پایش هوشمند سیالات با پوزیشنر ضدانفجار؛ ایران به جمع ۵ تولیدکننده جهان پیوست

زهرا وجدانی: صنعت ابزار دقیق و کنترل فرآیند یکی از زیرساخت‌های حیاتی اقتصاد صنعتی جهان به شمار می‌رود؛ صنعتی که نقش مستقیم در ایمنی، پایداری و بهره‌وری تمامی واحد‌های تولیدی از نیروگاه‌ها تا پالایشگاه‌ها دارد. در این میان تجهیزات کنترلی و عملگری مانند پوزیشنر‌ها به‌عنوان مغز متفکر سیستم‌های جریان سیال نقشی تعیین‌کننده در عملکرد ایمن و دقیق فرآیند‌های صنعتی ایفا می‌کنند.

ایران به‌عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ انرژی در منطقه سال‌ها به واردات تجهیزات ابزار دقیق از برند‌های آمریکایی و اروپایی وابسته بود؛ تجهیزاتی که به‌واسطه تحریم‌ها همواره در معرض محدودیت تامین، خدمات و پشتیبانی قرار داشتند. اما در سال‌های اخیر شرکت‌های فناور ایرانی با تکیه بر توان بومی و تحقیق و توسعه داخلی توانسته‌اند در حوزه‌های پیچیده و استراتژیک ابزار دقیق وارد میدان رقابت جهانی شوند.

در میان این دستاورد‌ها تولید پوزیشنر ضد انفجار نقطه عطفی در صنعت ابزار دقیق کشور محسوب می‌شود. این تجهیز که با اخذ استاندارد‌های معتبر اتحادیه اروپا (CE و ATEX) طراحی و تولید شده در حال حاضر در صنایع بزرگ کشور به‌کار گرفته می‌شود و از نظر فناوری، دقت و ایمنی با نمونه‌های مطرح جهانی رقابت می‌کند.

در این گزارش به بررسی جزئیات فنی، اهمیت استراتژیک، فرایند بومی‌سازی، استاندارد‌های ایمنی، جایگاه بین‌المللی و مزیت‌های رقابتی پوزیشنر ضد انفجار ایرانی می‌پردازیم.

تجهیزی استراتژیک در قلب صنایع حیاتی کشور

سعید شفیعی، مدیرعامل شرکت ابزار دقیق ویرا کنترل در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی برنا از محصولی سخن می‌گوید که به گفته او، در تمامی صنایع نقشی استراتژیک و حیاتی ایفا می‌کند.

 این محصول که پوزیشنر ضد انفجار نام دارد در دسته تجهیزات ابزار دقیق صنعتی قرار می‌گیرد و وظیفه آن کنترل دقیق جریان سیالات در فرآیند‌های مختلف است.

به گفته شفیعی سالیان طولانی برند‌های اروپایی و آمریکایی در بازار ایران انحصار تامین تجهیزات ابزار دقیق را در اختیار داشتند. اما طی چند سال اخیر این شرکت با تمرکز بر تحقیق و توسعه (R&D) موفق شده است اولین پوزیشنر ضد انفجار ایرانی با استاندارد اتحادیه اروپا را طراحی، تولید و صنعتی‌سازی کند.

او تاکید می‌کند: این محصول در حال حاضر در صنایع مختلف کشور نصب و با موفقیت در حال کار است و مطابق با جدیدترین فناوری‌های روز دنیا در زمینه کنترل فرایند طراحی شده است.

پوزیشنر چیست و چگونه عمل می‌کند؟

پوزیشنر (Positioner) تجهیزی است که بر روی شیر‌های کنترلی صنعتی (Control Valves) نصب می‌شود. این شیر‌ها در واقع ابزار تنظیم و کنترل سیالات در خطوط فرآیندی صنایع گوناگون‌اند؛ از نفت و گاز و پتروشیمی گرفته تا فولاد، معادن، نیروگاه‌ها، صنایع غذایی و شیمیایی.

