند که فنر بالای علامت که دارای زنگی بزرگ بود نیز به به حرم مطهر تعظیم می‌کرد.

در میان عزاداری‌ها قنداق و گهواره علی‌اصغر (ع) گذاشته می‌شد که مردم در دور آن جمع شده و به عزاداری می‌پرداختند در حالی که اشک چشمانشان جاری بود.

عبور از زیرشکم اسب ذوالجنان

در شیراز قدیم افرادی خاص اسبی را با پوشش‌های مخصوص تزئین و به نام اسب ذوالجناح به همراه عزاداران در کوچه و معابر شهر می‌گرداندند و کسانی که تمایل داشتند این اسب را به منزل خود دعوت و سپس مراسم عزاداری برپا می‌کردند.

بسیاری از مردم شیراز اعتقاد داشتند اگر کودکان و مریض‌های خود را از زیر شکم اسب ذوالجنان عبوردهند فرد بیمه امام حسین (ع) می‌شود و بیمار شفا می‌یابد و در بسیاری مواقع به خاطر خلوص نیت مردم این اتفاق می‌افتاد.

پذیرایی از عزاداران؛ بیمه یکساله عمر

شیرازی‌ها تلاش می‌کنند سفره و غذایی که برای امام حسین (ع) برپا می‌شود، بسیار مجلل باشد که در همین راستا پلو و خورشت سبزی، شکر پلو و قیمه، پلو و خورشت بادمجان، حلوای کاسه، آش ماست و میوه‌های مربوط به آن فصل حتما در نذری‌های مردم شیراز وجود دارد.

در زمان برپایی سفره برای امام حسین (ع) در شیراز تمامی اهالی محل برای کمک کردن به صاحبخانه اعلام آمادگی می‌کنند و اعتقاد دارند هر عمل خیری که برای سالار شهیدان انجام شود به واقع آن شخص و خانواده‌اش را در برابر مشکلات و بیماری‌ها در یک سال پیشرو بیمه می‌کند.

نوشیدنی‌های که مردم شیراز در گذشته برای پذیرایی از هیات‌های عزاداری استفاده می‌کردند شامل گلاب، عرق نسترن، عرق بیدمشک بود که در برخی موارد افراد علاقمندان برای پذیرای به همراه هیات‌ها تا شاهچراغ(ع) نیز می‌رفتند.

سینه زنی قطاری در شیراز

از قدیم مقصد تمام گروه‌های سینه زنی در شیراز شاهچراغ (ع) بوده و امروز هم اغلب هیات‌های قدیمی و بزرگ، از ابتدای محرم تا پایان دهه اول به اشتیاق همین مقصد حرکت می‌کنند؛ اما گروه سینه زنان در شیراز به دو گروه تقسیم می‌شوند و هرگروهی که زودتر به محوطه امامزاده سیدمیرمحمد می‌رسد وارد بازار آقا و سپس وارد صحن شاهچراغ می‌شود، سپس گروه سینه‌زنان در مقابل حرم شاهچراغ می‌ایستند و نوحه‌حوان آن دسته برای سایرین نوحه می‌خواند. در پایان نیز هیات از در دیگر شاهچراغ خارج می‌شود تا نوبت به گروه‌های دیگر برسد.

گِل کاری کردن تمام یا بخشی از بدن، تراشیدن موی سر، و… از دیگر مراسم و آئین‌های خاص شیرازی‌ها در این ایام است.

سینه‌زنی مخصوص شیراز به طریقه‌ای خاص برگزار می‌شود به طوری که در حجم‌هایی کوچک و با بالا و پایین رفتن بالا تنه بر سینه خود می‌زنند و اشعاری بسیار کهن را تکرار می‌کنند و ناگهان با اشاره میاندار، آرام شده، اندکی به جلو راه می‌پیمایند و مجددا دور هم حلقه زده و آن شیوه را از سر می‌گیرند. این نوع سینه‌زنی که به عزاداری قطاری شهرت یافته، طی سال‌های گذشته به‌عنوان یک میراث معنوی ثبت شده است.

حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در روز تاسوعا

حضور مردم در دارالرحمه و جوانان آباد به منظور دیدار با اهل قبور، حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در روز تاسوعا و سر دادن شعار «روز تاسوعا ست امروز کربلا غوغاست امروز» از دیگر مراسم اجرا شد توسط مردم شیراز در دهه اول محرم بود.

خیمه برافراشتن زرقان با سابقه‌ای ۴۰۰ ساله

هر ساله در آستانه فرا رسیدن ایام محرم، مردم زرقان در یک سنت ۴۰۰ ساله بیرق و خیمه‌های عزا در ابعاد بسیار بزرگ را برافراشته می‌کنند.

این مراسم‌ها که همراه با اجرای برنامه‌های سوگواری و مرثیه‌سرایی هم هست در تاریخ ۲۷ ذی‌الحجه هر سال در حسینیه‌ها و تکایا شهر زرقان برگزار می‌شود.

پرچم سرخ حسینی در داراب

این مراسم هم یکی از مراسم‌های استقبال از ماه محرم است که درست یک روز مانده به این ماه برگزار می‌شود و دارای قدمتی ۱۰۰ ساله است.

مراسم مذکور در شهر دوبرجی داراب اجرا می‌شود و مردم این شهر یک روز قبل از ماه محرم در حسینیه باستانی قلعه فورگ طبل را با نوایی غمگین می‌نواختند. این صدای حزن‌آلود طبل آغاز ماه عزا را به مردم گوشزد می‌کرد. در مقطع زمانی دیگری ذاکران اباعبدالله (ع) یک روز قبل از محرم از بالای پشت بام حسینیه چاووشی می‌خواندند و از این طریق مردم را به عزاداری امام حسین (ع) دعوت می‌کردند.

قریب ۱۳ سال است که این سنت قدیمی در داراب بازسازی شده و این مراسم همراه با راه‌اندازی کاروان نمادین حسینی اجرا می‌شود. کاروانی که متشکل از کودکان و زنان و مردان است و پرچم سرخ حسینی را حمل می‌کنند.

در بخشی از این مراسم دختران نوجوان حامل قرآن پیشاپیش همراهانی که پرچم سرخ حسینی را حمل می‌کنند، به سمت پرچم می‌روند و زنان بر سر این حاملان قرآن گلبرگ‌های گل محمدی می‌ریزند. همزمان با اجرای این مراسم مداحان به سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌پردازند و در پایان پرچم منقش به اسم امام حسین(ع) در میان ذکر یا حسین مردم، بر تیرک حسینیه نصب می‌شود.

چک چکوی استهبان؛ عزاداری همراه با سنگ

یکی از آیین‌های ماه محرم و سوگواری حسینی استان فارس در شهرستان استهبان قرار دارد که مردم این شهر آئین‌های چک چکو و چارچو گردانی را در این ایام اجرا می‌کنند که این مراسم علاوه بر ثبت ملی در فهرست میراث معنوی یونسکو نیز ثبت شده است.

مراسم چک چکو نشان چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است که در عصر روز عاشورا در این شهرستان اجرا می‌شود و محل تجمع عزاداران نیز امامزاده پیرمراد (ع) این شهرستان است.

این آئین هر چند قدمتی ۲۰۰ ساله دارد، اما هر سال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگسالان محله‌ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می‌کنند.

در این آئین که شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه می‌زنند و در دستانشان ۲ قطعه چوب می‌گیرند و با نوحه‌خوان همنوایی می‌کنند و قطعات در دست را به هم می‌زنند، صدایی که از این حرکت به گوش می‌رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیر اشقیا در عصر عاشوراست.

بر اساس روایت مورخان، پس از شهادت امام حسین(ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسب‌هایشان بر جنازه شهدای کربلا تاختند و آیین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن‌های مطهر اولیا است.

