همایش ملی خرما؛ آزمون بزرگ دولت در حمایت از کشاورزی صادراتمحور و نجات یک میراث
شهلا عموری: در آستانه برگزاری دومین همایش ملی خرمای ایران که با همکاری اتاقهای بازرگانی اهواز، آبادان، خرمشهر و انجمن ملی خرمای ایران به میزبانی خوزستان طی روزهای ۳۰ مهر و اول آبانماه ۱۴۰۴ برگزار خواهد شد، زمان آن رسیده تا نگاهی کارشناسی به وضعیت صنعت خرما بیندازیم.
صنعت خرما نه تنها در اقتصاد و اشتغال خوزستان نقش با اهمیتی دارد، بلکه نمادی از هویت فرهنگی و معیشتی مردم خوزستان به شمار میرود. خوزستان با بیشترین سطح زیر کشت نخل در کشور، جایگاه ویژهای در تولید و صادرات خرما دارد، اما چالشهای عمیق اقلیمی، آفات و مدیریتی، این میراث را به مرز نابودی کشانده است. همایش پیشرو فرصتی طلایی برای آسیبشناسی و ترسیم راهبردهای احیاء است، پیش از آنکه دیر شود.
صنعت خرما در خوزستان فراتر از یک فعالیت کشاورزی است؛ آن یک محصول استراتژیک صادراتی است که نقش کلیدی در ارزآوری و توسعه غیرنفتی ایفاء میکند. استان با تنوع ارقامی مانند استعمران، برحی، بریم، دیری، زاهدی و گنطار، به عنوان یکی از مراکز اصلی ذخایر ژنتیکی خرمای کشور شناخته میشود. رقم استعمران به دلیل قابلیت نگهداری طولانی بدون نیاز به سردخانه، مزیت صادراتی بالایی دارد و بازارهایی همچون هند، روسیه، بلاروس، امارات، چین، ژاپن و برخی کشورهای اروپایی را فتح کرده است.
این صنعت معیشت هزاران خانوار را تامین میکند و زنجیره ارزش آن از تولید تا بستهبندی، اشتغالزایی گستردهای ایجاد کرده است. با این حال، عملکرد تولید نسبت به سطح زیر کشت پایین است که نشان دهنده پتانسیلهای بکر برای ارتقای بهرهوری است.
نخلستانهای خوزستان با بحرانهای متعددی دست و پنجه نرم میکنند که حیات این صنعت را تهدید میکند. شوری آب و خاک، ناشی از خشکسالیهای پیدرپی، کاهش بارندگی، افت کیفیت آبهای سطحی و مصرف بیرویه در بالادست، به نابودی گسترده نخلها منجر شده است، به ویژه در مناطق جنوبی مانند شادگان، آبادان و خرمشهر. ورود پسابها و زهابها نیز این مشکل را تشدید کرده و رشد، باروری و کیفیت میوه را کاهش داده است.
آفت کرم چوبخوار، که به“سرطان درخت خرما” معروف است، دیگری چالش عمده است. این آفت با تضعیف تنه درختان و ایجاد خشکیدگی برگها، هزاران هکتار از نخلستانها را آلوده کرده و نیازمند بسیج عمومی برای کنترل است. علاوه بر این، افزایش شدید هزینههای تولید، از جمله کود و سموم و تعرفههای نامتناسب آببهاء که کیفیت آب را بهبود نبخشیده اما بار مالی سنگینی بر دوش نخلداران گذاشته، وضعیت را وخیمتر کرده است. قیمتگذاری نامناسب خرما نیز اجازه نمیدهد کشاورزان از زحمت خود بهره ببرند، در حالی که دلالان از این خلأ سوءاستفاده میکنند. خسارت های ناشی از آتشسوزیهای اخیر نیز مزید بر علت شده است.(اینجا)
برای نجات این صنعت، نیاز به اقدام های فوری و هماهنگ داریم که همایش ملی خرما میتواند بستر آن باشد. نخست، تامین آب پایدار و شیرینسازی آن از طریق نصب آبشیرینکنها در مسیر رودخانههای اصلی مانند کارون، بهمنشیر و اروند، ضروری است. دولت باید بودجه نجاتبخشی برای این پروژهها تخصیص دهد تا پیشروی شوری متوقف شود. همچنین، ترویج روشهای نوین آبیاری مانند سیستمهای تحت فشار بابلر و استفاده از کودهای مقاومساز مانند سیلیسیم و پتاسیم، میتواند تحمل نخلها را افزایش دهد.
در حوزه آفات، وزارت جهاد کشاورزی باید بر اساس قوانین حفظ نباتات، منابع مالی لازم را تامین و با ستاد مدیریت بحران استان همکاری کند تا مقابله با کرم چوبخوار به یک برنامه ملی تبدیل شود. بهداشت نخلستانها از طریق هرس منظم و حذف دمبرگهای خشک نیز باید اولویت باشد.
از منظر اقتصادی، اصلاح تعرفههای آببهاء، پرداخت یارانه برای تفاوت قیمت کشاورز و صادرکننده، و اعطای تسهیلات کمبهره و بلندمدت مانند وامهای فنی و اعتباری میتواند هزینههای تولید را کاهش دهد. ابزارهای نوین مالی مانند اوراق گام و السیهای داخلی نیز باید برای تقویت واحدهای فرآوری به کار گرفته شود.
توسعه زنجیره ارزش کلیدی است؛ احداث شهرک تخصصی فناوری خرما در نزدیکی شادگان با تمرکز بر فرآوری و بستهبندی مدرن، میتواند ارزش افزوده را افزایش دهد و اشتغال ایجاد کند. مکانیزاسیون عملیات مانند هرس و برداشت، یکپارچهسازی باغات و تمرکز بر بازارهای پُرجمعیت مانند هند، روسیه و اندونزی از طریق گروههای تجاری، صادرات را رونق خواهد بخشید.
استفاده از ظرفیت بنادر خوزستان و برگزاری نمایشگاههای تخصصی نیز برند خرمای خوزستان را تقویت میکند.
وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی اصلی، باید در مدیریت بحرانها، حمایت اقتصادی و توسعه دانشبنیان پیشگام باشد. اجرای ماده ۲۰ قانون حفظ نباتات برای تامین اعتبارهای مبارزه با آفات، تضمین قیمت مناسب خرما، پیگیری تسهیلات ویژه و همکاری برای اصلاح آببهاء، از وظایف کلیدی آن است. همچنین، احیای نخیلات فرسوده و ترویج آموزشهای نوین باید شتاب گیرد.
با این حال، بسیاری از مصوبه ها مانند اولویت تامین حقآبه نخیلات پس از آب شرب، تعدیل تعرفههای آببهاء بر اساس عملکرد واقعی نخلستانها و یارانههای هرس و بهداشت، بر زمین ماندهاند. اختلافنظرها در خصوص مشمول بودن آفات در قوانین حمایتی و تعلل در ورود ستاد بحران، مانع پیشرفت شده است. همایش ملی خرما باید این خلأها را پر کند و مسوولان را به اجرای فوری این تعهدها وادارد.
در نهایت، حفظ نخلستانهای خوزستان نه تنها برای معیشت محلی، بلکه برای امنیت غذایی و صادرات کشور حیاتی است. اگر اقدام نکنیم، میراثی ارزشمند را از دست خواهیم داد. همایش روز ملی خرما به میزبانی خوزستان باید نقطه عطفی برای احیای، تمرکز بر راهکارهای عملی و تعهدهای دولتی باشد.
انتهای پیام/
