بارش شهابی چیست و چه زمانی اتفاق می افتد؟
بارشهای شهابی نام خود را از صورت فلکیای میگیرند که به نظر میرسد شهابها از آنجا نشأت میگیرند. به عنوان مثال، بارش شهابی برساوشی از صورت فلکی برساوش سرچشمه میگیرد. این پدیدههای جذاب هر ساله هزاران ناظر را به تماشای آسمان میکشاند و فرصتی فوقالعاده برای علاقهمندان به نجوم و طبیعت فراهم میآورد تا شگفتیهای کیهان را از نزدیک مشاهده کنند.
بهترین زمان برای دیدن بارشهای شهابی معمولاً نیمههای شب تا سپیدهدم است، زمانی که آسمان تاریکتر و شهابها درخشانتر دیده میشوند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اینکه بارش شهابی چیست، در ادامه این مقاله برنا با ما همراه باشید.
بارش شهابی چیست؟
بارش شهابی رویدادی آسمانی است که در آن تعداد زیادی شهاب یا ستاره دنبالهدار در مدت زمان کوتاهی وارد جو زمین میشوند و بهدلیل اصطکاک با هوا میسوزند و بهصورت نوری درخشان در آسمان دیده میشوند. این پدیده زیبا هنگامی رخ میدهد که زمین از میان ذرات باقیمانده از دنبالهدارها عبور میکند. این ذرات با سرعت بسیار زیاد وارد جو زمین شده و بهدلیل اصطکاک با هوا میسوزند و نوری از خود ساطع میکنند که ما آن را بهصورت شهاب میبینیم. کانون بارش شهابی، نقطهای در آسمان است که به نظر میرسد شهابها از آن نقطه ساطع میشوند.
بارش شهابی چه زمانی رخ می دهد؟
بارش شهابی زمانی رخ میدهد که ذرات غبار (شهابوارهها) از سیارکها یا دنبالهدارها با سرعت بسیار بالایی وارد جو زمین میشوند. در طول سفرشان در جو، شهابها با ذرات هوا برخورد کرده و اصطکاک و گرما ایجاد میکنند. این گرما بیشتر شهابها را بخار کرده و باعث میشود ردهایی روشن در آسمان پدیدار شوند که بهعنوان «ستارههای دنبالهدار» یا «شهابها» شناخته میشوند.
ذرات غبار و مواد دیگر دائماً از تمامی جهات به زمین برخورد میکنند که گاهی منجر به دیده شدن شهابهای تکی میشود. همچنین، بارشهای شهابی منظمی وجود دارند که در آنها ستارهشناسان میتوانند پیشبینیهای دقیقتری درباره تعداد شهابهایی که به جو زمین برخورد میکنند و جهت ورود آنها انجام دهند. بسته به این که در یک سال خاص رد ذرات کجا بیفتد، بارش شهابی ممکن است فوقالعاده دیدنی یا کاملاً بینتیجه باشد. ماه نیز میتواند نقش مهمی در مشاهده بارش شهابی داشته باشد؛ بهطوری که ماه کامل روشن شهابهای کمنورتر را تحت الشعاع قرار میدهد، در حالی که ماه نو آسمانی تاریک فراهم میکند که برای تماشاگران شهاب ایدهآل است.
بیشتر شهابها در ارتفاع حدود ۶۰ مایل (۹۶.۵ کیلومتر) از زمین قابل مشاهده میشوند. برخی از شهابهای بزرگتر میتوانند حتی از سیاره زهره نیز روشنتر بدرخشند، در طول روز قابل مشاهده باشند و صدای آنها تا فاصله ۳۰ مایل (۴۸ کیلومتر) نیز شنیده شود؛ به این شهابها «گلولههای آتشین» گفته میشود.
بهطور متوسط، شهابها با سرعتی حدود ۳۰,۰۰۰ مایل در ساعت (۴۸,۲۸۰ کیلومتر در ساعت) از جو عبور میکنند و به دمایی حدود ۳,۰۰۰ درجه فارنهایت (۱,۶۴۸ درجه سلسیوس) میرسند. بیشتر شهابها بسیار کوچک هستند، برخی حتی به اندازه یک دانه شن، که باعث میشود در جو متلاشی شوند. شهابهای بزرگتری که از سفرشان در جو جان سالم به در میبرند و به سطح زمین میرسند، «شهابسنگ» نامیده میشوند که نادر هستند. با این حال، دانشمندان ناسا تخمین میزنند که روزانه حدود ۴۸.۵ تن (۴۴,۰۰۰ کیلوگرم) مواد شهابسنگی به زمین میرسد.