چارچوگردانی استهبان با قدمت ۲۵۰ ساله

آئین سنتی چارچوگردانی شب عاشورا یکی از سنت‌های عزاداری با قدمت ۲۵۰ ساله است که در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می‌شود. چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه زن به حسینیه محل چارچو گردانی می‌روند.

معمولا این عزاداری‌ها با سینه‌زنی گرد آغاز می‌شود و پس از آن گروهی از جوانان در حالی که بر سر می‌زنند، این نوحه را تکرار می‌کنند، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان می‌چرخانند. پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می‌کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می‌ماند.

عزاداری دایره‌وار محله بالا و پایین دوان

اهالی روستای دوان کازرون نیز هر سال به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه‌ای به جا می‌آورند که قابل توجه است؛ آنها تمام کوچه‌ها را غبارروبی و محل‌های عزاداری را سیاه‌پوش می‌کنند.

در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می‌شود. سینه‌زنی از شب هفتم شروع می‌شود و گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند، پس از آن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می‌شوند.

محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد. دایره کوچک‌تر که در مرکز قرار گرفته محل سینه‌زنی کودکان، دایره دوم محل سینه‌زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش‌سفیدان اختصاص دارد. در این مراسم یک نفر تک خوان اشعار مداحی است و بقیه به او جواب می‌دهند.

سینه‌زنی سنتی لارستانی‌ها

از جمله آیین‌های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداری سنتی و سینه‌زنی مردم لارستان است، این آیین که با زمزمه نوحه‌های جانسوز همراه است هر سال در حسینیه‌ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می‌شود.

عزاداری محرم در لارستان غالبا در مناطق مختلف بنابر ویژگی‌های اقلیمی فرهنگی و یا اقتضائات جغرافیایی، متکثر و متنوع می‌شود. در بعضی مناطق دسته‌های سینه زنی ایستا و بی حرکت و در بعضی دیگر متحرک و در راه است، بعضی جا‌ها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جا‌ها رقصان و مواج، در شهر لار که سینه زنی‌اش به عنوان نمونه کلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می‌شود قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت و در یک مکان مشخص مراسم ختم را برگزار می‌کنند.

علاوه بر آیین‌های یاد شده تقریبا در همه شهر‌ها و روستا‌های استان فارس آیین‌هایی برگزار می‌شود که در نوع خود کم نظیر است، همه این آیین‌ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی با اهل بیت (ع) دارد، از فسا، داراب، نی‌ریز، زرین دشت در شرق فارس تا سپیدان، ممسنی، رستم، کازرون، در غرب و لار، لامرد، مهر، خنج، گراش و جهرم در جنوب همه دارای فرهنگ‌های مختلف و در عین حال متحد در برگزاری آیین‌های عاشورایی است.

تعزیه صحرا رود فسا

بزرگترین تعزیه میدانی کشور با استقبال قریب ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر هر ساله در روستای صحرارود شهرستان فسا اجرا می‌شود که این تعزیه ۲۰۰ سال قدمت دارد و از سال ۸۲ تاکنون سبک و سیاقی جدیدتر به خود گرفته است.

این نمایش در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است و از میراث‌های سترگ فرهنگ ایرانی است و بسیاری مناطق فارس از جمله لامرد، فسا، زرقان و شیراز شاهد اجرای تعزیه‌های بزرگ در سالیان طولانی بوده است. برخی قدمت مجالس شبیه‌خوانی در شهرستان فسا را با توجه به آثار باقی مانده، به بیش از ۷۰۰ سال تخمین زده‌اند.

عمه کبار در خرم‌بید؛ مراسم «عباس‌خواهی»

مراسم «عباس‌خواهی» در زبان محلی «عمه کبار» نام دارد که در شهرستان خرم‌بید بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. یکی از باشکوه‌ترین مراسم در شمال استان فارس است.

واژه عمه کبار که در واقع «عمه کو یار» است بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار، یار حضرت امام حسین (ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.

در این مراسم علم‌هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به صورت گروهی دور علم می‌چرخند.

انتهای پیام/