جوانان روی لبه تیغ بازاریابی شبکه ای

جلسات در طبقه پایین این فست فود برقرار بود. چند جلسه به صورت جداگانه پشت میز های مختلف در حال برگزاری بود و لیدر ها هم به طور جدی در حال ارائه توضیحات به افراد جدید.

جوانان روی لبه تیغ بازاریابی شبکه ای

ساعت حدود ده بود و یکی از شب های ماه مبار ک رمضان، همراه با یکی از دوستانم که قصد داشت منو وارد یکی از جلسات پرزنت شرکت های بازاریابی شبکه ای کند، وارد یک فست فود شدیم. جلسات در طبقه پایین این فست فود برقرار بود. چند جلسه به صورت جداگانه پشت میز های مختلف در حال برگزاری بود و لیدر ها هم به طور جدی در حال ارائه توضیحات به افراد جدید.

اما چطور شد که من از اینجا سر در آوردم

چند روز پیش از این ماجرا یکی از دوستانم درباره شرکت های بازاریابی شبکه ای با من مشورت کرد. من که تقریبا از ده دوازده سال پیش با این نوع از شرکت ها آشنایی داشتم، توصیه هایی به وی کردم. از من  خواست که به همراه او در جلسه پرزنت این شرکت حاضر بشم و سوالات و پاسخ هایم را با یکی از لیدر های کارکشته این شرکت در میان بگذارم تا ابعاد فعالیت این شرکت ها بیش از پیش برایش روشن شود.

این شد که تصمیم گرفتیم من را به عنوان یک شخص جدید که میخواهد وارد سیستم شود به یکی از جلسات ببرد و من هم کار خودم را شروع کنم.

بازاریابی شبکه ای چیست؟

بازاریابی شبکه‌ای (Network Marketing) یا بازاریابی چندسطحی (Multi-level marketing)، نوعی شیوه فروش است که در آن کمپانی‌ها محصولات خود را بدون تبلیغات و بدون واسطه به فروش می‌رسانند، و مشتریان پس از خرید در صورت تمایل می‌توانند محصولات کمپانی را بازاریابی کنند و سود بگیرند.

درآمد در بازاریابی شبکه‌ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه کسب می‌شود

بازاریابی شبکه ای در ایران

طاحونه بان، کارشناس مسئول شرکت های بازاریابی شبکه ای اداره صنعت و معدن و تجارت استان خراسان رضوی در توضیح این شرکت ها می گوید:

بازاریابی شبکه ای محصولات با شرکت های هرمی تفاوت دارد. شرکت ها هرمی از حدود سال 69 در ایران شروع به فعالیت کردند و با مشخص شدن ابعاد منفی این شرکت و جلوگیری از لطمات جبران ناپذیر این شرکت ها سال 86 قانون مبارزه با پولشویی تصویب شد و فعالیت این شرکت ها ممنوع شد.

بازاریابی شبکه ای یک تجارت جهانی است و لاجرم برای فعالیت این شرکت ها در کشورمان نیاز به ساز و کار قانونی بود تا این شرکت ها و افراد علاقمند فعالیت کنند. در همین راستا آیین نامه ای بر اساس ماده 87 قانون نظام صنفی کشور برای نظارت بر این شرکت ها در تاریخ 14 تیر 94 تدوین شد و توسط وزیر صنعت امضا گردید. البته پیش از این آیین نامه، از سال 88 براساس قانون نظام صنفی به این شرکت ها مجوز فعالیت داده میشد.

براساس این آیین نامه هم اکنون 17 شرکت مجوز قانونی برای فعالیت در این حوزه را دارند. این در حالیست که 9 شرکت از این شرکت ها هم اکنون در استان خراسان رضوی شعبه دارند. در مجموع شعبات این شرکت ها، 17 شعبه در مشهد و31 شعبه در سایر شهرستان ها قرار دارد.

این آیین نامه و سایر توضیحات و بروشور ها در مورد شرکت های بازاریابی در وب سایت وزارت صنعت و معدن قابل دستیابی است.

