مالکنون عشایر ؛ کوچ در قلمرو تاریخ

به گزارش برنا؛ در قلمرو کوهستان و دشت، مردمانی هستند بی‌ریا اما صادق و صاف، آنها با دامداری گذران زندگی می‌کنند، میهمان که به می‌رسد از مال و منان خویش سفره می‌گسترانند و از خوان نعمت خود مهمان‌نوازی می‌کنند.

پاییز که می‌رسد رحیل رفتن به سرزمین دیگری را آغاز می‌کنند چرا که اگر از تقویم جا بمانند گرفتار سرما و باران و برف می‌شوند.

اگر چه "مالکنون"با نوای "کَن‌کَن مالا" در پاییز دیگر مانند گذشته به صورت سنتی در دسترس نیست و این جا به جایی کوچ با خودرو است اما هنوز خانواده هایی از عشایر هستند که پای پیاده پیمایش کوه و دره می‌کنند.

مشکلاتی که همراه عشایر کوچ می‌کنند؟

 میان‌بند همان اتراق‌گاه‌های موقت بین راهی است که عشایر همزمان با موسم کوچ برای اینکه نفسی تازه کنند قبل از رسیدن به ییلاق و قشلاق در آن اتراق می‌کنند و پس از مدتی به راه خود ادامه می‌دهند همان حقی که امروز از سوی برخی روستاییان نادیده گرفته می‌شود.

میان‌بندها در مسیر عبور عشایر(ایلراه‌ها) و اتراق‌گاه‌های موقت بین راهی قرار دارند و متناسب با فصل یا دوره کوچ دارای مراتع "بهار چَر" و "پاییز چَر" هستند و مطابق قوانین بالادستی این جامعه می‌تواند به مدت ۲۰ روز تا یک‌ماه یا بیشتر در میان‌بندها حضور داشته باشند تا گرفتار گرمای مناطق قشلاق نشوند و مراتع آن مناطق نیز بهتر بماند اما امروز این حق قانونی از سوی برخی روستانشینان نادیده گرفته شده و این مساله مشکلاتی برای جامعه عشایری به دنبال داشته است.

نبود مراتع میان‌‏بند و مشکلات تغذیه دام‌‏ها در زمان کوچ، سرگردانی عشایر را به دنبال دارد و عشایر برای حل این مشکل مجبور به استفاده مراتع پس چرا و یا اجاره برخی مزارع برای تعلیف دام‌های خود هستند که این مساله هزینه‌های گزافی را برای آن‌ها به دنبال دارد.

براساس تصمیم گیری‌ها، ۳۱ شهریور آخرین روز تابستان به عنوان آغاز زمان کوچ عشایر چهارمحال و بختیاری از ییلاق به قشلاق تعیین شد و براساس قانون عشایر از این تاریخ به بعد حق حضور را در مراتع استان ندارند و حضور آن‌ها جرایمی را برای این جامعه به دنبال دارد.

حقی که دیگر نیست

برای شنیدن سخنان عشایر چهارمحال و بختیاری در خصوص اهمیت میان‌بندها و مشکلاتی که در این خصوص برای آن‌ها به دنبال دارد به سراغ یکی از اهالی عشایرنشین چهارمحال و بختیاری رفتیم.

یکی از عشایر کوچرو چهارمحال و بختیاری می‌گوید: درگذشته همزمان با موسم کوچ، عشایر استان به میان‌بندها می‌رفتند و روستاییان هم پذیرای آن‌ها بودند اما امروز شرایط به این صورت نیست و حتی به ما اجازه یک استراحت کوتاه به اندازه چای خوردن در میان‌بندها نیز داده نمی‌شود.

سید احمد موسوی عبداللهی از عشایر بختیاری چهارلنگ می‌افزاید: لحاظ کردن حق عشایر چهارمحال و بختیاری در استفاده از میان‌بندها برای جا به جایی دام در مسیر از مناطق ییلاقی و قشلاقی مطالبه جدی این جامعه است که باید مورد توجه قرار داده شود.

او با اشاره به زندگی سخت عشایر تاکید می‌کند: حضور عشایر در میان‌بندها از جمله الزاماتی است که باید دستگاه‌های مسوول این شرایط را در استان فراهم کنند چرا که کوچ ماشینی خسارت‌های زیادی را از جمله تلفات دامی برای جامعه عشایری به دنبال دارد.

به گفته موسوی عبداللهی، هرچند حضور عشایر در میان‌بندها براساس قانون حق عشایر است اما این قانون همچنان روی کاغذ باقی مانده و کسی از آن دفاع نکرده است به نحوی که امروز بیشتر روستاییان ساکن در مناطق میان‌بند مراتع را برای زمستان دام‌های خود قرق می‌کنند و اجازه استفاده را به عشایری که این اتراقگاه‌ها از آنان است نمی‌دهند.

اجرا نشدن صحیح قوانین از مشکلات جامعه عشایری

محقق و پژوهشگر حوزه عشایر چهارمحال و بختیاری می‌گوید: در زمان حاضر قوانین بالادستی و برنامه‌های موجود به درستی اجرا نمی‌شود که اگر این قوانین به مرحله اجرا می‌رسید امروز جامعه عشایر در مسیر کوچ و میانبندها هیچ نگرانی نداشتند.

