کتاب «صدسال دگر» حاصل بررسی ۱۰ هزار سند است

سعید رضوانی، گردآورنده این اثر در ابتدای نشست اظهار کرد: این کتاب بر اساس دست‌نوشته‌های نیما که از دهه ۷۰ طبق قراردادی رسمی از شراگیم یوشیج (پسر نیما) ‌خریداری شده و در اختیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی قرار گرفته، تدوین شده است.

وی ادامه داد: این اسناد سال‌ها در فرهنگستان بود و متاسفانه به دلیل قدیمی بودن و پراکندگی قابل استفاده نبود تا اینکه در خردادماه سال ۹۳ طرحی با عنوان «بازبینی دست‌نوشته‌های نیما» تصویب شد و از آن زمان من و همکارم، دکتر مهدی علیائی مقدم شروع به فعالیت روی این دست نوشته‌ها کردیم.

گردآورنده کتاب «صد سال دگر» با اشاره به شیوه استنساخ این اثر گفت: اسنادی که در اختیار ما قرار گرفته بود، به بیش از ۱۰ هزار سند می‌رسید که همگی کهنه بودند و این امکان وجود داشت که در صورت چند بار استفاده و ورق خوردن غیرقابل خواندن شوند؛ به همین دلیل در گام نخست از تمام اسناد عکس‌برداری شد تا برای شروع کار از عکس اسناد استفاده شود.

وی افزود: در گام دوم اسناد موجود را دسته‌بندی کردیم تا بتوانیم به نتایج قابل قبولی برسیم؛ چراکه نوشته‌ها در یک حوزه مشخص نبود و شامل نمایشنامه، داستان و شعر می‌شد. بعد از دسته‌بندی مطالب، از اسفندماه ۹۳ به سراغ استنساخ مطالب رفتیم و به این شکل وارد مرحله سوم شدیم. در نهایت کتاب با ۱۰۸ قطعه شعر که متعلق به سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۳۶ بود، منتشر شد.

رضوانی در توضیح حق نشر کتاب «صد سال دگر» عنوان کرد: این کتاب با استفاده از اسناد خریداری شده توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است؛ بنابراین حق نشر آن نیز با فرهنگستان است و ناشری حق انتشار آن را ندارد. اینکه به دلیل چاپ شدن این کتاب در فرهنگستان عده‌ای علاقه به خرید آن ندارند، تنها بهانه است و اتفاقاً باید همه خوشحال باشیم که یک نشر دولتی به فکر انتشار این کتاب ارزشمند افتاده است.

فرهنگستان یک گونی اسناد از پسر نیما یوشیج خریداری کرد

در ادامه این نشست مسعود جعفری، استاد ادبیات فارسی در توضیح این اثر، ضمن تقدیر از زحمات تدوینگران آن و بیان این نکته که هنوز به شکل دقیقی نمی‌توان درباره این اثر اظهارنظر کرد، گفت: واقعاً از واکنش‌هایی که نسبت به این اثر شد، تعجب می‌کنم؛ چراکه حرف‌های عجیب و غریبی می‌زنند و حتی برخی این اثر را انکار می‌کنند. در جواب این افراد باید بگویم، کسانی که با زندگی و شخصیت نیما آشنا باشند، می‌دانند که او دائماً در حال شعر نوشتن بود و کارهای زیادش اجازه ویرایش را به او نمی‌داد و خودش هم بارها گفته است که گونی‌گونی شعر دارد و حتی شاید جالب باشد که بدانید، فرهنگستان سندهای این کتاب را در قالب یک گونی از شراگیم خریداری کرده است.

این استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی در توضیح وضعیت کتاب «صد سال دگر» گفت:‌ تلاش‌های بسیار زیادی برای تهیه این اثر انجام شد اما متاسفانه پخش آن به شکل صحیحی انجام نشد. سیروس طاهباز در سال‌های دور اشعار نیما را منتشر کرد که نیاز به بازنگری داشت و چند سال بعد مجدداً ویرایش شد. به همین دلیل نه تنها این مجموعه بلکه نمی‌توان درباره هیچ کدام از مجموعه‌هایی که بعد از مرگ نیما منتشر شده با اطمینان اظهار نظر کرد.

وی ادامه داد:‌ به نظرم بعد از انتشار این مجموعه و تلاش‌هایی که شراگیم و مرحوم طاهباز در گذشته انجام داده‌اند، حال وقت آن رسیده که شخص یا گروهی مسئولیت تصحیح مجموعه کامل اشعار نیما را برعهده بگیرد و به مقایسه اشعار و انتشار یک نسخه کم اشکال بپردازد. در حال حاضر اولویت تصحیح اشعار نیماست؛ زیرا در گذشته به اندازه کافی بحث و جدل و دعوا شده است.