در جلسات پرزنت چه می گذرد

جلسه شروع شد. همزمان برای من و یک نفر دیگر البته چند نفر دیگری هم پشت میز بودند که به نظر می آمد قرار است آموزش لیدر بودن را ببینند

ابتدا اصول کار شبکه ای را توضیح دادند سپس هم براساس میزان خرید ما ( مثلا 300 هزار تومان) میزان سود در بازه های زمانی آتی توضیح داده شد.

پلن خوب و جذابی بود و نوید درآمدی روز افزون را میداد.

کار کم و درآمد بالا، چه پیشنهاد وسوسه انگیزی.

*البته آقای طاحونه بان یکی از مهم ترین تخلفات این شرکت ها را تعیین استراتژی فروش عنوان کرده بود. بگذریم...

از محصولات پرسیدیم: اکثر محصولات لوازم آرایشی بهداشتی، برخی از مواد غذایی نظیر حبوبات و پودر کیک و ادویه جات و چایی، برخی البسه و چرمی جات و ....

آیا میشد واقعا در ماه مثلا با همان سیصد هزار تومان محصولات مورد نیاز را خرید و مهمتر از آن، اینکه محصولات استفاده کرد؟

لیدر طوری برای ما حساب کتاب کرد که یک چیزی هم بدهکار شدیم و انگار این مبلغ کم هم هست!!!.

*یاد صحبت آقای طاحونه بان افتادم که میگفت براساس آیین نامه، نباید فروش این محصولات به افراد به حدی باشد که باعث انباشت کالا نزد مصرف کننده بشود

کیفیت محصولات را جویا شدیم که لیدر محترم اطمینان کافی به ما داد و گفت خودش و خانواده اش مشتری پروپا قرص این محصولات است و گفت که برای اطمینان حتما یکبار خودم امتحان کنم و وقتی مطمئن شدم کار را شروع کنم!

* البته طبق آیین نامه نباید تبلیغات اغواگریانه و خلاف واقع  در مورد محصولات صورت گیرد.

ادامه این جلسه پرزنت طولانی مدت که تا حدود یک شب به درازا کشید به بحث پیرامون نحوه سود دهی، کیفیت محصولات، زمانی که افراد صرف این کار می کنند و فعالیت این شرکت ها در سایر کشور ها بین من و سایر لیدر ها گذشت که مجال ارائه آن در این فرصت نیست.

* ناگفته نماند طبق آیین نامه، جلسات آموزشی بایستی در محل شرکت و در ساعت کاری متعارف صورت گیرد، که البته....

چرا محصولات آرایشی بهداشتی؟

دکتر حدادیان، استاد اقتصاد و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در پاسخ به سوال ما در مورد محصولات ارائه شده در این شبکه ها می گوید:

محصولات آرایشی و بهداشتی سود خوبی دارد که باعث می شود طیف زیادی از محصولات این شبکه را پوشش دهد اما این موضوع از نظر فرهنگی واقتصادی به کشور و مردم ضربه وارد می کند. نیاز های بشر فقط محصولات آرایشی و بهداشتی نیست و هزاران هزار نیاز دیگر را شامل می شود.

وی خاطرنشان کرد بعضا محصولاتی در این شبکه ها دیده می شود که براساس کیفیت قیمت بالاتری نسبت به مشابه خود در بازار دارند.

طاحونه بان در همین مورد اعلام کرد که کارگروه کارشناسی برای قیمت محصولات وجود دارد و اگر تخلفی صورت بگیرد قطعا مورد بررسی قرار میگیرد وی همچنین از مخاطبان این شبکه ها نیز خواست تا در صورت مشاهده تخلف مراتب را از طریق شماره های تخلفات که بایستی در دفاتر این شرکت ها نصب شود به کارگروه مورد نظر اطلاع دهند.

