تلگرام علیه اینستاگرام

روزنامه هفت صبح – آزاده ترابی، محمد جواد ترابی: راه اندازی «کانال» تلگرام، تب تند جدیدی در فضای مجازی ایران به راه انداخت؛ آنطور که حتی ممکن است خیلی زود زیر تیغ فیلترینگ برود. کارشناسان رسانه کانال تلگرام را در برابر نفوذ اینستاگرام تحلیل می کنند.

۲۹ شهریور، بلاگ تلگرام خبر از امکان جدیدی در این نرم افزار پیام رسان داد؛ با راه اندازی «کانال» زودتر از آنچه که تلگرام فکرش را می کرد، در ایران همه گیر شد. تعداد کانال های عمومی به راه افتاده در هفته اخیر آنقدر زیاد است که حتی کانال هایی برای معرفی کانال های ایرانی راه افتاده است.

برخلاف آنچه پیش تر اتفاق می افتاد، دست بالا در راه اندازی کانال را رسانه های مجازی و خبرگزاری ها و پایگاه های خبری ایرانی داشتند، به طوری که یک هفته از معرفی کانال نگذشته، بازار پیامک های تبلیغاتی برای عضویت در کانال های تلگرامی داغ شد.

اینگونه بود که یک شبه تلگرام راه چند ساله اینستاگرام را پیمود. اینستاگرام که سال ها بعد از راه اندازی اش به مالکیت فیس بوک درآمد، به نوعی خدمات خود را ارائه داد که از تیغ فیلترینگ ایران در امان ماند و مأمن مجاز پایگاه های خبری در بین شبکه های اجتماعی شد.

ورود بازیگران و ستاره هایهنر و ورزش و همچنین چهره های سیاسی به این شبکه اجتماعی، به همراه نظرات و واکنش های مردمی در پی انتشار تصاویر در صفحه شخصی شان، فضایی پرمحتواتر از همه شبکه های اجتماعی رقیب و البته دست اول فراهم کرد اما اینستاگرام پایگاه های خبری، این روزها تحت الشعاع رونمایی کانال تلگرام قرار گرفته است اما این تب تند کانال به کجا ختم می شود؟

برخی کارشناسان حوزه ارتباطات این را یک فرصت می دانند؛ جایی که هر کاربر می تواند خود رسانه باشد! و حتی با رسانه های سرشناس در انتشار خبر و محتوا رقابت کند.

برخی دیگر اما این جو را محتوم به انسداد تلگرام می دانند چرا که اگر شبکه های مغرض یا شبکه هایی با محتوای خلاف عرف جامعه به راه بیفتد، هزینه اجتماعی آن آنقدر خواهد بود که در نهایت چاره ای جز فیلتر شدن تلگرام نمی ماند.

البته بحث میان مدافعان اینستاگرام و طرفداران کانال هم به راه افتاده است؛ بحثی درباره مزیت های کمتر دیده شده اینستاگرام در برابر کانال. اینکه در اینستاگرام بازخورد مخاطبان با کامنت فراهم می شود ولی کانال تلگرام رسانه یک سویه (با مدیریت یک یا چند نفر) است.

اینکه اینستاگرام امکان فیلترینگ هوشمند را هر چند ناخواسته، ولو در حد محدود، فراهم کرده است ولی با سیستم رمزنگاری تلگرام این ناممکن است. اینکه اینستاگرام پس از جدال مدافعان اخلاق با انتشار دهندگان مطالبی خلاف عفت عمومی، دست به ابتکار زده و از هفته پیش رسما اعلام کرده است که اجازه آپدیت هشتگ های خلاف عرف جهانی را دیگر در اکسپلورر (مرورگر) خود نمی دهد ولی تلگرام چه؟

با وجود آنکه سرعت پیشرفت شبکه های اجتماعی بسیار بالاست اما مخاطبان نیز کم نمی آورند و با همان سرعت، شاید هم بالاتر خودشان را به پیشرفت ها می رسانند. هنوز دو هفته از شکل گیری امکان جدیدی به نام «کانال» در تلگرام نگذشته است که مخاطبان مشتاق به سرعت شروع به کانال سازی کرده اند.

کانال هایی با چندین هزار عضو در حال حاضر مشغول به فعالیت اند. از یک سو گروه های مختلف تلگرامی با ساختن کانالی جدید در این شبکه با توجه به امکانات بیشتری که دارد اعضای خود را به آنجا می برند و تعداد عضوها را نیز بیشتر می کنند، از سوی دیگر افراد، رسانه ها و … نیز تصمیم به ساختن کانال می گیرند، به طوری که هر روز شاهد کانال های بیشتری هستیم.

آیا تلگرام می تواند جانشین شبکه های اجتماعی، ارتباطی و موبایلی بشود؟ چقدر احتمال فیلتر شدن این شبکه اجتماعی وجود دارد؟ شبکه های اجتماعی دیگر در آینده چه کارهایی باید بکنند تا در این رقابت حرفی برای گفتن داشته باشند؟ برای یافتن پاسخ این سوالات، هفت صبح با چند کارشناس رسانه های مجازی، کارشناس رسانه و پژوهشگر ارتباطات به گفتگو پرداخته است که می توانید در ادامه بخوانید.

