دیپلماسی نفتی دولت بر مدار عقلانیت

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، براساس اعلام اوپک، طی هشت سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، کشور از طریق صادرات نفت بیش از 578‌میلیارد‌دلار درآمد داشته است. این یعنی در هشت سال احمدی‌نژاد درآمدهای نفتی نسبت به دوره قبل‌تر، یعنی سیدمحمد خاتمی 246‌ درصد افزایش داشته است. این موضوع در حالی است که کل درآمدهای نفتی ایران از سال 1360 تا سال 1392 برابر 92/1010 ‌میلیارد‌دلار بوده که درآمد هشت سال احمدی‌نژاد از این 31 سال، بیش از 57‌درصد بوده است. یعنی 57‌درصد درآمدهای نفتی کشوردر دو دولت احمدی‌نژاد تجمیع شده است. کل درآمد‌های سه دولت قبلی روی هم برابر 59/432 ‌میلیارد‌دلار بوده، یعنی شش دولت موسوی، هاشمی و خاتمی روی هم تنها نزدیک به 75‌درصد دو دولت احمدی‌نژاد، درآمد‌های نفتی داشتند.

در شرایطی حسن روحانی دولت را در شهریورماه سال 1392 تحویل گرفت که دولت نهم و دهم نه تنها از وفور درآمدهای نفتی وضعیت کشور را مساعد نکرده بود بلکه بر عمق مشکلات اقتصادی کشور افزوده بود. در این سال که آغازگر کاهش شتابان قیمت نفت بود هر بشکه نفت ایران با بهای 104 دلار معامله می‌شود و درآمدهای نفتی حاصل از صادرات به 41 میلیارد و 610 میلیون دلار می‌رسد.

با وجود این به دنبال سیاست برخی از اعضای اوپک از جمله عربستان، افت قیمت نفت از تیرماه سال 93 شدت گرفت؛ به طوری که در اواخر این سال قیمت نفت به 50 دلار رسید. براین اساس در سال 93 نسبت به سال قبل از آن، 12 درصد از تولید روزانه نفت و 8/14درصد نیز از صادرات نفت کاسته شد که این روند بیشتر ریشه در کاهش بهای نفت داشت. بنابراین در سال 1393 ، معادل 03/6 میلیون بشکه نفت در روز تولید شده که از آن میزان حدود 4/1 میلیون بشکه در روز صادر شده است. درآمد دولت نیز از محل فروش نفت به 43 میلیارد و 54 میلیون دلار کاهش پیدا کرد.

در حالی دولت ایران از کاهش قیمت نفت متضرر می شد که نشست 166 اوپک ( 7 آذر سال 93 )در وین با حضور 12 عضو این سازمان برگزار شد. با وجود آنکه افت قیمت نفت در این روزها کلید خورده بود اما در این نشست کشورهای عضو در شورای همکاری خلیج فارس تصمیم گرفتند که سقف تولید اوپک را کاهش ندهند. این خبر مانند تیر خلاصی به قیمت نفت بود و برنت را به زیر 80 دلار کشید. در کل در طول یک هفته‌ای که به نشست اوپک زمان باقی بود تا روزی که تصمیم اوپک اعلام شد، یعنی در طول یک هفته قیمت نفت بیش از 11 دلار در هر بشکه افت کرد.

سال 94 درحالی 94 آغاز شد که قیمت هر بشکه نفت 50 دلار بود. با این حال در اوایل این سال عربستان با تولید بیش از 10 میلیون بشکه در روز حدود یک‌سوم نفت اوپک را تولید می‌کرد و تصمیمات اوپک در سایه سیاست‌های این کشور قرار گرفته بود. هر چند افت شدید قیمت نفت نشات گرفته از عدم کاهش تولید توسط عربستان بود اما تصمیمات نشست 167 اوپک (15 خرداد 94) نیز تاثیری روی بازار نفت نداشت. چرا که در این نشست کشورهای عضو تصمیم گرفتند سقف تولید این سازمان را همچنان روی 30 میلیون بشکه ثابت نگه دارند. در حالی این تصمیم اتخاذ شد که به دلیل تخطی برخی از اعضا چون عربستان، کویت و امارات سقف تولید شکسته شده بود و این کشورها بیش از 30 میلیون بشکه تولید و عرضه می کردند.

با وجود اینکه فشار بسیار زیادی به ایران تحمیل می‌شد اما نزدیک شدن به توافق هسته‌ای ایران با کشورهای غربی نوید روزهای خوبی را می داد. برهمین اساس نیز بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت کشورمان در نشست 167 ام اعلام کرد که اوپک اگر خواهان این است که قیمت نفت در محدوده کنونی باقی بماند (و شاهد افت دوباره قیمت‌ها نباشیم) باید برای نفت ایران جا باز کند. زنگنه این بار تاکید کرد که 6 تا 7 ماه پس از رفع تحریم‌ها ایران قادر است به میزان پیش از تحریم‌ها نفت تولید کند.