شفیعی توضیح می‌دهد: وقتی می‌خواهیم جریان سیالات را در یک فرآیند کنترل کنیم، نیاز به شیرآلات صنعتی داریم و پوزیشنر همان بخش کنترلی و هوشمند این سیستم‌هاست. نسخه‌های جدید پوزیشنر‌ها مجهز به سامانه‌های الکترونیکی هوشمند هستند که می‌توانند موقعیت دقیق شیر را کنترل و تنظیم کنند تا فرایند بهینه و ایمن انجام شود.

محصول جدید این شرکت از نوع پوزیشنر هوشمند ضد انفجار (Smart Explosion-Proof Positioner) است که به‌گفته شفیعی از نظر عملکرد و فناوری در سطح بالاترین استاندارد‌های جهانی قرار دارد. این سیستم با دریافت سیگنال‌های کنترلی از واحد فرمان موقعیت شیر را با دقت بالا تنظیم می‌کند و در نتیجه کیفیت و پایداری فرآیند صنعتی را تضمین می‌کند.

اهمیت استراتژیک پوزیشنر در فرآیند‌های صنعتی

پوزیشنر‌ها از دیدگاه فنی جز عملگر‌های حیاتی (Critical Actuators) محسوب می‌شوند، زیرا عملکرد مستقیم آنها بر ایمنی، بهره‌وری و کیفیت محصولات صنعتی اثر می‌گذارد.

شفیعی در این باره توضیح می‌دهد: پوزیشنر مستقیما بر روی فرایند تاثیر می‌گذارد. از تولید برق، گاز و آب گرفته تا پالایش و انتقال مواد در شبکه‌های صنعتی، عملکرد دقیق پوزیشنر تعیین‌کننده کیفیت، ایمنی و پایداری فرآیند است. اگر پوزیشنر به‌درستی عمل نکند، ممکن است کل سیستم از کار بیفتد یا حتی منجر به وقوع حادثه شود.

به بیان دیگر این تجهیز نقش حلقه واسط میان سیستم کنترل مرکزی و تجهیزات فیزیکی خطوط تولید را دارد. هرگونه خطا در عملکرد پوزیشنر می‌تواند زنجیره‌ای از ناهماهنگی‌ها و خطرات را در فرآیند‌های صنعتی به‌وجود آورد.

نقش پوزیشنر در شرایط بحرانی و جلوگیری از حوادث انفجاری

یکی از مهم‌ترین کارکرد‌های پوزیشنر، ایفای نقش حیاتی در زمان بروز مخاطرات صنعتی است. شفیعی در توضیح این بخش می‌گوید: در بسیاری از سیستم‌ها، بخشی از عملکرد پوزیشنر مربوط به شیر‌هایی است که در زمان بروز مخاطره، وظیفه قطع جریان را دارند و از آسیب به سیستم جلوگیری می‌کنند. در واقع پوزیشنر در شرایط بحرانی می‌تواند سیستم را از Fail یا انفجار نجات دهد.

وی می‌افزاید که کاربرد پوزیشنر تنها به صنایع نفت و گاز محدود نیست؛ چرا که تقریبا در تمام فرآیند‌هایی که با کنترل سیالات سروکار دارند، این تجهیز نقش کلیدی ایفا می‌کند. حتی در معادن که ممکن است جریان گل و سنگ وجود داشته باشد در مسیر تبدیل مواد به سیال، از شیر‌های کنترلی استفاده می‌شود و پوزیشنر بر روی آنها نصب می‌گردد.

فناوری ضد انفجار و تأییدیه اتحادیه اروپا

از آنجا که بسیاری از صنایع فرآیندی ایران به‌ویژه در حوزه‌های پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها در محیط‌هایی مستعد انفجار فعالیت می‌کنند، تجهیزاتی که در این فضا‌ها استفاده می‌شوند باید دارای استاندارد ضد انفجار (Explosion-Proof) باشند.

این فعال فناور در این خصوص می‌گوید: گواهینامه ضد انفجار ما از اتحادیه اروپا دریافت شده است. این استاندارد تضمین می‌کند که محصول ما در محیط‌های مستعد انفجار هیچ‌گونه خطر ایمنی ایجاد نمی‌کند. صنایع حساس کشور نیز به‌طور معمول تنها تجهیزاتی را می‌پذیرند که دارای تأییدیه‌های اروپایی باشند.

