مناره هزارساله سمنان؛ میراث هویت و فرصت توسعه

دکتر بنی‌اسدی با درج یادداشتی در برنا نوشت وقتی چشم بر مناره هزارساله مسجد جامع سمنان می‌دوزیم، بنایی آجری می‌بینیم که بیش از هزار سال قد کشیده و آینه‌ای از تاب‌آوری اجتماعی، پیوند تاریخ با امروز و امیدی به فرداست. این بنای سرافراز، که در مراسم پاسداشت هزاره‌اش با حضور مسئولان کشوری و استانی گرامی داشته شد، بیش از یک نماد معماری است؛ نمادی از حافظه جمعی مردمی که در طول قرن‌ها با چالش‌ها و تحولات زیسته‌اند و هنوز ایستاده‌اند.

وی در خصوص بیاناتی که در این رویداد گفته شد اشاره کرد و در شرحی خبری نوشت: آتوسا مومنی، مدیر مرکز میراث‌ فرهنگی ناملموس یونسکو، با تأکید بر تلفیق کالبد معماری و میراث ناملموس، آن را جلوه‌ای از دانش استادکاران سنتی و پیوندی میان ایمان، فرهنگ و زندگی روزمره مردم خواند و افزود که وجود کتیبه‌های تاریخی به خط کوفی بر بدنه مناره و محاسبات ریاضی دقیق برای قطر و طول سازه، به منظور تاب‌آوری و مقاومت در برابر لرزش‌ها، از ویژگی‌های ارزشمند این بنای تاریخی است. این جزئیات فنی نه تنها هوشمندی معماران گذشته را نشان می‌دهد، بلکه ارزش میراث را در چشم نسل امروز دوچندان می‌کند.

 مصطفی کواکبیان، نماینده اسبق مردم سمنان در مجلس شورای اسلامی، نقش مناره را فراتر از یک سازه معماری دانست و آن را رسانه‌ای مؤثر در انتقال پیام و اخبار در دوره‌های گذشته معرفی کرد. این نگاه تاریخی، اهمیت مناره را نه تنها در بعد معماری و فرهنگی، بلکه در ابعاد اجتماعی و رسانه‌ای نیز برجسته می‌کند و نشان می‌دهد که حفظ چنین میراثی می‌تواند به انتقال هویت تاریخی و اجتماعی شهر کمک کند.

مهدی صمیمیان ، فرماندار سمنان، نیز تصریح کرد که مناره باید به برند تاریخی و فرهنگی شهر تبدیل شود و پاسداشت آن را جدا ازیک برنامه فرهنگی، حرکتی راهبردی برای شناساندن ظرفیت‌های گردشگری سمنان دانست. او تأکید کرد که معرفی این اثر ارزشمند می‌تواند زمینه‌ساز جذب گردشگر داخلی و خارجی، رونق صنایع‌دستی، اشتغال پایدار و توسعه اقتصادی منطقه باشد، چشم‌اندازی که برای بسیاری از شهرهای تاریخی کشور هنوز کامل نشده است.

در کنار این نگاه محلی، حضور احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، پیام مهمی داشت؛ میراث فرهنگی و توسعه اجتماعی نه دو حوزه جداگانه، بلکه دو بال مکمل برای رشد ملی هستند. سخنان میدری درباره اهمیت پاسداشت میراث، تأکید بر دانش مهندسی و خلاقیت پیشینیان و ضرورت انتقال این دانش به نسل جوان، گوشه‌ای از رویکردی بود که میراث فرهنگی را سرمایه‌ای اجتماعی و اقتصادی می‌بیند، نه صرفاً کالایی فرهنگی.

سخنان محمدجواد کولیوند، استاندار سمنان، نیز هشداری بود برای ما که هنوز مسیر مدیریت یکپارچه در گردشگری فرهنگی را به‌طور کامل درک نکرده‌ایم. او بر لزوم استفاده از ظرفیت‌های ملی و بین‌المللی برای معرفی و ثبت جهانی آثار تاریخی سمنان تأکید کرد و از پیگیری ثبت جهانی مناره و مسجد جامع خبر داد.

