ایران بارها برای تعیین عاملان حملات شیمیایی در سوریه اعلام آمادگی کرد

به گزارش گروه روی خط رسانه خبرگزاری برنا، به نقل از اعتماد، ٧ سال و نیم از آغاز بحران سیاسی – امنیتی در سوریه می‌گذرد. تطویل بحران در سوریه هم منجر به شکل‌گیری گروه‌های تروریستی مانند داعش شد و هم برخی از بازیگران برای تغییر معادله‌های روی زمین دست به حملات شیمیایی زدند. در چند سال اخیر هرازچندگاهی اخباری مبنی بر وقوع حمله شیمیایی در مناطقی از سوریه منتشر شده و در حالی که اصولا سازمان منع سلاح‌های شیمیایی نخستین مرجعی است که باید در این بزنگاه‌ها منتظر گزارش آن ماند اما عمدتا پس از هر حمله شیمیایی دست‌ها به سمت دولت سوریه نشانه رفته و بشار اسد مقصر اصلی شناخته شده است. در تازه‌ترین اخبار مربوط به استفاده از مواد شیمیایی در میدان جنگ در سوریه، سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تایید کرده است که در جریان حملات زمستان گذشته به شورشیان سوری در شهر سراقب در استان ادلب، از گاز کلر، استفاده شده است اما در این گزارش اشاره‌ای به اینکه چه کسی از این جنگ‌افزار استفاده کرده، نشده است. نتایج تحقیقات در مورد حملات در شهر سراقب در حالی منتشر شده که بازرسان در حال انجام تحقیقات دیگری در مورد «حملات شیمیایی» در دوما هستند. دوما در نزدیکی پایتخت سوریه، واپسین شهر در کنترل شورشیان در حومه دمشق بود که در نهایت تسلیم نیروهای دولتی شد. گزارش‌های مربوط به «حملات شیمیایی» علیه شورشیان در دوما بود که سبب شد امریکا، فرانسه و بریتانیا، دست به حملات هوایی به مراکز مربوط به تحقیقات و تولید سلاح شیمیایی در سوریه بزنند. علیرضا جهانگیری، نماینده دایم ایران در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی که سابقه سال‌ها کار در حوزه تسلیحات شیمیایی را در پرونده خویش دارد در گفت‌وگوی تفصیلی با «اعتماد» از کارکرد سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، نحوه راستی‌آزمایی و تحقیقات و چند و چون پرونده سوریه در این سازمان می‌گوید. متن کامل این گفت‌وگو به شرح زیر است:

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تاحدودی برای افکار عمومی ناشناخته است. کارکرد این سازمان به چه شکل است؟

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در لاهه مستقر است و تنها نهاد صاحب صلاحیت بین‌المللی است که در زمینه منع گسترش، تولید، انباشت و به کارگیری سلاح‌های شیمیایی و انهدام آنها و در چارچوب کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی فعالیت می‌کند. این کنوانسیون، نقطه عطف دو دهه مذاکرات فشرده بوده که در سال ١٩٩٣ در پاریس به امضا رسیده و از ٢٩ آوریل سال ١٩٩٧ لازم‌الاجرا شده است. به همین دلیل، تاریخ فوق به عنوان سالروز تاسیس سازمان منع سلاح‌های شیمیایی با شعار همکاری با یکدیگر برای دستیابی به جهانی عاری از سلاح‌های شیمیایی نامگذاری شده است. کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی که از آن به عنوان موفق‌ترین الگوی چندجانبه گرایی در نظام بین‌المللی کنونی در زمینه خلع سلاح در سطح جهانی یاد می‌شود، تنها معاهده‌ای است که دارای سازوکار دقیق و جامع بازرسی و راستی‌آزمایی است. این معاهده به همراه معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیک، رژیم بین‌المللی سلاح‌های کشتار جمعی را شکل می‌دهند. سازمان منع سلاح‌های شیمیایی وظیفه اجرای مفاد کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی را برعهده داشته و بر همین اساس، چهار هدف اصلی آن دربرگیرنده انهدام کامل باقیمانده ذخایر سلاح‌های شیمیایی اظهار شده بر اساس جدول زمانی مشخص و جلوگیری از تولید مجدد آن، نیل به جهانشمولی کامل کنوانسیون، تشویق بر همکاری‌های بین‌المللی در استفاده صلح‌آمیز از دانش شیمی، ارایه کمک و حفاظت در برابر کاربرد سلاح شیمیایی است. لازم می‌دانم در این مرحله به دو نکته اشاره کنم: نخست اینکه با وجود انهدام سلاح‌های شیمیایی توسط کشورهای عضو کنوانسیون، امریکا با دارا بودن ٤ درصد از سلاح‌های شیمیایی اظهار شده در دنیا تنها کشوری است که ذخایر سلاح‌های شیمیایی خود را کاملا منهدم نکرده است. امریکا باید تا سال ٢٠٢٣ میلادی، فرآیند انهدام ٣٠١٢ تن مواد شیمیایی را به اتمام برساند. نکته دوم اینکه هم‌اکنون، ٩٨ درصد کشورهای جهان یعنی ١٩٢ کشور به عضویت این کنوانسیون در آمده‌اند و به جز رژیم صهیونیستی، کشورهای مصر، سودان جنوبی و کره‌شمالی خارج از کنوانسیون هستند.