دکتر حدادیان در ادامه به لزوم استفاده هرچه بیشتر از تولیدات ملی در این شبکه ها اشاره کرد و گفت بایستی محصولات داخلی بیشتری در این شبکه ها توزیع شود تا از خروج بی رویه ارز جلوگیری شود. وی گفت وزارت صنعت و معدن بایستی میزان مشخصی برای وجود کالاهای خارجی در لیست کالا های این شرکت ها مشخص کند

کارشناس شرکت های بازاریابی سازمان صنعت، معدن و تجارت در استان خراسان رضوی در مورد این نسبت کالاهای داخلی به خارجی گفت ساز و کار مشخصی وجود ندارد اما حتما در جلسات آتی این موضوع نیز مطرح می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در پایان صحبت هایش گفت: با توجه به وجود مشکل بیکاری میان جوانان و جامعه و همچنین فضای پر انرژی که در این شرکت ها وجود دارد، باعث تمایل برخی افراد به فعالیت در این حوزه شده است. لازم است برای فعالیت سالم در این عرصه چند نکته رعایت بشود: 1- نظارت و کنترل مستمر 2- فروش کالای داخلی 3- تحت فشار قرار ندادن افراد برای خرید و کسب زیر مجموعه 4- ایجاد تنوع بیشتر در محصولات

عمر گرانبها در راه پرزنت افراد!

غیر از این بار که به جلسه پرزنت رفتم یکبار دیگر هم توسط یکی از دوستان دیگر به جلسه پرزنت شرکتی دیگر دعوت شدم ( حدود یک سال پیش) البته آن دفعه کاملا بدون اطلاع و برنامه قبلی بود.

وارد محیط آن شرکت که شدم ساختمان بسیار بزرگی بود با اتاق ها زیاد که شاید چهارصد پانصد نفر که اکثر آنان را جوانان تشکیل میدادند در حال برگزاری جلسات و کارهای مرتبط بودند. یک لحظه با خودم گفتم اگر از نیروی تفکر این افراد که همه سرمایه های ناب و بی نظیر این مملکت هستند به جای متقاعد کردن افراد برای خرید و بازاریابی، در راه تولید علم و ایده پروری استفاده شود چه اتفاق بزرگی رخ خواهد داد.

کاری که چندان عجیب و دور از ذهن نیست و بارها و بارها در همین شهر مشهد اجرایی شده و ایده هایی شکل گرفته و اجرایی شده که تا روی میز مدیران گوگل و کنفرانس های ایده پروری در مدرنترین کشور های جهان راه یافته، منظورم استارتاپ ویکند هاست. رویدادی که در آن افراد در یک فضای تعاملی و پر انرژی طی 54 ساعت به ارائه ایده ، پرورش آن و ارائه نمونه اولیه می پردازند.

جاهدی، مشاور توسعه کسب و کار و مدیر مرکز رشد ict پارک علم و فناوری خراسان در مورد شرکت های بازاریابی شبکه ای  می گوید:

این شرکتها با استفاده از روش بازاریابی شبکه ای تعداد زیادی از جوانان و افراد تحصیل کرده و غیر تحصیلکرده را در جامعه مشغول فعالیت نموده اند که هم ابعاد منفی دارند و هم ابعاد مثبت

ابعاد منفی حضور و فعالیت این شرکتها، مشغول کردن جوانان تحصیلکرده و دانش آموخته جامعه به فعالیتی که نهایتا ارزش افزوده ای برای جامعه نداشته و صرفا جنبه دلالی داشته و کاملا بر خلاف تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش بنیان است خصوصا که در اصل این محصولات کمتر تولید واقعی داخل کشور می باشند

ابعاد مثبت این روش برای جامعه نیز ایجاد روحیه کسب و کاری در جوانان، ترغیب به مطالعه و آموختن روش های بازاریابی، فروش، اصول و فنون مذاکره و ...

وی در ادامه گفت: آموختن تکنیکهای بازاریابی مفید است لیکن این اموزش میبایست در کنار به کارگیری سایر آموزه های برگرفته از دانشگاه و خلق ارزش واقعی باشد و منجر به طراحی و تولید و عرضه کالا یا خدمات دانش بنیان گردد. در این مسیر خود فرد در کنار منافع اجتماعی و اعتباری و ارزشی، منافع اقتصادی پایدارتر و بهتری خواهد داشت. یا حداقل توان خودش را در مسیر همکاری و مشارکت با دیگران در قالب کارمندی، برای اجرایی ساختن ایده های نواورانه آنها مصروف نماید و در کنار ایفای نقشی موثر در این اتفاق ارزشمند، آینده شغلی و جایگاه اجتماعی مناسبتری برای خود ساخته باشد.