یک کنشگر حوزه عشایری و محقق این بخش نیز می گوید: عشایر این استان از پنج ایلراه اصلی شامل دزپارت، تنگ فاله، کوه سفید، هزار چمه و تاراز به سمت خوزستان، برخی به صورت ماشینی به استان فارس و بخشی دیگر نیز کوچ ارتفاعی دارند که از کوهستان‌ها به سمت مناطق گرم‌تر به خصوص در شهرستان لردگان، خانمیرزا، فلارد و بخش میانکوه اردل کوچ می‌کنند.

نوید غریب شاهی‌ بختیاری هفت‌لنگ می‌افزاید: وقتی زمان کوچ براساس تقویم کوچ از سوی برنامه‌ریزان برای عشایر تعیین می‌شود براساس قانون از زمان تعیین شده با توجه به حضور آنان در میان‌بندها حداقل یک‌ماه تا ۴۵ روز بعد باید به مقصد قشلاق و یا ییلاق برسند اما امروزه این اصل در خصوص کوچ عشایر رعایت نمی‌شود.

به گفته غریب شاهی، امروز بسیاری از ایلراه‌های استان به دلیل توسعه شهرها و روستاها در تصرف روستاییان و شهرنشینان قرار گرفته است و با برخی مزاحمت‌های داخلی (شامل شناخت نداشتن برخی برنامه ریزانی که برای عشایر برنامه‌ریزی می‌کنند) و خارجی ( شامل توسعه روستاها و رعایت نکردن مالکیت عرفی و پروانه چرا) روبرو می‌شوند.

او اظهار داشت: وجود برخی مشکلات در ایلراه‌ها، تصرف میان‌بندها از سوی روستاییان و همچنین استفاده بیشتر از شرایط آب و هوایی و مرتعی استان میزبان موجب شده تا عشایر تمایل بیشتری به کوچ ماشینی داشته باشند و از آن طرف نیز با محدودیت‌های استان مقصد و هزینه‌های حمل و نقل احشام روبرو می‌شوند.

این محقق و پژوهشگر حوزه عشایر چهارمحال و بختیاری می‌گوید: در روزگاران گذشته وقتی عشایر راه می‌افتادند ۱۰ تا ۴۵ روز یا بیشتر در مسیر بودند در این مدت در میان‌بندها اتراق می‌کردند و این امر موجب می‌شد تا عشایر دیرتر به قشلاق برسند و علوفه بیشتری نیز برای زمستان دام‌ها بماند.

او یادآور می‌شود: امروزه عشایر از مرز محیط‌زیست خارج می‌شود گرفتار مرز منابع طبیعی، از این محدوده خارج می‌شوند گرفتار محدوده شهر و روستا می‌شوند.

غریب شاهی بیان اینکه جامعه عشایری مبتلا به مسائل و مشکلات زیادی است تاکید می‌کند: عشایر همان‌گونه که برای بقای خود به حمایت‌های دولتی نیاز دارد متناسب با نیاز روز نیازمند تغییراتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

مدیرکل امور عشایر چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به اینکه کوچ عشایر مانند گذشته به صورت سنتی انجام نمی‌شود می‌گوید: امروزه به دلیل برخی مشکلات ناشی از کوچ پیاده عشایر احشام خود را با ماشین طی یک تا ۲ روز از ییلاق به قشلاق می‌برند.

محمد محمودی می‌افزاید: برخی از روستاییان به دلیل وجود برخی محصولات کشاورزی در مسیر گله‌های عشایر اجازه عبور به آن‌ها داده نمی‌شود و همین مساله موجب می‌شود تا گله‌ها به سمت جاده‌های ماشین رو حرکت کنند که بروز مشکلاتی را برای عشایر به دنبال دارد.

او یادآور می‌شود: آیین نامه ساماندهی عشایر مساله میانبدها آمده است و تاکید شده که ارگان‌ها در این خصوص عشایر را حمایت کنند.

 جمعیت عشایر چهارمحال و بختیاری نزدیک به ۱۲۵ هزار نفر است که این جمعیت با دارا بودن یک میلیون و ۷۰۰ هزار راس دام سبک کوچ بهاره(ییلاق) خود را از سمت مناطق گرمسیر به ویژه استان خوزستان به عنوان یکی از تاریخی‌ترین جابه‌جایی‌ها با قدمت کهن از اردیبهشت آغاز شده و در دشت‌ها و مراتع مستقر می‌شوند و بازگشت آن‌ها به سمت قشلاق نیز همزمان با آغاز فصل پاییز انجام می‌شود.

هر سال با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی و اقلیم تقویم کوچ مشخص می‌شود و براین اساس عشایر و دام‌های آن‌ها می‌توانند در بازه زمانی مشخص شده وارد مراتع شوند برهمین اساس عشایر چهارمحال و بختیاری باید از ۳۱ شهریور کوچ خود را به مناطق قشلاق آغاز کنند و این جابه جایی تا اواخر مهر ادامه دارد.