به‌گفته او این ویژگی باعث شده پوزیشنر این شرکت بتواند در محیط‌های با ریسک بالا مانند پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌های حرارتی به‌صورت ایمن مورد استفاده قرار گیرد.

بازار جهانی پوزیشنر و جایگاه ایران در تولید

پوزیشنر یکی از نخستین تجهیزاتی بود که در دوران تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران فروش آن به کشور ممنوع شد. شفیعی توضیح می‌دهد: این تجهیز در زمره محصولات ابزار دقیق با کاربرد دوگانه (Dual Use) محسوب می‌شود، یعنی می‌تواند هم در صنایع غیرنظامی و هم نظامی مورد استفاده قرار گیرد. به همین دلیل از همان ابتدای تحریم‌ها ورود آن به ایران ممنوع شد.

در حال حاضر تنها پنج کشور در جهان به‌طور کامل فناوری ساخت پوزیشنر را در اختیار دارند. ورود این شرکت فناور به این عرصه به‌گفته مدیرعامل، نقطه عطفی برای صنعت ابزار دقیق ایران است.

او می‌گوید: مزیت اصلی ما حضور در داخل کشور و توان ارائه خدمات پس از فروش است. صنایع ایرانی در دوران تحریم هیچ‌گاه امکان دریافت خدمات و پشتیبانی از برند‌های خارجی را نداشتند، در حالی که پوزیشنر تجهیزی مصرفی با طول عمر بالا است و نیاز مداوم به تعمیر و پشتیبانی دارد.

خدمات پشتیبانی، سفارشی‌سازی و مزیت رقابتی

یکی از ویژگی‌های شاخص محصولات این شرکت امکان سفارشی‌سازی (Customization) بر اساس نیاز صنایع مختلف است. شفیعی در این باره می‌گوید: ما تاکنون چندین نمونه سفارشی‌سازی‌شده تولید کرده‌ایم که هیچ نمونه خارجی مشابهی نداشته است. این امر برای نخستین بار در ایران اتفاق افتاده است. در برخی کاربرد‌ها دستگاه‌های خارجی قادر به انجام عملکرد موردنیاز نبودند، در حالی که ما توانستیم متناسب با نیاز مشتری طراحی خاصی ارائه دهیم.

او در ادامه به مسئله قیمت اشاره می‌کند: محصول ما حدود یک‌چهارم قیمت نمونه‌های خارجی است. علاوه بر آن خدمات پشتیبانی در داخل کشور داریم، امکان تعمیر، تنظیم و ارتقاء فراهم است و از نظر تکنولوژی هم هیچ کمبودی نسبت به برند‌های جهانی نداریم.

این فعال فناور تنها تفاوت میان شرکت خود و رقبای خارجی را در بلوغ سازمانی و سابقه فعالیت می‌داند: رقبای ما در اروپا و آمریکا بیش از ۵۰ تا ۶۰ سال است که این محصول را تولید می‌کنند، اما ما با پنج تا شش سال سابقه فعالیت توانسته‌ایم به سطح فنی آنها برسیم. تجربه کار طولانی ما با برند‌های خارجی نیز باعث شد در طراحی محصول خود نقاط ضعف آنها را رفع کنیم و از فناوری‌های دیجیتال روز دنیا بهره بگیریم.

استفاده از دانش فنی جهانی در توسعه محصول ایرانی

به گفته شفیعی، تیم این شرکت با سال‌ها تجربه در خدمات‌رسانی و تعمیر برند‌های خارجی، دید جامعی نسبت به نیاز بازار و نقاط ضعف تجهیزات وارداتی به دست آورده است.

او تصریح می‌کند: ما سال‌ها روی پوزیشنر‌های خارجی کار کردیم، بنابراین شناخت دقیقی از ساختار و عملکرد آنها داریم. این تجربه باعث شد فاصله ۴۰ تا ۵۰ ساله در بلوغ سازمانی را از طریق بخش تحقیق و توسعه‌مان جبران کنیم. به‌بیان ساده‌تر ما توانستیم با پنج سال فعالیت، به سطح عملکردی برند‌های اروپایی و آمریکایی برسیم.