این که یک جسم در جو متلاشی شود یا نه، به ترکیب، سرعت و زاویه ورود آن بستگی دارد. یک شهاب سریع که با زاویه مایل وارد میشود، تنش بیشتری را تحمل میکند. شهابهای آهنی در برابر تنش مقاومتر از شهابهای سنگی هستند. البته حتی شهابهای آهنی هم معمولاً در جایی که جو متراکمتر میشود (حدود ۵ تا ۷ مایل یا ۸ تا ۱۱ کیلومتر بالاتر) تجزیه میشوند.
نکاتی برای مشاهده شهاب باران ها
افرادی که در نیمکره شمالی زندگی میکنند، بهترین موقعیت را برای مشاهده زیباترین شهاببارانها دارند. بهعنوان مثال، آمریکای شمالی درست در زیر منطقهای از آسمان قرار دارد که شهابباران کوادرانتید در ژانویه ظاهر میشود. یک ماه روشن میتواند شانس دیدن یک شهابباران خوب را کم کند و تنها شهابهای بسیار درخشان دیده شوند. همچنین، آلودگی نوری محلی نیز شانس مشاهده را کاهش میدهد؛ بنابراین بهترین مکان برای مشاهده شهابباران، یک منطقه روستایی است. بیشتر شهاببارانها در ساعات قبل از سپیدهدم بهتر دیده میشوند، زیرا در این زمان، قسمتی از زمین که شما روی آن قرار دارید، به سمت مدار حرکت زمین است. از سوی دیگر، در ساعات اواخر شب، شهابها کمتر دیده میشوند.
شهاببارانها بسته به زمانی که زمین از مسیر دنبالهدار یا سیارک عبور میکند، در زمانهای مختلف سال دیده میشوند. برخی شهاببارانها سالانه رخ میدهند؛ برخی دیگر طی چندین سال دیده میشوند و برخی از بهترین نمایشها – طوفانهای شهابی – تنها یک یا دو بار در طول عمر یک فرد اتفاق میافتند. هوا نیز میتواند مانع دید مناسب شهاببارانها شود. آسمان صاف به علاقهمندان نجوم امکان میدهد تا از این نمایش طبیعی لذت ببرند؛ به همین دلیل، شهاببارانهای تابستانی به دلیل هوای مناسبتر و آسمان صافتر، بیشتر مورد استقبال قرار میگیرند.
در زمانهای باستان، اجسام در آسمان شب با خرافات همراه بودند و با خدایان و دین مرتبط میشدند. اما سوءتفاهمها درباره شهابها بیشتر از دیگر اجرام آسمانی ادامه یافت. شهابسنگها (تکههایی که به زمین میرسند) در گذشته بهعنوان هدیهای از سوی فرشتگان تصور میشدند. برخی دیگر فکر میکردند که خدایان با فرستادن آنها خشم خود را نشان میدهند. تا اواخر قرن هفدهم، بسیاری باور داشتند که شهابسنگها از رعد و برق میافتند و به آنها «سنگهای رعد» میگفتند. «سنگ رعد انسایشم» نمونه معروفی از یک شهابسنگ است که در ۷ نوامبر ۱۴۹۲ به زمین برخورد کرد و قدیمیترین شهابسنگ شناخته شده و حفظ شده در اروپا است.
بسیاری از دانشمندان به این که سنگها بتوانند از ابرها یا آسمان سقوط کنند، شک داشتند و اغلب گزارشهای افرادی که ادعا میکردند چنین چیزهایی را دیدهاند را باور نمیکردند. در سال ۱۸۰۷، یک توپ آتشین بر فراز کانکتیکات منفجر شد و چندین شهابسنگ بارید. تا آن زمان اولین گروه سیارکها کشف شده بود و نظریه جدیدی مطرح شد که شهابسنگها تکههایی از سیارکها یا دیگر سیارات هستند (نظریهای که همچنان پابرجاست).