نشست 168 اوپک نیز در تاریخ 13 آذرماه 94 برگزار شد. در این مقطع به رغم آنکه آینده عرضه نفت در ابهام قرار داشت اما به دنبال توافق هسته ای ایران با گروه 1+5 دولت دیپلماسی نفتی را در برنامه خود قرار دارد. به خصوص آنکه قیمت نفت در سال 94 نسبت به سال 93 افت 43درصدی داشت. از سوی دیگر در طول دو بازه زمانی بین سه نشست این سازمان یعنی فاصله بین نشست 166 تا 167 (6 آذر 93 تا 15 خرداد 94) قیمت نفت حدود 10 دلار و از نشست 167 تا نشست 168 (13 آذر 94) شاهد افت 20 دلاری، حدود 30 درصد، قیمت نفت بودیم. با وجود این در این نشست نیز به دلیل افزایش دامنه اختلافات میان کشورهای عضو تصمیم به تثبیت سقف تولید گرفته شد؛ موضوعی که موجب شده بازار نفت در بی‌ثباتی باقی بماند و افت قیمت نفت ادامه پیدا کند.

ایران که از مخالفان جدی تثبیت سقف تولید و موافق کاهش تولید نفت اوپک بود در این نشست دو نامه، یکی به اعضای این سازمان و دیگری به دبیرکل اوپک ارائه کرد. در یکی از نامه‌ها افزایش تولید نفت ایران بعد از لغو تحریم‌ها اعلام شده بود و در نامه دیگر ایران پیشنهاد بازگشت به نظام سهمیه‌بندی را به اعضای این سازمان پیشنهاد داد.

با وجود این دامنه اختلافات چندان زیاد بود که وضعیت روز به روز بدتر می‌شد، کارشکنی عربستان سعودی نیز در این میان بر مسائل و مشکلات می افزود. برهمین اساس قیمت نفت در پایان سال 94 به زیر 30 دلار رسید که کمترین رقم در 13 سال قبل از آن بود. در این سال ایران از محل فروش نفت درآمد 24 میلیارد و 73 میلیون دلاری کسب کرد که نشان از افت شدید درآمدهای نفتی کشور داشت. آمار مربوط به درآمدهای نفتی نشان می‌دهد که طی 3 سال این متغیر روندی نزولی طی کرده و از  6/47 میلیارد دلار در سال 1391 به 7/25 میلیارد دلار در سال 1394 کاهش یافته است.

هر چند کاهش قیمت نفت و افزایش دامنه اختلافات میان اعضای اوپک وضعیت بغرنجی را به وجود آورده بود اما نشست 169 اوپک (18 خرداد 95)، با کمترین تنش میان اعضای آن و بیشترین اتفاق نظر برای انتخاب دبیر کل به سرانجام رسید. این نشست نه تنها در میان اعضا تنشی ایجاد نکرد، بلکه با وجود به توافق نرسیدن برای تعیین سقف تولید، بازار جهانی نفت را نیز چندان تحت تاثیر خود قرار نداد. در این نشست ایران توانست با اتکا به آمارهای جدید تولید و صادرات خود در دوران بعد از تحریم، حضوری پررنگ و قدرتمند داشته باشد.

با وجود آنکه بحث کاهش تولید اوپک که هدفش افزایش قیمت نفت است در نشست های قبلی به نتیجه نرسید، نشست 170 اوپک به صورت غیررسمی در جریان برگزاری پانزدهمین نشست مجمع بین‎المللی انرژی (IEF) در الجزیره برگزار شد تا توافق بر سر توقف رشد تولید که به «طرح فریز» شهرت یافته به نتیجه برسد. در این نشست که ایران پافشاری بسیاری بر افزایش تولیدات خود وکاهش تولید نفت در برخی کشورها چون عربستان داشت توانست، موفق عمل کند. بنابراین اعضای اوپک توافق کردند تولید خود را به 5/ 32 تا 33 میلیون بشکه در روز برساند که به معنای کاهش تولید نفت این سازمان تا حدود 700 هزار بشکه در روز است. اثر این سیاست‌ به مرور خود را در افزایش قیمت نفت نشان داد. در نهایت دیپلماسی نفتی ایران در 171مین نشست اوپک به ثمر نشست؛ به طوری که در دهم آذرماه 95 در جریان صد و هفتاد و یکمین نشست اوپک در وین اعضای این مجمع نفتی توافق کردند که به منظور بازگرداندن تعادل به بازار، روزانه تا یک میلیون و 200 هزار بشکه از تولید نفت خود بکاهند؛ اما موضوع مهم اینکه ایران از این کاهش تولید معاف شد و حتی مقرر شد که روزانه 90 هزار بشکه نیز به تولید نفت کشورمان افزوده شود؛ این دستاورد در نتیجه تلاش دولتمردان و تاکید آنها بر ضرورت بازپس‌گیری سهم ایران از بازار نفت و بازگشت به دوران پیش از تحریم ها در عصر پسابرجام بود. بر اثر این توافق طی چند ماه گذشته قیمت نفت نزدیک به 20 درصد افزایش داشته است.

بنابراین در شرایطی که ایران در اواخر سال 94 حدود یک میلیون بشکه نفت را زیر 30 دلار به فروش می رساند در شرایط کنونی توانسته بیش از 2 میلیون و 800 هزار بشکه نفت فرآورده با قیمت بالای 50 دلار را به فروش برساند.