دوره فیلترینگ تمام شده

مصطفی مسجدی آرانی، روزنامه نگار و کارشناس رسانه های مجازی در پاسخ به این سوال که چقدر احتمال داده می شود تلگرام با توجه به امکان جدید کانال سازی اش به سمت فیلتر شدن برود، گفت: «به اعتقاد من دوره فیلترینگ در ایران تمام شده است. فیلترینگ در ایران چند دوره را پشت سر گذاشته. دوره اول آن مربوط به فیلترینگ سرویس دهنده ها مانند پرشین بلاگ بود. بعد از آن فیلترینگ دیتا شروع شد و در آن اطلاعات را فیلتر می کردند و سراغ سایت های خبری، سیاسی، تاریخی و … می رفتند.

سپس دوره فیلترینگ دیالوگ ها آغازت شد. فیلترینگ اورکات، شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک، توئیتر و … از جمله این دسته از فیلترها بود. بعد از فیلترینگ شبکه های اجتماعی؛ زمانه تغییر کرد و شبکه های اجتماعی و پیام رسان با شبکه های اجتماعی گذشته تفاوت عمیقی پیدا کردند.»

او در توضیح این تفاوت ها گفت: «حکومت در این دسته از پیام رسان ها با عموم مردم روبرو است. آمار تلفن های هوشمند ثبت شده در سال ۹۲ دو میلیون نفر را نشان می دهد و پیش بینی می شود این آمار تا پایانس ال ۹۴ به ۴۰ میلیون نفر خواهد رسید. ایرانی ها در سرعت استفاده از تلفن های هوشمند حتی از برزیل هم پیشی گرفته اند. در این شرایط باید وارد فیلترینگ خدمات محور بشوند که در حال حاضر نمی توانند وارد فیلترینگ پنجم شوند.»

کاهش شکاف بین دولت و ملت

مسجدی آرانی با اشاره به اینکه خود حکومت و مسئولان نیز از این شبکه های اجتماعی استفاده کرده و فعال هستند، گفت: «از آنجایی که خود حکومت از شبکه های اجتماعی به عنوان یک ابزار ارتباطی و اطلاع رسانی استفاده می کنند پس استفاده از آن را به نفع خودشان می دانند و نباید چندان موافق حذف آن باشند.»

این کارشناس رسانه های مجازی در خصوص آنکه حکومت به دنبال آن است تا شکاف بین ملت و دولت را کم کند، گفت: «نظام در سال های اخیر به فکر افکار عمومی افتاد به طوری که در گزارش مرکز پژوهش ها درباره عفاف و حجاب اینطور روایت شده که ادامه روند گشت ارشاد باعث شکاف بین دولت و ملت می شود به همین دلیل باید به دنبال راهکار بهتری باشند.»

دسترسی رایگان و آسان

به گفته مسجدی آرانی علت آنکه این وسیله ارتباطی به سرعت در بین مردم در حال گسترش است را دسترسی آسان و رایگان می داند و می گوید: «از آنجایی که میزان نفوذ یک رسانه در میان مردم به شدت به میزان دسترسی آن وابسته است به همین دلیل دسترسی ساده به این نوع شبکه های اجتماعی موجب شده تا مخاطبان زیادی را به سمت خود جذب کند. از سوی دیگر رایگان بودن این شبکه های اجتماعی موجب می شود تا مردم بیشتر به سمت آن سوق پیدا کنند و این موضوع نیز به اقتصاد جامعه برمی گردد. حالا سیاستمداران و رسانه ها به این فکر می افتند که از این شرایط استفاده کنند و پیام خودشان را از این طریق به دست مردم برسانند.»

دو خطر شبکه های اجتماعی

او با اشاره به خطراتی که می تواند این شبکه های اجتماعی مانند تلگرام با توجه به امکان جدیدی که برای خود فراهم کرده است داشته باشد، می گوید: «استفاده از این شبکه های اجتماعی ممکن است دو خطر به وجود آورد که در ایران هر دوی این خطرها احساس می شود.

اول از همه خطر استفاده غلط از شبکه های اجتماعی است که مردم نمی دانند فلسفه استفاده از شبکه های اجتماعی این است که خودشان تولید محتوا کنند نه رسانه ها و باز هم همچنان رسانه ها هستندکه جریان اصلی تولید محتوا را برعهده گرفته اند. به عنوان مثال می بینید که خبرگزاری های فارس و ایسنا در تلگرام صفحه دارند.

خطر دوم اقتصاد رسانه هاست که شبکه ها آن را مورد تهدید قرار داده اند. وقتی مردم از طریق تلگرام بتوانند اطلاعات و اخبار را به دست آورند؛ دیگر چه نیاز به رفتن در خبرگزاری ها و خرید روزنامه است؟ همین اتفاق می تواند باعث ریزش مخاطب شود و به اقتصاد نحیف رسانه ها ضربه خواهد زد.»

