روایت میراثی که قربانی لابی بازی شد/ «همدان» در یک قدمی ثبت جهانی

خبرگزاری برنا - سعیده اسدیان: ارزیابی و بررسی گزارشات رسمی از فرآیند تعیین، تدوین و رایزنی پرونده های ثبت جهانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران طی ۱۰-۱۵ سال گذشته حاکی از دو چالش عمده بوده است.

اول اینکه نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی روشنی برای انتخاب موضوعات و پرونده ها وجود نداشته و‌ دوم، ساختار تشکیلاتی که وظیفه تدوین پرونده ها را بر عهده داشته محدود و نامشخص بوده، به طوری که پرونده ها در ساختاری غیر رسمی و بدون رابطه تشکیلاتی و توسط عده ای معدود و خاص از کارشناسان با روابط خاص دستگاهی با سازمان میراث فرهنگی انجام می شده و بعد از گذشت زمان، به خصوص بعد از تغییر مسئولان و یا دولت ها،عملاً امکان مسئولیت پذیری و پاسخگویی رسمی به مسائل و فرآیندها را غیرممکن می کرده است.

نتیجه این دو چالش و عدم وجود مستندات کافی، مانع از ارزیابی صحیح و شفاف فرآیندهای دقیق عملکردی  شده، به ویژه که عموماً بین زمان تدوین، ارسال و ارزیابی و در دستور کار قرار گرفتن پرونده ها، فاصله زمانی چند ساله رخ داده و عملاً ناکافی بودن اطلاعات فرآیندی، در موارد زیادی موجب ایجاد زمینه و فرصت برای گمراهی اذهان عمومی شده است.

با آغاز شفاف سازی اقدامات در دولت سیزدهم مشخص شد، فعالیت های گروه های غیر رسمی و انحصاری تدوین و تهیه پرونده های ثبت جهانی در گذشته مطابق انتظارات یا آنچه به سمع مردم رسیده نبوده است.

گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در این زمینه به خوبی نشان می دهد شیوه تدوین کیفی پرونده ها به گونه ای بوده که ثبت جهانی آثار بیشتر از آنکه مدیون کیفیت پرونده های تدوین شده باشد، مرهون بهره گیری از چانه زنی و لابی در فرآیندهای ارزیابی پرونده ها بوده و عملاً ثبت های جهانی انجام شده را مدیون غنای آشکار میراث فرهنگی ایران بوده ایم تا کیفیت محتوایی و اغنایی پرونده های تهیه شده، عدم توجه به کیفیت و غنابخشی به پرونده ها و جایگزین آن بهره گیری از لابی های سیاسی به جای الزامات فنی؛ عموم پرونده های تهیه شده طی این سال ها را با مشکلات فنی در شناسایی، احراز و معرفی ارزش های برجسته جهانی کرده بود که بخشی از آن روند معیوب در مرحله بررسی پرونده های گذشته، در دو سال اخیر نمایان شده است.

پرونده هایی که قربانی لابی بازی شدند

در سال گذشته که به دلیل عدم موفقیت پرونده ثبت جهانی ماسوله، اخبار رسمی این موضوع بازتاب گستردهای پیدا کرد، با بررسی روندها و گزارش های تحلیلی روشن شد که قریب به اتفاق پرونده های سال های گذشته نیز مشابه پرونده ماسوله و هگمتانه بوده اند که عموماً به دلیل مشترک بودن تهیه کنندگان و ذی نفعان و به طبع عدم اطلاع رسانی درست به عموم مردم و دغدغه مندان، در دیوارهای انحصاری گروهی محدود، شرایط این پرونده ها پنهان مانده که پرونده های ثبت جهانی شهر یزد، راه آهن، ارسباران، محور ساسانی فارس، مسجد جامع اصفهان از جمله این پرونده هاست که قبل از دولت سیزدهم سرنوشتی تلخ داشته اند.

در واقع آنچه موجب موفقیت شده، کیفیت پرونده های تهیه شده نبوده و جایگزین آن از لابی های سیاسی برای پوشاندن ضعف پرونده ها استفاده شده است

با روی کارآمدن دولت سیزدهم و ابلاغ سیاست های جدید از سوی وزارت میراث فرهنگی، شفاف سازی فرآیندهای تدوین، بررسی و رایزنی ها مورد تاکید دولت قرار گرفت. این مهم در سخنان علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی بارها تبیین شد.