برخورد شهاب سنگ ها با زمین
وقتی شهابسنگها به سطح زمین میرسند، سرعتشان تقریباً به نصف سرعت ورودشان به جو کاهش مییابد و گودالهایی ۱۲ تا ۲۰ برابر اندازه خود ایجاد میکنند. گودالها روی زمین به همان شکلی ایجاد میشوند که روی ماه یا هر سیاره صخرهای دیگری ایجاد شدهاند. اشیاء کوچکتر گودالهای کاسهای شکل ایجاد میکنند. برخوردهای بزرگتر منجر به بازگشت مواد به مرکز گودال شده و یک قله مرکزی را شکل میدهند. همچنین، لغزشهای رخداده در امتداد لبههای گودال، باعث ایجاد بریدگیها و شکافهایی در حاشیه آن میشوند. در برخوردهای بسیار عظیم، حوضههایی به وجود میآیند که درون آنها چندین قله داخلی به طور همزمان شکل میگیرند و ساختاری پیچیدهتر از گودالهای ساده به نمایش میگذارند.
بزرگترین شهابسنگ بازیابیشده در ایالات متحده در ۱۸ فوریه ۱۹۴۸ در یک مزرعه گندم در جنوب نبراسکا سقوط کرد. شاهدان، یک توپ آتشین عظیم را در بعدازظهر یک روز آرام مشاهده کردند که صدای غرش آن شبیه صدای موتور جت بود. این شهابسنگ در عمق ۳ متری زمین یافت شد و وزن آن ۱۰۷۰ کیلوگرم بود.
معروفترین گودال شهابسنگ در ایالات متحده، گودال بارینگر در آریزونا است. این گودال حدود ۵۰۰۰۰ سال پیش در اثر برخورد یک شهاب سنگ آهنی به قطر ۳۰ تا ۵۰ متر در فلات کلرادو در شمال آریزونا شکل گرفت. شهابهای بزرگ گاهی پیش از برخورد با سطح زمین در جو منفجر میشوند و با ایجاد موج انفجار و آتشسوزیهای بعدی، خسارتهای گستردهای به بار میآورند. یکی از معروفترین این رویدادها، حادثه تونگوسکا در سیبری بود. در ۳۰ ژوئن ۱۹۰۸، ساکنان مناطق دوردست شاهد حرکت یک گوی آتشین در آسمان بودند که نشان میداد شهابسنگ با زاویهای مایل وارد جو شده است. این انفجار عظیم، درختان را تا شعاع ۲,۱۵۰ کیلومترمربع بهطور کامل خواباند و موج شوک آن در هزاران کیلومتر احساس شد. علت دقیق این رویداد همچنان مورد بحث است، اما آن را بهعنوان نمونهای از خطرات ناشی از برخوردهای فضایی ثبت کردهاند.
بهترین زمان مشاهده شهاب سنگ ها
بهترین زمان برای مشاهده شهاببارانها، شب است. اگرچه شهابسنگها در هر زمانی از روز میتوانند وارد جو زمین شوند، اما در روز بهدلیل روشنایی دیدن آنها سختتر است. هرگونه نور محیطی، حتی از ماه، میتواند مانع دیدن شهابها شود؛ بنابراین بهترین مکان برای مشاهده، مکانی دور از نورهای شهری و در شبهای ماه نو است. ناظران باید جهت صورت فلکی مربوط به شهابباران را در آسمان پیدا کرده و به آن سمت نگاه کنند.
ماههای ژوئیه و اوت از بهترین زمانها برای مشاهده شهاببارانها هستند؛ چرا که علاوه بر شهابباران معروف پرسید (Perseid)، چندین شهابباران کوچک دیگر نیز در این ماهها رخ میدهند. همچنین ماه دسامبر نیز زمان مناسبی برای علاقهمندان به مشاهده شهابهاست.
برای رصد بارش ها به چه ابزارهایی نیاز داریم؟
برای رصد بارش شهابی نیازی به تجهیزات پیشرفته ندارید و استفاده از چشم غیرمسلح کافی است. بهترین مکان برای رصد، منطقهای دور از آلودگی نوری، مانند مناطق روستایی یا کوهستانی است که آسمان تاریکتری دارد و شهابها در آن بهوضوح دیده میشوند. استفاده از ابزارهایی مانند تلسکوپ یا دوربین دوچشمی توصیه نمیشود، زیرا میدان دید شما را محدود میکنند.