جعفری با اشاره به برخی اشکالات این مجموعه اظهار کرد:‌ در مطالعه کتاب متوجه شدم که دو پژوهشگر پایبندی خاصی به رسم‌الخط نیما داشته‌اند که چنین کاری اصلاً ضرورت نداشت؛ چراکه رسم‌الخط آن روز اصالتی ندارد و خواندن اشعار را سخت کرده است. بنابراین بهتر بود که اشعار با رسم‌الخط امروز منتشر می‌شد.

وی افزود: با مشاهده کتاب به شعرهایی برمی‌خوریم که در آن به جای استفاده از کلمات، نقطه‌چین آماده است که این موضوع به اعتقاد من خودسانسوری است و معتقدم که وزارت ارشاد هیچ نگاه اصلاحی به آثاری که در زمان قدیم منتشر شده است، ندارد و بهتر بود که در تهیه کتاب چنین کاری انجام نمی‌شد. در مجموع مخاطب با کتاب بسیار خوبی روبه‌رو است و برخی شعرهای این مجموعه بسیار خوب و نزدیک به شاهکارهای نیماست. برای مثال با مشاهده کتاب می‌توان متوجه شد که شعر معروف «ققنوس» نسخه تکامل‌یافته شعر «مرغ آتش» است.

کامیار عابدی دیگر سخنران این نشست هم با اشاره به روند چاپ آثار نیما گفت: سال ۶۴ سیروس طاهباز برای نخستین بار مجموعه اشعار نیما را توسط نشر «ناشر» منتشر کرد و در سال ۷۱ نسخه اصلاح شده آن توسط انتشارات نگاه به بازار آمد. در سال ۷۶ شراگیم نیز مجموعه‌ای را منتشر کرد که در آن ۶۰-۷۰ شعر که تا به حال طاهباز منتشر نکرده، آمده بود.

وی ادامه داد:‌ در سال ۸۰ شعرهای مازنی و در سال ۸۷ کتابی با همکاری مینا میرهادی و شراگیم منتشر شد که در کتاب آخر تعداد رباعی‌های نیما چهار برابر شده بود، زیرا در نسخه طاهباز تنها ۵۰۰ رباعی وجود داشت اما در نسخه شراگیم نزدیک دو هزار رباعی منتشر شده بود. البته این‌ها افرادی بودند که بر اساس دست‌نوشته‌ها اقدام به نگارش کتاب کرده بودند و در این بین کسانی مانند سیروس نیرو بودند که از طریق اطلاعات موجود کتاب‌هایی را منتشر کردند.

این منتقد ادبی در توضیح چاپ این اثر در فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد:‌ متاسفانه چاپ این اثر در فرهنگستان باعث شده است که نگاه مناسبی به این اثر نشود و این کتاب آنطور که شایسته است، در جامعه پخش نشود.

عابدی درباره فضای اشعار این مجموعه گفت: بخشی از اشعار این مجموعه شامل فضای رمانتیسیم است که متعلق به دهه ۱۰ تا ۲۰ است. برخی دیگر، شعرهای اخلاقی و تربیتی و شعرهایی نیز نزدیک به ادبیات رئالیستی یا رئالیسم سوسیالیستی است که در کتاب خودنمایی می‌کنند.

وی افزود: در مجموعه‌هایی که طاهباز و شراگیم منتشر کردند، حلقه واسط محسوس نبود اما در این کتاب حلقه وصل مناسبی بین چهارپاره‌ها، مستزاد و نوع خام نیمایی وجود دارد. این مجموعه به خوبی به مخاطبان و پژوهشگران نشان می‌دهد که اولین شعرهای نیمایی در سال ۱۳۱۸ منتشر شده است و آن ادعایی که می‌گوید نخستین شعر متعلق به سال ۱۳۱۶ بوده، غلط است.

این منتقد ادبی با اشاره به روند شعری نیما اظهار کرد:‌ روند تاریخی این کتاب نشان می‌دهد که نیما با گذر زمان از شکل سنتی خود دور و بیشتر شاعری روایت محور شده است و هرچه بیشتر جلو می‌رود، بیشتر علیه سنت جبهه می‌گیرد.

در پایان این نشست حسن میرعابدینی که یکی از افراد حاضر در جلسه بود، در صحبتی کوتاه گفت:‌ «صد سال دگر» کتاب بزرگ و مهمی است و می‌تواند از جنبه‌های مختلف بسیار خوب و ارزشمند باشد. اینکه چرا این اثر ارزشمند در جامعه مورد توجه قرار نگرفته است، نشان از فضای ناسالم ادبی ما دارد که باید دردشناسی شود. باید ریشه‌یابی شود که چرا جامعه ما دچار این فرسودگی ادبی شده است.