آلودگی و تخریب، تهدیدی جدی برای سلامت خاک است

به گزارش خبرنگار برنا، وحید ونایی: صفدر نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در نشست خبری با اصحاب رسانه اظهار داشت: ۹۵ درصد غذای انسان و جانوران از زمین تأمین می‌شود و این منابع در چرخه اکوسیستمی نقش حیاتی دارند.

وی افزود: خاک یکی از منابعی است که در کاهش آلودگی نقش مؤثری ایفا می‌کند. بشر از گذشته زیرساخت زیست‌گاه خود را در خاک بنا نهاده و خداوند خاک را برای آرامش و زیست بشر خلق کرده است.

نیازی همچنین به جایگاه ویژه خاک در فرهنگ دینی و اجتماعی اشاره کرد و اظهار داشت: خاک جزو مطهرات است و اهمیت آن در زندگی انسان از نظر معنوی و مادی غیرقابل انکار است.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، با تأکید بر اهمیت حفاظت از خاک گفت: خاک یکی از حیاتی‌ترین منابع برای بشر است و باید به‌طور ویژه مراقب آن باشیم. آلودگی و تخریب، دو عامل اصلی تهدیدکننده سلامت خاک به شمار می‌روند.

وی در توضیح مصادیق تخریب خاک اظهار داشت: ساخت‌وسازهای بشری، فرسایش و تغییر کاربری‌های غیرمجاز از جمله عواملی هستند که به تخریب خاک منجر می‌شوند.

معاون آب و خاک همچنین به تهدیدات ناشی از آلودگی اشاره و تصریح کرد: پساب‌ها، آلودگی‌های شیمیایی و استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی از مهم‌ترین عوامل آلودگی خاک به شمار می‌روند که تأثیرات جبران‌ناپذیری بر چرخه زیستی و کشاورزی می‌گذارند.

نیازی بر ضرورت مدیریت و برنامه‌ریزی برای حفظ سلامت خاک تأکید کرد و این موضوع را یکی از اولویت‌های اصلی وزارت جهاد کشاورزی دانست.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به تصویب قانون خاک در سال ۹۸ اشاره کرد و گفت: این قانون در ۲۶ ماده، به‌طور جامع و کامل تدوین شد و پس از آن، آیین‌نامه اجرایی آن در سال گذشته در ۳۱ ماده ابلاغ شد. این قانون به‌ویژه برای ۱۶ دستگاه اجرایی تکالیف مشخصی را تعیین کرده است.

وی افزود: در راستای حفاظت از خاک، دو اقدام اصلی در دستور کار داریم. نخست، ایجاد یک گفتمان‌سازی عمومی است تا همه افراد مرتبط با خاک، از اهمیت آن آگاه شوند و بدانند چگونه با مشکلات آن مقابله کنند.

معاون آب و خاک با اشاره به فعالیت‌های صورت‌گرفته برای گفتمان‌سازی، گفت: در سال‌های اخیر، حدود ۳۴۰۰ رویداد در سایت رسمی وزارت جهاد کشاورزی ثبت شده است و بیش از ۲۹۶ همایش، کنفرانس و گردهمایی برگزار کرده‌ایم. علاوه بر این، ۱۶۵۹ برنامه آموزشی برای کارشناسان و ۷۵۵ دوره آموزشی در شهرستان‌ها برگزار شده است.

او همچنین به فعالیت‌های دیگر در راستای گفتمان‌سازی اشاره کرد و گفت: در ۱۱ نماز جمعه در شهرهای مختلف، به موضوع خاک پرداخته شد و همچنین ۲۰۰ آزمایش خاک انجام شده که ۱۶۹ مورد آن با اردو و بازدید همراه بوده است. همچنین، در ۴۰۸ مورد، مقامات ملی و استانی در این برنامه‌ها حضور داشته و از خادمان خاک تقدیر به‌عمل آمده است.

رتبه اول کشور در گفتمان‌سازی خاک و چالش‌های آلودگی و فرسایش خاک

معاون آب و خاک وزارت جهاد، به موفقیت‌های کشور در سال ۱۴۰۲ اشاره کرد و گفت: سال گذشته، ایران در حوزه گفتمان‌سازی و حفاظت از خاک، توسط فائو در بین کشورهای دیگر رتبه اول را کسب کرد.

وی همچنین به چالش‌های موجود در حفاظت از خاک پرداخت و اظهار داشت: آلودگی ناشی از پساب‌ها، از جمله پساب‌های شهری، بیمارستانی و صنعتی، به همراه سموم و کودهای شیمیایی، یکی از تهدیدات جدی خاک است. همچنین، فرسایش خاک در کشور به شدت بالا بوده و به حدود ۱۶.۵ تن می‌رسد که رقمی نگران‌کننده است. شوری خاک نیز یکی دیگر از تهدیدات عمده برای سلامت خاک به شمار می‌رود.

