تماشای تعزیه موجب تحولی اساسی در نظریات پیتر بروک شد

به گزارش خبرگزاری برنا، در نخستین روز از هفته فیلم پیتر بروک در خانه هنرمندان ایران فیلم «شاه لیر» در تالار استاد شهناز به روی پرده رفت. در این برنامه که سی و پنجمین نشست پلک تهران نیز محسوب می شد، محمدرضا اصلانی و سودابه فضایلی در خصوص سینمای بروک و همین طور ارتباط او با آثار شکسپیر سخن گفتند.

در ابتدا فضایلی به فراز و فرودهای زندگی شکسپیر و همچنین مرگ رازآلود او پرداخت و گفت: شکسپیر پس از معروف شدن اولیه، از استراتفورد به لندن می رود. اما در اوج شهرت لندن را ترک کرده، به استراتفورد برمی گردد و پس از مدت کوتاهی به مرگی رازآلود از دنیا می رود. شکسپیر یک ماه پیش از مرگ وصیتنامه ای می نویسد و در آن برخلاف قوانین آن زمان بریتانیا، وصیت می کند که تمام اموال غیرمنقولش پس از مرگ به زنش تعلق پیدا کند. او همچنین می خواهد روی سنگ قبرش بنویسند «تو را به مسیح از کندن خاکی که اینجا را دربرگرفته دست بدار!».

وی ادامه داد: این مساله و شاید مرگ او را باید در دینش و مسائل تاریخی آن دوره جستجو کرد. الیزابت اول با کاتولیسیسم به شدت مخالف بود و پس از او جیمز نیز همین روند را ادامه داد. شکسپیر به دلیل فشارهای وارده از طرف کلیسا، به یک نحله باطنی می پیوندد.

این نحله به نومانویانی مربوط می شود که به دلیل فشارهای قشری موبدان زرتشتی از ایران رفته و در نهایت در فرانسه و آلمان سکنی گزیده بودند. آنها در اروپا نیز به دستور پاپ سوم قلع و قمع شدند. محققین شکسپیر از طریق کتاب های او و با کار تطبیقی توانستند جملاتی پیدا کنند که اثبات می کند که او عضو این نحله بوده است. همین امر باعث فشارهایی شد که او را وادار کرد در اوج شهرت از لندن به استراتفورد برگردد و با مرگی نابهنگام از دنیا برود.

فضایلی در پایان گفت: مارتین لینگز در کتاب خود «راز شکسپیر» می گوید که او نه جزو نوابغ دوران رنسانس، بلکه طلایه دار قرون وسطی و آیین های آن است. سه دوره کاری در آثار شکسپیر قابل تشخیص است که شامل آثار کمدی، تراژدیک و تراژیک-کمدی او می شود. اما شکسپیر تازه پس از مرگش شناخته شده و تراژدی های او 7 سال پس از مرگش توسط شاگردانش منتشر می شود. این زمانی است که از قدرت جیمز کاسته شده و شدت سرکوب او کم شده است. پیش از آن کتاب های شکسپیر سانسور می شد و به چاپ نمی رسید. بعدها مشخص می شود او بزرگ ترین شاعر غزل سرا و نمایشنامه نویس انگلیس بوده است. به قول لینگز وقتی در مقابل «شاه لیر» می نشینید گویی در مقابل تمام جهان نشسته اید.

پس از آن اصلانی به ویژگی های آثار بروک پرداخت و گفت: بروک ملغمه ای از هنر و فرهنگ جهانی است و می تواند الگویی برای جهانی بودن باشد. کارهای او همه ی وجوه نمایشی از سینما، تئاتر، پرفورمنس، اپرا و... از کلاسیک تا مدرن را دربر می گیرد و در واقع آثارش از تنوع و جامعیت برخوردار است. او کسی است که منطق الطیر عطار را از روستاهای آفریقا تا پاریس و نیویورک به اجرا در آورده است. بروک با نویسندگان و نظریه پردازان بزرگ جهان همکاری و همفکری داشته است و از نظر پر کاری شاید تنها بتوان کسی مثل برگمان را در سطح او دانست.

وی ادامه داد: زمانی که بروک در اواخر دهه 60 به ایران سفر کرد، تمام منابع سفر او را به خاورمیانه عنوان کردند. در صورتی که چنین چیزی صحت نداشت و بروک به عراق، سوریه، مصر، عربستان نرفت و فقط به ایران آمد. اگر در آفریقای شرقی نیز کار کرده باشد، این منطقه جزو خاورمیانه محسوب نمی شود. به جز در دو کتاب، هیچ کجا اشاره ای به اجرای تئاتر «اورگاست» در ایران نشده، در حالی که این نمایش به طور اختصاصی در ایران افتتاح و اجرا شده است. از همین مسائل ریز است که می توان به دشمنی ها با ایران پی برد. پیتر بروک در ایران با محمدباقر غفاری به مراکز تعزیه رفت و تماشای تعزیه، موجب تحولی اساسی در کار و نظریاتش شد. اما تمام این مسائل در گزارش هایی که از او وجود دارد، به کلی حذف شده است.

کارگردان «جام حسنلو» در پایان گفت: بروک خود در ارتباطی پویا با اندیشمندان جهان از آنها تاثیر پذیرفته است. یکی از این افراد یان کات است که در ادبیات و رمان همتای لوکاچ است و تئاتر را بالاترین ارزش دوران می داند که باید ناقد سرمایه داری و برملاکننده ابزوردیسم حاکم بر جهان سرمایه داری باشد. «شاه لیر» پیتر بروک نیز دیوانگی مطلق سرمایه داری و سقوط جهان را به تصویر می کشد.