جنگ شکافی جبرانناپذیر در طبیعت ایجاد میکند
فرهاد خسروانی، مدیر مطالعات خدمات شهری و محیطزیست مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران، در یادداشتی نوشت: شاید در نگاه اول این طور به نظر برسد که وقوع هر جنگی، باعث کشته شدن انسانها میشود، اما واقعیت آن است که جنگها فقط مردم را نمیکُشند، بلکه طبیعت نیز قربانی جنگ است.
در هیاهوی خشونت و انفجار، صدای زمین شنیده نمیشود، اما آسیبهای وارده به خاک، آب، هوا و جانداران بیانتها و خاموش، اما همهگیر است.
سیاستگذاران اغلب ابعاد انسانی و اقتصادی جنگ را میبینند، اما تخریب اکولوژیکی، بیصداترین قربانی هر درگیری است.
ابعاد تخریب محیط زیستی جنگ را میتوان در حوزههای مختلف تقسیم بندی کرد:
آلودگی خاک و آب: تسلیحات، مهمات منفجرنشده و مواد سمی مانند فلزات سنگین (سرب و اورانیوم فقیر شده)، سوختهای ریختهشده و بقایای غیرقابل تجزیه، خاک و منابع آبی را دههها آلوده میکنند.
تخریب پوشش گیاهی: احداث پایگاه و آرایش نیروها، تخریب عمدی یا سهوی منابع طبیعی، و سوزاندن جنگلها در موج انفجارها، پایداری اکوسیستمها را تهدید میکند.
آلودگی هوا: سوزاندن داراییهای نفتی، انفجار کارخانهها و انفجار تجهیزات، موجب آزادسازی حجم عظیمی از آلایندههاست (ذرات معلق، دیاکسید نیتروژن، دیاکسید گوگرد، و دیاکسینها).
کاهش تنوع زیستی: جنگ منجر به نابودی زیستگاهها، شکار غیرقانونی، کوچ اجباری و از دست رفتن گونهها میشود. این تأثیر در جنگهای خاورمیانه و اوکراین کاملاً اثبات شده است.
انباشت پسماند مرگبار: بقایای مهمات و پسماندهای ساختمانی، ارثیه طولانیمدت برای مردم و طبیعت هستند.
تبعات تاریخی جنگها بر محیط زیست دنیا
تجارب تاریخی و بینالمللی جنگها هم نشان دهنده عواقب جبران ناپذیر وقوع جنگها بر طبیعت و محیط زیست است.
در جنگ ویتنام به دلیل استفاده آمریکا از عامل نارنجی، شاهد نابودی وسیع جنگلها، آلودگی شیمیایی خاک و آب، آسیبهای ژنتیکی و بهداشتی پایدار بودیم به طوری که استفاده بیش از ۲۰ میلیون گالن علفکش، تخریب بیش از ۳ میلیون هکتار جنگل، شیوع سرطان و نواقص مادرزادی دهها هزار نفر را به همراه داشت.
در جنگ خلیج فارس که در سال ۱۹۹۱ رخ داد هم به خاطر سوختن بیش از ۶۰۰ حلقه چاه نفت و نشت بیش از ۱۱ میلیون بشکه نفت به خلیج فارس، شاهد آلودگی هوای گسترده، نشت عظیم نفت به دریا، آلودگی خاک و مرگ حدود ۱۰۰ هزار پرنده وآبزی بودیم.
طی دو سال جنگ اوکراین یعنی از بازه ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ نیز تبدیل ۱۲ هزار کیلومتر مربع مناطق حفاظت شده به منطقه جنگی، مرگ ۵۰هزار گونه دریایی، انفجار سد کاخوفکا و آزاد شدن میلیاردها متر مکعب آب اتفاق افتاد که در نتیجه آن زیستگاهها تخریب و آلودگی خاک و آب ایجاد و گونههای دریایی بسیاری از بین رفتند.
جنگ در نوار غزه هم به دلیل تخلیه روزانه ۱۳۰ هزار متر مکعب فاضلاب به دریای مدیترانه باعث آلودگی آب دریا و تخریب زمینهای کشاورزی و زیرساختهای مربوطه شد، اتفاقی که ثمره آن نیز کاهش شدید تولیدات محصول کشاوزی بوده است.
اثرات وخیم جنگ بر محیط زیست زمانی حادتر میشود که بدانیم از جنگ جهانی دوم تا امروز هنوز ۱۶۵ هزار مین دریایی در اقیانوس اطلس باقی مانده که به تهدید دائمی برای محیط زیست و انسان تبدیل شده است.
همچنین در زمان انقلاب آمریکا هم به دلیل قطع بیش از ۱۲۷ هزار درخت در پارک ملی ولی فورج و شلیک صدها هزار فشنگ سربی شاهد تخریب اکوسیستم جنگلی این کشور و ایجاد آلودگی سربی بودیم.
مدل حقوقی اکوساید
اتفاقات رخ داده در طول جنگهای مختلف و اثرات پایدار آن در تخریب محیط زیست باعث شد تا از سال ۲۰۲۲، حرکتی جهانی برای جرمانگاری اکوساید (قتل عام محیط زیست) شکل بگیرد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند باید قوانین بینالمللی؛ نظیر کنوانسیون ژنو بهروزرسانی شده و تخریب گسترده محیط زیست عمداً یا غیرمستقیم در جنگها برابر با جنایت علیه بشریت قلمداد شود.
با این حال سوال اینجاست که برای حفظ محیط زیست در جنگها چه باید کرد؟ در ادامه برخی از اقدامات قید شده است:
تهیه نقشه زیستمحیطی از مناطق جنگی پیش از وقوع جنگ برای مدیریت آسیب.
راهاندازی کمیتههای فوری واکنش و پاکسازی بهمحض پایان درگیری.
سرمایهگذاری در فناوریهای نوین (بیورمدیاسیون، پاکسازی پیشرفته خاک و آب).
ایجاد آموزش و آگاهی اجتماعی درباره پیامدهای زیستمحیطی جنگ، حتی در زمان صلح.
صندوق سبز بازسازی جنگها ایجاد شود
در عصر بحران آبوهوا و نابودی زیستگاهها، جنگ هر کشور شکافی جبرانناپذیر در طبیعت ایجاد میکند. در این راستا پیشنهاد میشود «صندوق سبز بازسازی جنگها» در منطقه برای تأمین مالی پروژههای احیا و پاکسازی پس از جنگ، با همکاری سازمان ملل و کشورهای درگیر، راهاندازی شود، تا بازسازی فقط به شهرها محدود نماند و اکوسیستمها نیز احیاء شوند.
قطعاً امنیت، بدون سلامت محیط زیست معنایی ندارد. بازسازی کشورها نباید از بازسازی طبیعت جدا باشد. باید مسئولیت اخلاقی و حقوقی خود را نسبت به نسلهای آینده ایفا کنیم تا سایه جنگ بر سر زمین، همیشه تیره نماند.
انتهای پیام/