نیازی به برنامه‌های جهانی برای مدیریت پایدار خاک اشاره کرد و گفت: سازمان فائو از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ را به‌عنوان سال‌های مدیریت پایدار خاک نامگذاری کرده بود، هدف این بود که تعامل بشر با خاک به‌گونه‌ای باشد که به حالت پایدار برسیم. سال ۲۰۲۴ نیز به‌عنوان سال سنجش، پایش و مدیریت خاک نامگذاری شده است.

گام‌های جدی در مدیریت خاک و منابع آب برای توسعه پایدار کشاورزی

این مقام مسئول گزارشی جامع از اقدامات انجام‌شده در حوزه مدیریت خاک ارائه داد و گفت: در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، موفق شدیم برای ۱۱۵ هزار هکتار از اراضی کشور، نقشه‌های مدیریت‌پذیر خاک تولید کنیم. این پروژه با همکاری مؤسسات مرتبط در حال اجراست. همچنین، مطالعات شناسایی و حاصلخیزی خاک برای ۱۰۳ هزار هکتار از اراضی انجام شده است.

وی به اهمیت پایش و استانداردسازی در این حوزه اشاره کرد و افزود: در حال حاضر، حدود ۲۰۰ آزمایشگاه خاک در کشور داریم که بخشی از آن‌ها خصوصی هستند. اقدامات متعددی برای ساماندهی این آزمایشگاه‌ها، از جمله برگزاری نشست‌های تخصصی و دوره‌های آموزشی، انجام شده است.

نیازی همچنین از پروژه استانداردسازی کودهای شیمیایی و زیستی خبر داد و خاطرنشان ساخت: با همکاری سازمان ملی استاندارد و سازمان تات، دستورالعمل‌هایی برای ۱۳ کود زیستی، ۲۸ کود شیمیایی و ۹ گروه کودی تدوین شده است. علاوه بر این، ۱۶ ضابطه و شیوه‌نامه مرتبط با مدیریت خاک در حال تدوین است که ۷ مورد از آن‌ها در مراحل نهایی قرار دارند و به‌زودی ابلاغ خواهند شد.

وی در ادامه به پروژه بین‌المللی پزشک خاک که با مشارکت ۲۳ کشور و سازمان فائو در حال اجراست، اشاره کرد و افزود: این پروژه که از سال ۱۴۰۳ آغاز شده است، با هدف تربیت مروجین و ارائه نسخه‌های مناسب کودی برای محصولات کشاورزی در حال پیشبرد است.

چالش‌های آبی در بخش کشاورزی 

معاون آب و خاک همچنین به محدودیت‌های منابع آبی پرداخت و اظهار داشت: موضوع تحویل حجمی آب توسط وزارت نیرو یکی از مسائل اساسی در بخش کشاورزی است. امیدواریم با اجرای برنامه هفتم توسعه، ۶۵ میلیارد مترمکعب آب به‌صورت حجمی در اختیار کشاورزی قرار بگیرد و تولیدات کشاورزی بر این اساس تنظیم شود.

وی با اشاره به اهمیت هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف برای توسعه پایدار کشاورزی و حفاظت از منابع، بر لزوم تداوم اقدامات اجرایی و سیاست‌گذاری در این حوزه تأکید کرد.

 تراز مثبت آب مجازی، بهره‌وری محصولات آب‌بر و چالش‌های خودکفایی کشاورزی

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به پرسشی درباره افزایش تولید و صادرات محصولات آب‌بر مانند هندوانه و خربزه، توضیح داد: در حال حاضر، حدود ۳۵ میلیارد مترمکعب آب مجازی به‌صورت واردات وارد کشور می‌شود و در مقابل، حدود ۶ میلیارد مترمکعب صادرات داریم. این تراز مثبت ۲۹ میلیارد مترمکعب نشان‌دهنده یک سیاست‌گذاری صحیح است، زیرا محصولاتی که مصرف آب بیشتری دارند را وارد می‌کنیم و محصولاتی با بهره‌وری بالاتر در مصرف آب را صادر می‌کنیم.

نیازی در ادامه به بهره‌وری محصولات اشاره کرد و گفت: برای مثال، بهره‌وری آب در تولید هندوانه حدود ۹ کیلوگرم به ازای هر مترمکعب آب است که نسبتاً مطلوب است. مهم‌ترین نکته در این زمینه، ارزآوری این محصولات است. نمی‌توان تنها به آب مجازی یا مصرف آب نگاه کرد؛ بلکه باید معیارهای اقتصادی، از جمله میزان ارزآوری محصولات، را نیز در نظر گرفت. به‌عنوان نمونه، صادرات گوجه‌فرنگی برای کشور درآمد دلاری ایجاد می‌کند که این موضوع اهمیت اقتصادی بالایی دارد.