در این راستا دو اقدام ساختاری مهم در معاونت میراث فرهنگی رخ داد، یکی تعیین تشکیلات مشخص در ساختار وزارت برای مدیریت اجرایی ثبت های جهانی؛ که حسب وظایف این موضوع به اداره کل ثبت آثار در وزارت محوله شد و دوم تشکیل شورای سیاست گذاری ثبت های جهانی با مشارکت صاحب نظران برای تعیین برنامه، پایش و ارزیابی اقدامات، این دو اقدام مهم و ملی موجب برهم خوردن ساختارهای غیر رسمی گذشته شد و به طبع عکس العمل هایی را از جانب ذی نفعان قبلی به همراه داشت و نشان داد برای این افراد، مصالح فردی و گروهی بر مصالح ملی ارجحیت دارد.

نهالی که در دوره اخیر کاشته شده با توجه به مطول بودن فرآیند تعیین، تدوین، بررسی و برگزاری جلسه کمیته میراث جهانی در یک بازه ۲ ساله و عمر کوتاه دولت سیزدهم در صورت تداوم در آینده به بار خواهد نشست که ثمرات آن شفاف سازی انتخاب پروندها و تهیه کنندگان و عدم امکان فرار از مسئولیت، ظرفیت سازی انسانی و تشکیلاتی برای تهیه پرونده ها، رفع انحصارهای گذشته در انتخاب موضوعات و تدوین کنندگان و ایجاد امکان برنامه ریزی و پاسخگویی تشکیلاتی در وزارت میراث فرهنگی خواهد بود.

در حال حاضر با تشکیل شورای ثبت زیر نظر قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی، یک‌ برنامه ده ساله پیش رو برای اولویت های ثبت ميراث ملموس و ناملموس و طبیعی در سراسر کشور فهرست شده که بیش از ۲۵۰ پرونده را در بر می‌گیرد.

پرونده ثبت جهانی هگمتانه و همدان

پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان در روزهای آینده در اجلاس دهلی نو کمیته میراث جهانی هندوستان در شرف بررسی است.

این پرونده هم بنا بر اذعان گزارشات رسمی بر روال سابق و غیر شفاف و توسط همان افراد تدوین شده و علی رغم تلاش های دولت مستقر، با ضعف های زیادی در تدوین مفاد پرونده ثبت جهانی مواجه بوده است.

 گزارش رسمی ایکوموس که بر روی سایت میراث جهانی یونسکو منتشر شده نشان می دهد، ایکوموس وضعیت حفاظت، مدیریت و نگهداری کلیت سایت همدان را خوب ارزیابی کرده و ایراد اصلی وارد به پرونده را معطوف به بخش معرفی ارزش های برجسته سایت دانسته است.

ایکوموس درباره پرونده همدان چه می گوید؟

 در صفحه ۱۰۶ گزارش ایکوموس مربوط به همدان آمدهاست:

In summary, ICOMOS considers that the protection and management of the nominated property are satisfactory.

به این معنا که چرا دو موضوع غیرمرتبط «محوطه باستانی هگمتانه (با قدمتی چند هزاره)» و «بخش شهر (که قدمتی بیشتر از دوره قاجار)» دارد در یک پرونده گنجانده شده است؟ این موضوع مهم را ایکوموس به عنوان نهاد اصلی ارزیابی و مشورتی کمیته میراث جهانی یونسکو اعلام کرده است.

به عبارتی منظور ایکوموس این است که چرا تحدید مسأله به درستی صورت نگرفته؟ ایکوموس همچنین بیان داشته که پرونده به درستی معرفی نشده و داوری خوبی از ارزش های برجسته جهانی بخش شهر را ارائه نداده است.

مهم ترین بخش هر پرونده ثبت جهانی، بخش معرفی ارزش های برجسته جهانی اثر مورد بحث است و نزدیک بود این پرونده هم سرنوشتی همچون ماسوله، راه آهن، یزد و ... داشته باشد با این تفاوت که بنا بر گزارش رسمی معاونت میراث فرهنگی، با تدبیر به موقع، این بار تلاش شده که تا حدودی رفع بنیادی ایرادات ایکوموس با تحدید موضوع به محدوده محوطه باستانی هگمتانه انجام و شانس ثبت جهانی یک اثر از ایران خارج نشود.

لزوم ادامه روند شفاف سازی در تدوین پرونده های ثبت جهانی در دولت جدید

بر دولت پیش رو و وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فرض است که رویه شفاف سازی و پرهیز از انحصار گرایی در تدوین پرونده های ثبت جهانی را سرلوحه قرار داده و آن را ادامه دهد تا از رانت های ایجاد شده در گذشته برای تهیه و تدوین این پرونده های جلوگیری کند.

 امید داریم تا با ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه در روزهای آتی، چشم انداز روشنی برای ثبت جهانی آثار ایران پیش رو باشد.

انتهای پیام/