این کارشناس رسانه های مجازی در پاسخ به این سوال که آیا بین اینستاگرام و تلگرام رقابتی درخواهد گرفت یا خیر، گفت: «اینستاگرام محل تبادل تصاویر است و تلگرام محل تبادل محتوا و فکر نمی کنم این دو جایی برای رقابت با هم داشته باشند؛ یعنی آنطوری که با فیس بوک کردند و آنجا تبدیل به قبرستان شد.»

به مشارکت مردمی در جامعه توجه کنند؛ فیلتر نمی شود

آرش محبی، کارشناس رسانه نیز در خصوص رقابت بین شبکه های اجتماعی و اینکه آیا تلگرام از باقی رسانه ها پیشی گرفته است یا خیر به هفت صبح گفت: «به هر حال از ابتدای شکل گیری شبکه های اجتماعی و موبایلی تا امروز برای به دست آوردن سهم بیشتر مخاطب، رقابت وجود داشته.

همین رقابت هاست که موجب شد تا فیس بوک؛ اینستاگرام و واتس آپ را بخرد. این خرید از فیس بوک یک روش استراتژیکی بود که رهبر بازار این شبکه اجتماعی به کار برد تا جایگاه رهبری خودش را تثبیت کند. در این خصوص تلگرام نیز به شکل دقیق و حساب شده ای در بازار تحقیق کرده است و با همین کار متوجه نیاز مخاطب شده.

اگر رقبای تلگرام به این فعالیت ها واکنش مثبت نشان ندهند و نتوانند خودشان را وارد رقابت کنند؛ تلگرام با همین شیوه خودش را تبدیل به رهبر اصلی بازار می کند. بنابراین باید منتظر واکنش رقبا بود.»

محبی در خصوص احتمال فیلتر شدن تلگرام گفت: «باید ببینیم مسئولان به این جریان نگاه کوتاه مدت دارند یا بلند مدت. اگر در این زمینه نگاه شان کوتاه مدت باشد ممکن است اقدام به فیلتر کنند؛ اما اگر به این جریان بلند مدت توجه کنند و ببینند با این کار موجب خواهند شد امکان مشارکت مردم بیشتر شود، حتما در این زمینه تأمل بیشتری نیز خواهند کرد چون مسئولان از این طریق می توانند با یکسری از انتقادها و پیشنهادهای مردم روبرو شوند و در این زمینه اقداماتی صورت دهند چون همانطور که می دانید، مشارکت نکردن مردم در جامعه نوعی نقطه ضعف تلقی می شود و با همین نگاه امکان فیلتر شدن تلگرام و امثال این شبکه های اجتماعی کم خواهد شد.»

رسانه ها در جیب مردم قرار گرفتند

پدرام الوندی پژوهشگر ارتباطات نیز با اشاره به آنکه تلگرام یک تولد تازه در فضای رسانه های مبتنی بر بستر اجتماعی فراهم کرده است، به هفت صبح گفت: «در ابتدا ابزارهایی امنند وایبر، واتس آپ، فیس بوک، توئیتر و … ابزارهایی کاملا افقی، هم سطح و متکثر بودند. وایبر برای پیشگامان پذیرش نوآوری که وارد توئیتر، فیس بوک، وبلاگ و … شده بودند، گام خوبی بود تا به آرامی وارد تلگرام شوند و در حال حاضر می بینید هر کسی که تلفن هوشمند دارد عضو تعدادی از این شبکه های اجتماعی است.»

الوندی در خصوص آنکه تلگرام و شبکه های اجتماعی از این دست، در بستر اطلاع رسانی به صورت یکی برای همه قرار گرفته اند، گفت: «در حال حاضر می بینید که یکسری از گروه های اطلاع رسانی تلگرامی به وجود می آید که بازتولید رسانه های توده ای در فضای رسانه های خودگزین هستند و در این راستای افقی، کانال های تلگرامی چندین هزار نفر عضو و کمتر از ۲۰ نفر ادمین و تولید کننده محتوا دارند. همان کاری که در روزنامه ها، تلویزیون، رادیو، سایت ها و … سخ می دهد. یکسری تولید می کنند و دیگران از آن تولید بهره می برند.»

این پژوهشگر ارتباطات با تاکید بر اینکه چنین اتفاقی تحول بسیار مهم و جدی است، گفت: «با روی کار آمدن این کانال ها می بینید که رسانه ها به مردم خیلی نزدیک شده اند. در صورتی که قبلا رسانه ها سعی می کردند مردم را به سمت خود بکشانند، الان می توانند در جیب آنها قرار بگیرند. از نظر هزینه ای نیز ارزان تر هستند.»

الوندی در خصوص امکان فیلتر شدن این شبکه اجتماعی گفت: «باید ببینیم نگاه فرصت و تهدید مسئولان به این مسئله چگونه است. از آنجایی که این شبکه های اجتماعی فضایی برای گردش اطلاعات است، عملا با فیلتر کردن، حضور رسانه های رسمی خود را محدود خواهند کرد و باقی رسانه ها مسیر خودشان را پیدا می کنند.»