آیین‌های عاشورایی قزوین به درازای تاریخ، تعزیه درحصار خروان نمایش دینی ماندگار

به گزارش خبرگزاری برنا از قزوین، تعزیه یا شبیه خوانی، نوعی نمایش مذهبی و سنّتیِ شیعی است که در ایران رواج یافته و عمدتاً دربارهٔ کشته شدن حسین بن علی و یارانش در کربلا اجرا می‌شود.

تعزیه را اهمیت هنرمندانه خواندن اشعار در تعزیه بیش از روش اجرا و نمایش واقعه هاست و در قیاس با روضه خوانی، تعزیه خوانی نیز گفته‌اند.

تعزیه در اصل به معنای توصیه به صبر کردن، تسلّی دادن و پرسش از بازماندگانِ درگذشتگان و در برخی مناطق ایران مثلاً در خراسان به معنای «مجلسِ ترحیم» است. 

در میان شیعیان غیر ایرانی (درعراق و شبه قاره هند) لفظ تعزیه با وجود ارتباط با کشتگان کربلا، به معنای «شبیه خوانی» به کار نمی‌رود، بلکه آنان تعزیه را به مراسمی نمادین اطلاق می‌کنند که در آن دسته‌های عزاداری در طول مراسم، چیزهایی شبیه ضریح یا تابوت حسین بن علی را بر دوش می‌ کشند و در پایان روز عاشورا و هم در روز اربعین آن را به خاک می‌سپارند. 

این قبیل مراسم نمادین در نواحی دیگر جهان، از جمله در اندونزی با عنوان «تابوت»، نیز برگزار می‌شود.

در این نوع نمایش به صورت نمادین اتفاقات روز عاشورا از قبیل به آتش کشیده شدن خیمه ها، جنگ بین عباس بن علی و لشکریان عمر بن سعد (لشکریان کوفه)، حوادث درون قتلگاه و بریده شدن سر حسین بن علی، خرابه شام و رقیه شهیده و تشت سر بریده را انجام و حین آن روضه می خوانند.

تعزیه نامه، به معنای متنی است که تعزیه گردان برای اجرای تعزیه جمع‌آوری کرده یا می‌نویسد و پیش از آغاز تعزیه در اختیار شبیه‌خوان‌ها قرار می‌دهد. تعزیه در گذشته معمولا به صورت اشعار عامیانه توسط شاعران گمنام و تعزیه‌گردانان بوده است و پیشینه سرایش آن را می‌توان به سال‌های میانی سده دوازدهم هجری نسبت داد. همچنین زمینه پیدایش و تکامل تعزیه‌ها را نیز باید در مرثیه‌ها جست‌وجو کرد.

سرایش مرثیه با موضوع واقعه عاشورا و کربلا از گذشته‌های دور مرسوم بوده اما آغاز مرثیه‌ سرایی با مفهوم مشخص و به شکل گسترده به سده نهم مربوط می‌شود. از جمله مرثیه‌سرایان نامدار می‌توان به رفیعای قزوین، کمال غیاث شیرازی، ابن حسام قهستانی، باباسودایی ابیوردی، تاج‌الدین حسن تونی سبزواری، لطف الله نیشابوری و کاتبی ترشیزی اشاره کرد اما محتشم کاشانی با ترکیب ‌بند خود از جایگاه و شهرت ویژه‌ای در این خصوص برخوردار است. زیرا او با سرودن ترکیب‌ بند مشهور خود سبب شد مرثیه‌سرایی در ایران رواج بیشتری پیدا کند و درعهد قاجار به اوج خود رسد.

منابع داستانی تعزیه‌ها غالبا کتاب‌های مقاتل و حماسه‌های دینی، احادیث و روایات بوده‌اند. از جمله شاعرانی که در این زمینه تلاشی ارزشمند کرده‌اند می‌توان میرزا نصرالله اصفهانی (شهاب) را نام برد که در دوره ناصرالدین شاه و به تشویق امیرکبیر به جمع‌آوری و تکمیل اشعار تعزیه پیش از خود پرداخت و تعزیه‌هایی نیز به نگارش درآورد که تعزیه مسلم، از جمله آن‌ها به شمار می‌رود. از دیگر شاعران می‌توان به محمدتقی نوری و سیدمصطفی کاشانی (میر عزا) نیز اشاره کرد. کاشانی خود تعزیه‌گردانی به‌نام بود و «تعزیه حر» به او نسبت داده شده است.