جاهدی که همواره یکی از دست اندرکاران اصلی برگزاری رویداد های استارتاپ ویکند در استان بوده است، پیرامون این رویداد ها گفت:

تا کنون جمعا تعداد رویدادهای ایده پروری و کارافرینی به سبک نوین (همانند استارتاپ ویکند یا ماراتون استارتاپی) که توسط پارک علم و فناوری خراسان یا با مشارکت ما در سطح استان برگزار شده است تعداد 18 مورد بوده است ( 15مورد در مشهد ) و حداقل برگزاری 3 رویداد تا پایان سال در برنامه می باشد.

مصرف گرایی آفتی جبران ناپذیر بر پیکر جامعه:

حجت الاسلام و المسلمین سید حسین ضیایی می گوید: فعالیت در این شرکت ها احتمال زیادی بر ترویج مصرف گرایی بین افراد جامعه ایجاد  میکند. به عنوان مثال ممکن است برای رسیدن به کف خرید محصولاتی خرید کنیم که نیازی به آن نداشته ایم و پیش از این مصرف نمی کردیم اما از این پس در سبد محصولات مصرفی ما قرار می گیرد که این موضوع با اقتصاد مقاومتی در تناقض است.

وی همچنین به میزان زیادی از تلف شدن وقت جوانان در این راه اشاره کرد که موجب خسران برای جامعه می شود.

ضیایی در ادامه به بحث تدلیس اشاره کرد و گفت در برخی از این جلسات ممکن است کالاها به صورتی غیر واقعی معرفی بشوند و ویژگی هایی بیش از چیزی که واقعیت دارد بیان شود که این نیز از مشکلات و ایرادات این سیستم است.

همچنین وی به وجود کالاهای خارجی و خروج ارز از کشور اشاره کرد و گفت این خروج ارز باعث برتری و پیشی گرفتن کشور های غیر مسلمان بر کشور ما می شود و این موضوعی است که در دین اسلام به شدت نهی شده است.

وی خاطر نشان کرد یکی از آسیب های جدی این شرکتها برگزاری جلسات مختلط آموزشی است که زمینه ساز انحرافات فراوان است.

نظر علما و مراجع چیست؟

حجت الاسلام ضیایی در مورد نظر علما و مراجع گفت :

برخی از مراجع این فعالیت را به کل نهی کرده اند. اما برخی دیگر این نوع فعالیت را به صورت مشروع  قبول کرده اند. افرادی که علاقه به فعالیت در این حوزه دارند بایستی برای فعالیت حتما از مرجع خود سوال کنند و حتما شروطی که برای فعالیت در این شرکت ها ذکر شده است را رعایت کنند

نظر رهبری نیز بدین صورت است که فعالیت در این شرکت ها  به شرطی که توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و توسط شورای نگهبان تایید شود، بلامانع است.

طاحونه بان در این مورد گفت آیین نامه این شرکت ها توسط قانون نظام صنفی نوشته شده و قانون نظام صنفی توسط مجلس تصویب شده است که به این طریق می توان نتیجه لازم را گرفت. وی همچنین گفت این موضوع نیز مانند سایر موارد توسط دولت لایحه ان نوشته خواهد شد و به مجلس ارائه می شود. ولی زمان آن مشخص نیست.  

حرف آخر...

بازاریابی شبکه ای لبه تیغی است برای افراد که ممکن است با کوچکترین لغزش به یکی از آسیب های این سیتم دچار شوند.

چقدر خوب است که مسئولان این حوزه هرچه بیشتر در این مورد اطلاع رسانی کنند و آموزش های لازم را در اختیار عموم مردم قرار دهند. تا علاقمندان این کار به نحو احسن به فعالیت بپردازند و خدایی ناکرده روزی بر زمان ها و پول های از دست رفته در این کار حسرت نخوریم.

نویسنده: حمید مداحی