این مقام مسئول اظهار داشت: آبی که برای تولید گندم در کشور مصرف می‌شود، از کل آب مصرف‌شده برای تولید هندوانه بسیار بیشتر است. بر این اساس، نمی‌توان به‌طور مطلق گفت که کشت محصولات آب‌بر نادرست است، بلکه باید به مجموعه‌ای از عوامل، از جمله بهره‌وری و ارزآوری، توجه کرد.

معاون آب و خاک همچنین به موضوع خودکفایی در محصولات کشاورزی پرداخت و اظهار داشت: بحث خودکفایی یکی از موضوعات کلیدی در امنیت غذایی کشور است. از سال ۱۴۰۱ تاکنون، برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه انجام شده است که وضعیت نهایی آن توسط معاونت‌های مربوطه در حال بررسی و پیگیری است. اما مهم این است که سیاست‌گذاری‌ها در حوزه کشاورزی، به‌ویژه در شرایط کم‌آبی، باید بر مبنای علمی و اقتصادی صورت گیرد.

پروژه‌های زیرساختی در شمال کشور و مدیریت منابع آبی

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در خصوص پروژه‌های شمال کشور و مدیریت آبیاری گفت: در شمال کشور، سیستم‌های آبیاری بیشتر به صورت آب‌بندان‌ها اداره می‌شوند؛ یعنی آب از ارتفاعات به آب‌بندان‌ها هدایت شده و پس از مصرف، به چرخه آبیاری بازمی‌گردد. در حال حاضر برای ۲۷ هزار هکتار از اراضی آب‌بندان‌های شمال کشور برنامه‌ریزی شده است و پروژه‌های پایلوت در این زمینه آغاز شده است. برای تأمین منابع مالی این پروژه‌ها، همکاری‌هایی با کشورهای مختلف از جمله چین انجام شده است. دو پروژه از جمله این طرح و فاز دوم طرح خوزستان، از سوی شرکت‌های چینی مورد پذیرش قرار گرفته و اکنون مراحل اداری آن در حال پیگیری است.

نیازی در پاسخ به پرسشی درباره بهره‌وری و صادرات محصولات کشاورزی، توضیح داد: برای تولید و صادرات هر محصول، باید مجموعه‌ای از عوامل از جمله امنیت غذایی، آب مجازی، ارزآوری، اشتغال‌زایی و پایداری در نظر گرفته شود. نمی‌توان تنها بر یک معیار مثل مصرف آب یا ارزآوری تمرکز کرد. برای مثال، به ازای یک مترمکعب آب مصرفی برای تولید گوجه‌فرنگی، درآمد دلاری قابل توجهی حاصل می‌شود، که این موضوع توجیه اقتصادی صادرات آن را تقویت می‌کند.

قانون حفاظت خاک و پرداخت خسارت فرسایش خاک

نیازی در خصوص ماده ۱۲ آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت خاک گفت: بر اساس این قانون، اگر تخریبی در اراضی کشاورزی ناشی از پروژه‌های توسعه‌ای مانند ساخت اتوبان یا فرودگاه رخ دهد، دستگاه اجرایی مربوطه موظف به پرداخت خسارت است. این مبالغ به حسابی که توسط خزانه کشور معرفی شده، واریز می‌شود و سپس برای اقدامات حفاظتی در حوزه خاک استفاده خواهد شد. تاکنون یک پرونده مربوط به شرکت نفت با جریمه زیر یک میلیارد تومان تعیین تکلیف شده است و چندین پرونده دیگر در حال پیگیری هستند.

این مقام مسئول در پاسخ به پرسشی درباره اقدامات وزارتخانه در زمینه فرسایش خاک، تاکید کرد: برای کاهش فرسایش و آلودگی خاک، دو دسته اقدامات در دستور کار قرار گرفته است: گفتمان‌سازی و اجرای طرح‌های عملیاتی. گفتمان‌سازی شامل اطلاع‌رسانی و آموزش بهره‌برداران و مردم برای اهمیت حفاظت از خاک است که تاکنون باعث افزایش آگاهی و مشارکت شده است. در حوزه عملیاتی نیز پروژه‌های مختلفی از جمله تناسب اراضی برای ۱۱۵ هزار هکتار اجرا شده و برنامه‌های مشابه دیگری در دست پیگیری است.

انتهای پیام/