تعزیه خوانی روستای حصار خروان در استان قزوین

برخی مجالس مذهبی در کشور ما، از جمله تعزیه خوانی روستای حصار خروان در استان قزوین به صورت سنتی از ده‌ها سال پیش مورد توجه مردم قرار داشته به نحوی که حالت آئینی به خود گرفته و جزو رسوم آن منطقه شده است. 

این روستا را می‌توان به نوعی یکی از مراکز مهم تعزیه خوانی کشور به شمار آورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز اقدامات چشمگیری صورت گرفت که انگیزه و علاقه مردم را در بر پایی هیأت‌های فرهنگی و مذهبی و حضور در مجالس روضه و تعزیه برانگیخته است. 

نکته جالب در رابطه با مراسم تعزیه حصار خروان در این است حسینیه مخصوص برگزاری تعزیه در این روستا که قدمت آن به دهه ۵۰ شمسی می‌رسد مشابهت بسیار زیادی به تکیه دولت تهران دارد. 

چنانکه به گفته اهالی بومی طراحان این حسینیه دقیقاً آن را مشابه تکیه دولت ساخته‌اند. شهرت تعزیه حصار خروان فراتر از مرزهای استان قزوین به سایر نواحی کشور نیز رسیده است به گونه‌ای که در تعزیه‌های روزهای تاسوعا و عاشورا جمع کثیری از هموطنان تهرانی و کرجی ناظران این مراسم آئینی در حصار قزوین هستند.

خزایلی: ریشه تعزیه خوانی استان قزوین به روستای حصار خروان باز می گردد

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین در این باره اظهارداشت: قزوین از استان هایی است که تعداد بسیاری از مراسم معنوی و مذهبی خود را به ثبت ملی رسانده است.

علیرضا خزائلی با بیان اینکه تعزیه و شبیه خوانی یکی از مراسم دارای قدمت در استان قزوین است، تصریح کرد: تعزیه نوعی نمایش مذهبی است که شخصیت‌های آن به مصیبت خوانی واقعه کربلا می‌پردازند و ریشه شبیه خوانی در استان قزوین به روستای حصار خروان بازمی گردد به طوری که این آیین سنتی از ده‌ها سال جنبه آیینی به خود گرفته و جزو رسوم استان قزوین شده است.

وی افزود: مراسم مافی زیاران از دیگر آیین های ثبت شده استان قزوین در روز عاشوراست و مردم منطقه زیاران هر ساله به یاد کاروان مظلوم امام حسین(ع)، در صبح روز عاشورای حسینی و پیش از طلوع آفتاب با حمل یک خیمه که مزین به پارچه‌های نذری سبز و سیاه است، دسته روی می کنند.

آیین‌های عاشورایی قزوین به درازای تاریخ

خزائلی همچنین تصریح کرد: از آنجایی که شبیه خوانی و تعزیه خوانی یکی از رسوم قزوینی ها به شمار می آید، روستای حصار خروان شهرستان آبیک یکی از مناطق معروف ایران در هنر زره بافی است.

وی گفت: هنر زره بافی به شماره ۱۸۸ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده و مردم این روستا از چند روز پیش از ماه محرم به زره بافی لباس های تعزیه خوانان می پردازند تا در روز عاشورا شبیه خوانی با هنر زره بافی عجین شود.

مراسم تعزیه «حصار خروان» را می‌توان یکی از بهترین مراسم‌های تعزیه در ایران دانست. حسینیه مخصوص برگزاری تعزیه در این روستا که قدمت آن به دهه ۵۰ شمسی می‌رسد مشابهت بسیار زیادی به تکیه دولت تهران دارد. به گفته اهالی روستا، طراحان این حسینیه دقیقاً آن را مشابه تکیه دولت ساخته‌اند. این نمایش آئینی با استقبال چشمگیر مردم در شهر و روستاهای اطراف و حتی استان‌های همجوار همراه است. روستای حصار قزوین را می‌توان به نوعی یکی از مراکز مهم تعزیه خوانی ایران به شمار آورد.

روستای «حصار خروان» در بیست کیلومتری شهر قزوین واقع است.

گزارش: محمدرضا جباری

انتهای پیام