به گفته او توسعه محصول ایرانی نه از طریق کپی‌برداری، بلکه بر اساس طراحی مهندسی بومی‌شده و تلفیق آن با فناوری دیجیتال مدرن صورت گرفته است. این امر موجب افزایش دقت، قابلیت اطمینان (Reliability) و سهولت تعمیرات محصول شده است.

استقبال صنایع داخلی و ارزیابی‌های موفق میدانی

به‌رغم محدودیت‌های ورود تجهیزات جدید به صنایع بزرگ این پوزیشنر موفق شده است طی چند سال گذشته جای خود را در بازار داخلی باز کند.

شفیعی اعلام می‌کند: تا امروز حدود ۱۳۰ دستگاه پوزیشنر از تولیدات ما در صنایع مختلف نصب و راه‌اندازی شده است. مصرف سالانه این تجهیز در ایران حدود ۳۰ هزار دستگاه برآورد می‌شود، اما ورود به این بازار فرآیندی تدریجی است، زیرا صنایع پیش از خرید عمده نیاز به ارزیابی عملکرد دارند.

وی می‌افزاید: ما در هر صنعتی که وارد شدیم پس از نصب نمونه‌های آزمایشی، ارزیابی‌های کیفی انجام شد و از همه صنایع استفاده‌کننده رضایت‌نامه رسمی دریافت کرده‌ایم. اکنون روند سفارش‌ها در حال افزایش است و بسیاری از صنایع بزرگ در حال جایگزینی محصولات ما با نمونه‌های خارجی هستند.

با توجه به سطح فناوری و استاندارد‌های بین‌المللی این محصول این شرکت در نظر دارد به‌زودی وارد بازار‌های صادراتی نیز شود. شفیعی معتقد است که با توجه به قیمت رقابتی، کیفیت بالا و گواهی‌های معتبر اروپایی این محصول توان رقابت در بازار خاورمیانه و حتی اروپا را دارد.

او می‌گوید: هدف ما این است که علاوه بر تامین نیاز داخل در آینده نزدیک به کشور‌های منطقه نیز صادرات داشته باشیم. از آنجا که محصول ما با استاندارد‌های اروپایی ساخته شده، مسیر صادرات کاملاً باز است و در حال برنامه‌ریزی برای این مرحله هستیم.

ورود شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به عرصه تولید تجهیزات ابزار دقیق به‌ویژه در حوزه محصولات استراتژیکی، چون پوزیشنر ضد انفجار نشانه‌ای از تغییر رویکرد در صنعت ایران است؛ تغییری از مصرف‌کنندگی فناوری به سمت توسعه و بومی‌سازی دانش فنی.

با وجود دستاورد‌های قابل توجه فنی و کسب گواهی‌های بین‌المللی هنوز نمی‌توان این تجربه را یک نقطه پایان دانست. مسیر بلوغ فناوری‌های ابزار دقیق به‌ویژه در حوزه تجهیزات حساس فرآیندی، نیازمند تداوم تحقیق، ارتقای استاندارد‌های کنترل کیفیت و ایجاد شبکه‌ای پایدار از خدمات فنی و آموزش تخصصی است.

همچنین چالش حضور در بازار‌های خارجی و رقابت با برند‌هایی که دهه‌ها سابقه و زیرساخت صنعتی گسترده دارند مسئله‌ای است که بدون حمایت سیاست‌گذاری دقیق صنعتی و سرمایه‌گذاری در R&D تحقق نخواهد یافت.

در سطح کلان‌تر تجربه این شرکت نشان می‌دهد که ظرفیت دانشی و مهندسی در ایران وجود دارد، اما پایداری این ظرفیت به شرایط اقتصادی، سیاست‌های صنعتی و تعامل مستمر میان بخش خصوصی و نهاد‌های علمی وابسته است. اگر این ارتباط به‌درستی شکل بگیرد، می‌توان انتظار داشت که صنایع ایران در حوزه ابزار دقیق از مرحله جایگزینی واردات فراتر رفته و به مرحله نوآوری بومی برسند.

با این همه پرسشی که همچنان باز می‌ماند این است: آیا صنعت ابزار دقیق ایران می‌تواند از تجربه پوزیشنر ضد انفجار، سکوی پرشی برای شکل‌گیری نسل تازه‌ای از فناوری‌های بومی هوشمند بسازد؟

انتهای پیام/