این اقدام، اگرچه گامی مهم در به رسمیت شناختن میراث فرهنگی کشور در عرصه جهانی است، نشان می‌دهد که بدون مدیریت هماهنگ، میراث ارزشمند ما تنها در حد نام و نشان باقی می‌ماند.

از سوی دیگر، پروفسور خیرالدین، استاد تمام دانشگاه سمنان، بر لزوم به‌کارگیری فناوری‌های نوین برای پایداری این بنا تأکید کرد. او یادآوری کرد که حفاظت از مناره  با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و روش‌های علمی می‌تواند عمر آن را برای نسل‌های آینده تضمین کند و امکان توسعه گردشگری فرهنگی ایمن و پایدار را فراهم آورد.

این مجموعه اظهارات نشان می‌دهد که میراث فرهنگی، ابزار توسعه هویتی، اقتصادی و اجتماعی است و باید با سیاست‌گذاری‌های هوشمند و برنامه‌ریزی مستمر مورد پاسداشت و بهره‌برداری قرار گیرد.

رویدادهای میراث فرهنگی بدون استراژی بلندمدت به صورت جزیره‌ای برگزار می‌شود

دکتر بنی‌اسدی در ادامه تحلیل خود را از منظر گردشگری اینطور بیان کرد: 

در عمل اما، هنوز در بسیاری شهرهای تاریخی ایران شاهدیم که میراث فرهنگی به صورت رویدادهای جزیره‌ای برگزار می‌شود، بی‌آنکه به یک استراتژی بلندمدت و منسجم تبدیل گردد. این رویدادها ممکن است موقتا مخاطب جذب کنند، اما وقتی ساختار گردشگری فرهنگی، زیرساخت‌های شهری، بازآفرینی بافت تاریخی و تعامل با جامعه محلی در یک نقشه واحد قرار نگیرد، فرصت‌های توسعه پایدار به‌راحتی از دست می‌رود.

در کنار مناره، بازار تاریخی، کاروانسرای شاه عباسی ، پیاده‌راه امام و بافت‌های اصیل شهری سمنان ظرفیت‌های بزرگی برای گسترش گردشگری فرهنگی وجود دارد که اگر با مدیریت یکپارچه و برنامه‌ریزی بلندمدت همراه شود، می‌تواند اقتصاد محلی را تقویت، فرهنگ شهروندی را غنی و هویت منطقه را جهانی کند.

این اهداف تنها با جشن و مراسم هزاره محقق نمی‌شود؛ به عزمی مداوم برای حفاظت، آموزش و بهره‌وری نیازمند است. چنین نقشه توسعه‌ای باید شامل سه مؤلفه اصلی باشد: حفاظت علمی و فنی از بناها و بافت‌های تاریخی با بهره‌گیری از دانش بومی و فناوری‌های نوین، طراحی تجربه‌های فرهنگی و گردشگری که توجه به جامعه محلی را با رضایت بازدیدکنندگان پیوند دهد و آموزش و مشارکت فعال نسل جوان در موضوع میراث فرهنگی، نه تنها به عنوان گردشگر، بلکه به عنوان وارثان حقیقی تاریخ.

اگر این سه رکن به صورت منسجم اجرا شود، مناره هزارساله سمنان می‌تواند تنها یک نماد تاریخی نباشد، بلکه نمادی از آینده‌ای روشن برای توسعه فرهنگی و اجتماعی کشور باشد؛ آینده‌ای که در آن میراث میان ذهن و عمل، میان گذشته و آینده پیوندی استوار ایجاد می‌کند.

این پرسش پایانی است که هر خواننده دغدغه‌مند باید از خود بپرسد: آیا ما در مسیر تبدیل میراث فرهنگی به فرصت‌های واقعی توسعه قرار داریم، یا تنها جشن‌های تاریخی برگزار می‌کنیم؟ پاسخ به این پرسش، تعیین‌کننده راه پیش‌ِروست، نه فقط برای سمنان، بلکه برای تمام شهرهای تاریخی ایران. هزاره دوم مناره سمنان، هزاره حفاظت هوشمند، فهم عمیق و مشارکت نسل‌های آینده است؛ و این رسالتی است که هیچ مدیر یا شهروندی نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.