دلیل شخصیت‌پردازی جزئی در «همین امشب برگردیم» مشخص نیست

به گزارش خبرگزاری برنا، سیزدهمین جلسه‌ نقد و بررسی چهارشنبه‌های کتاب نشرچشمه چهارشنبه شب ۱۵ دی با محوریت نقد و بررسی مجموعه داستان «همین امشب برگردیم» نوشته پیمان اسماعیلی با حضور محمدهاشم اکبریانی و کامران محمدی برگزار شد.

اسماعیلی که در سال ۱۳۸۴ با کتاب «جیب‌های بارانی‌ات را بگرد» داستان‌نویسی را شروع کرده، با انتشار دومین اثر خود، «برف و سمفونی ابری» و گرفتن ۴ جایزه‌ ادبی در همان سال سر زبان‌ها افتاد. این داستان نویس، در آثار بعدی خود «نگهبان» و «همین امشب برگردیم» اسلوب نوشتاری خود را به شیوه‌ پیشین حفظ کرده است.

در ابتدای جلسه نقد کتاب «همین امشب برگردیم»، اکبریانی با اشاره به این‌که از نظر محتوایی داستان‌های این مجموعه داستان‌های توهم و ابهام است؛ و پُر از سؤال‌های بی‌جواب‌مانده، گفت: در این داستان‌ها بحران یا فقدان هویت را داریم، قشری که این کتاب آن‌ها را نمایندگی می‌کند قشری‌ است فاقد باورها و ارزش‌ها که درعین‌حال به دنبال تخریب این باورها و ارزش‌ها هم نیست. نمونه‌ این داستان‌ها در جامعه‌ ما قشری‌ است که هویت ندارد و درعین‌حال جامعه‌ستیز هم نیست.

محمدی با اشاره به تحلیل محتوایی کتاب گفت: ما در این کتاب با ترسی مواجه هستیم که در روان‌شناسی به اسم ترس اول شناخته می‌شود، این ترس، ترس دور شدن از محیط امن است که در هر پنج داستان این مجموعه به شکل ناخودآگاه وجود دارد. این مسئله باعث شده که من اسماعیلی را پیرو و ادامه‌دهنده‌ سبک غلام‌حسین ساعدی بدانم، نویسنده‌ای برون‌گرا که لحن و زبانی بیرونی دارد، و به نظرم اسماعیلی نویسنده‌ای‌ است که ریشه دارد و بومی بودن نوشته‌های او باعث شده داستان‌های رفتارگرایانه با ویژگی‌های فرهنگی خود را بسازد.

یکی از حاضرین در جلسه در ادامه گفت: به نظرم روح حاکم بر داستان که در کل داستان‌ها می‌توان دید، هراس است که با وجود عوض شدن داستان‌ها و شخصیت‌ها در کل داستان وجود دارد.

یکی دیگر از حاضرین در جلسه گفت: اولین عنصری که در کتاب به چشم می‌آید، عنصر ترس است. خواننده در کل داستان منتظر اتفاقی‌ است که بیفتد. خلاقیت در داستان‌ها به وضوح به چشم می‌خورد و نویسنده به هرچیز نگاه تازه‌ای دارد، تصویرسازی‌ها در داستان به شکل خوبی اتفاق افتاده و فضاسازی‌ها در بیشتر صحنه‌ها غیرمعمول و بدیع بوده. داستان‌های اسماعیلی به فرم بین‌المللی داستان کوتاه بسیار نزدیک است و برشی از زندگی را روایت می‌کند.

در ادامه، اکبریانی گفت: تنها نقدی که به داستان‌های این مجموعه از نظر من وارد است، شخصیت‌پردازی آن به شیوه‌های داستان‌های مدرن است. یکی از ویژگی‌های مهم این مجموعه شخصیت‌پردازی آن به صورت خیلی جزئی است، تا جایی که گاهی خواننده لزوم این شخصیت‌پردازی را درک نمی‌کند، و داستان مدرن از ما می‌خواهد که این شخصیت‌پردازی صورت بگیرد.

محمدی با اشاره به این‌که داستان‌های اسماعیلی در بین داستان‌نویسان ادبیات جهان به سبک نوشتاری همینگوی نزدیک است، گفت: یکی از دلایلی که فکر می‌کنم اسماعیلی به همینگوی نزدیک است، این است که مانند او چیزهایی را در داستان نگفته نگه می‌دارد، و غیر از آن ویژگی زبانی‌ است که پیمان دارد و آن خودآگاه بودن زبان اوست. زبان برای تعدادی از نویسنده‌ها مثل دوربین در سینماست مثل کارهای احمد محمود. اگر ما زبان ساده‌ای داریم معنی‌اش این نیست که نویسنده به زبان ناآگاه بوده است. از ویژگی‌های پیمان زبان قدرتمند اوست مثل داستان‌های برف و سمفونی ابری و برای همین از پیمان انتظار بازی زبانی نداریم. اما تفاوت برف و سمفونی ابری با همین امشب برگردیم وجود لحظه‌هایی‌ست که در داستان‌های برف و سمفونی ابری وجود نداشت. در این اثر نویسنده به ادبیات توجه بیشتری دارد و شخصیت‌پردازی‌ها در حد تُک زدن وجود دارد.

یکی دیگر از حاضرین در جلسه در ادامه گفت: نکته‌ غالب در داستان‌های اسماعیلی ترس است، که این ترس همیشه با مرگ همراه بوده است. در اکثر داستان‌ها راوی اول شخص است دقیقا به‌عکس داستان نگهبان ولی این تغییر راوی تغییری در جهان‌بینی به وجود نمی‌آورد و یکدستی داستان را به هم نریخته، در کل داستان با وجود مدرن بودن، المان‌های سنتی هم وجود دارد.

در پایان این نشست اسماعیلی در مورد چگونه نوشته شدن داستان گفت: برای هر نویسنده‌ای اتفاق می‌افتد که به نظرش قسمت‌هایی از داستان را خیلی خوب نوشته، من در نوشتن این داستان‌ها بیشتر از ترس، اضطراب را مدنظر داشتم یعنی موقعیت‌هایی برای من مهم بود که شخصیت‌ها در آن مضطرب می‌شوند و این حضور اضطراب برای من عمیق بود.