آئین‌های نمایشی محرم در آذربایجان شرقی/ از «پولکه تولاماخ» تا «شاخسی واخسی»

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ در مناطق مختلف آذربایجان‌شرقی و غربی، سنت‌های سوگواری ماه محرم تا حدی با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال در اغلب مناطق آذربایجان از اول محرم تا روز تاسوعا، معمولا شب‌ها عزاداری می‌کنند. در ماه محرم، تمامی نقاط این استان با پرچم‌ها و نماد‌های مختلف عزای حسینی پوشیده و آیین‌های عاشورایی با شور و شوق خاصی برپا می‌شود.

علم جوشدی، ذغال مالی، پولکه تولاما، علم بندی، شمع افروزی، شبیه خوانی و شاخسی واخسی از جمله آیین‌هایی است که مردم آذربایجان با محوریت تبریز در ایام سوگواری محرم به جا می‌آورند.

علم جوشدی

مراسمی که در روز عاشورا در برخی از روستا‌های شهرستان اهر برگزار می‌شود و در طی آن علم بسیار بلندی برداشته شده و در میان جمعیت به حرکت درآورده می‌شود. شبیه این مراسم در برخی دیگر از شهرستان‌های استان نظیر هشترود، کلیبر، مراغه و … نیز برگزار می‌شود.

ذغال مالی

در ایام عزاداری گروهی از عزاداران بر چهره خود ذغال مالیده و آن را سیاه می‏‌کنند. این گروه که خود را تشنه لبان کربلا می‌‏نامند، در محلات شهر‌ها و روستا‌ها گشته و عزاداری می‏‌کنند.

پولکه تولاماخ

مراسمی که در برخی از نقاط شهرستان مراغه از جمله روستای فرج آباد در اولین ساعات روز عاشورا (ساعت یک شب) برگزار می‌شود و در طی آن مردم روستا در خرمن گاه روستا در حالی که گروه موسیقی (طبل و سنج و قره نی) می‌نوازند ضمن برافروختن مشعل و چرخانیدن آن در هوا مراسمی را برگزار می‌کنند.

علم بندی

در هر یک از محلات شهر مراغه دسته‌های عزاداری در اولین روز ماه محرم نسبت به برپاکردن علم اقدام می‌کنند. علم که به ارتفاع ۱۰ متر است، عزاداران و نذرداران نذورات خود را به آن بسته و در حالیکه سوگواری می‌کنند، علم را برافراشته و در وسط میدان می‌کارند. 

شمع افروزی

مراسم شمع افروزی معمولاً درآذربایجان‌شرقی در بعد ازظهر تاسوعا برگزار می‌شود. این مراسم در شهرستان‌های تبریز، جلفا، مراغه، سراب، مرند با شکوه خاصی برگزار می‌شود. در برخی مناطق گاه گروهی از عزاداران گرد هم آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا مسجد می‌‏روند و در مقابل هر یک تعدادی شمع می‏‌افروزند و این را که به نشانة آتش افروزی امام حسین (ع) در هنگام وداع با یارانش می‏دانند، اجرا می‌کنند.

شبیه خوانی

از معمولترین آیین‌های عزاداری حسینی در آذربایجان، شبیه خوانی است. شبیه خوانی صورتی از بازسازی وقایع کربلاست که در آن افراد به شیوه‏ای تجریدی به دو گروه اشقیا و امام خوان‌ها تقسیم می‌‏شوند. اشقیا با لباس سرخ و تیره و صدای ناهنجار و امام خوان‌ها با لباس سبز و صدایی دلنشین وقایعی، چون شهادت حضرت عباس، حضرت علی اکبر، حضرت قاسم و امام حسین (ع) را به نمایش می‏‌گذارند. کیفیت شبیه خوانی، اجرای جزئیات، نوع شبیه و نیز روز اجرای آن از منطقه‌ای به منطقه دیگر تفاوت پیدا می‏‌کند. با این حال در بیشتر مناطق که شبیه خوانی وجود دارد، شبیه‌‏ها در آخرین روز‌های عزاداری حسینی اجرا می‏‌شوند.

شبیه خوانی در برخی از روستا‌ها و شهر‌های آذربایجان از جمله در شهر‌های هریس، مرند، تبریز، علمدار گرگر، شبستر و مراغه و هشترود اجرا می‏‌شود. شبیه خوانی در بسیاری از روستا‌ها و شهر‌های آذربایجان شرقی وجود ندارد و افراد آن مناطق برای استفاده از این مراسم به نقاط دیگر می‏‌روند.

شاخسی واخسی

از جمله مهمترین مراسمی که در شهر‌های آذربایجان در ایام عزاداری حسینی برگزاری می‌شود، دسته شاخسی واخسی است. این دسته که از دو گروه تشکیل می‏‌شود در یک گفت وگوی متقابل تکراری به حرکت در کوچه‏‌ها، خیابان و محلات می‌‏پردازند. گاه آنها در دو صف روبروی یکدیگر می‌‏نشینند. محل نشستن یا بیتوتة دسته در جلوی مساجد یا مرکز محلات است.

در ابتدای دسته شاخسی واخسی یک نفر به نام دسته باشی حرکت می‏‌کند و اشعار خاصی را می‏‌خواند. بقیه عزاداران در حالیکه به ردیف با یک دست دامن همدیگر را گرفته‌‏اند و با دست دیگر بر سینه می‌‏زنند، حرکت می‏‌کنند.

پس از یک یا دو ساعت، عزاداران به محل تشکیل دسته بازگشته و همگی در محیطی دایره وار می‏‌گردند و در آخر باگفتن «یا حسین» عزاداری را به پایان می‏‌بردند. دسته‏‌های شاخسی و واخسی در روز‌های اول محرم از نوجوانان ۷ تا۱۲ سال تشکیل می‏‌شود ولی هر چه تاسوعا و عاشورا نزدیک می‌‏شوند، افراد بزرگتر بیشتر در دسته حضور پیدا می‏‌کنند. تا آنکه صبح روز عاشورا، در برخی از مناطق، دستة شاخسی واخسی پس از طلوع آفتاب کفن پوشیده و به میدان آمده و عزاداری می‌‏کنند.

انتهای پیام/