جایگاه سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در تصمیم‌گیری‌های امروز قدرت‌های جهانی برای متهم شناختن یا تبرئه کشورها در استفاده از سلاح‌های شیمیایی کجاست؟

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به دلیل برخورداری از جایگاه بین‌المللی ویژه در حوزه مسائل سلاح‌های شیمیایی در سطح بین‌المللی، در چارچوب مندرج در ضمیمه راستی‌آزمایی کنوانسیون، مبادرت به بازرسی و تحقیق می‌کند. با عنایت به اینکه صلاحیت سازمان دایر بر تایید یا عدم‌تایید کاربرد سلاح شیمیایی است، نتیجه حاصله را از طریق شورای اجرایی به اطلاع کشورهای عضو می‌رساند. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که برخی قدرت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی را جولانگاه امیال خود قلمداد کرده و از هیچ‌گونه تلاشی برای تحت نفوذ قرار دادن این سازمان‌ها در جهت دستیابی به اهداف کاملا سیاسی دریغ نمی‌ورزند. متاسفانه سازمان منع سلاح‌های شیمیایی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و شاهد نمونه‌های متعددی از نقض سه اصل رعایت بی‌طرفی، تحقیقات حرفه‌ای و هدفمند بودن هستیم. به بیان دیگر، کشورهای گروه غرب در جهت وارد آوردن اتهام به سایر کشورها از جمله سوریه در تلاش هستند تا با استفاده ابزاری از این سازمان فنی-تخصصی، از گزارش‌های آن در شورای امنیت سازمان ملل متحد استفاده و به مطامع سیاسی و اهداف مغرضانه خود دست یابند. دقیقا در چنین سازمانی، نقش جمهوری اسلامی ایران و همراهی سایر کشورهای گروه همفکر بسیار حساس و دارای ظرافت خاص است. به عنوان نمونه می‌توانم به گزارش شورای اجرایی در فوریه ٢٠١٥ در جهت زمینه‌سازی برای قطعنامه‌ای جدید علیه سوریه در شورای امنیت سازمان ملل متحد اشاره کنم. گروه غرب تلاش داشت تا با تصویب تصمیم ارایه شده توسط امریکا در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، از آن به عنوان حربه‌ای علیه سوریه در شورای امنیت سازمان ملل متحد استفاده کند. ایستادگی جمهوری اسلامی ایران، تنها و یک تنه، مانع حصول اجماع شد و نهایتا موضوع از طریق رای‌گیری به تصویب رسید. جمهوری اسلامی ایران به دلیل عدم رعایت بیطرفی، خدشه در تحقیقات حرفه‌ای و بازرسی غیرهدفمند، با تصمیم شورای اجرایی مخالفت کرد. خوشبختانه با فعالیت دیپلماتیک گسترده در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی و در تعامل با سایر کشورهای جهان، تعداد کشورهای همفکر با جمهوری اسلامی ایران در قبال سوریه افزایش داشته که می‌توان به روسیه، چین و برخی کشورهای آفریقایی و آسیایی اشاره کرد که نشانگر موفقیت همکاری‌های بین‌المللی در برابر یکجانبه‌گرایی امریکا و متحدانش است.

اشاره کردید که یکی از دلایل مخالفت ایران عدم رعایت اصل بی‌طرفی بود. در مورد پرونده سوریه این مساله چگونه در نقشه امریکا برای سوریه بروز پیدا کرده بود؟

درباره عدم رعایت بیطرفی می‌توان به ترکیب نامتوازن هیات بازرسی و انتخاب اعضا از میان متخصصان کشورهای متخاصم علیه سوریه اشاره کرد. اینجانب به اتفاق سفیر روسیه در لاهه طی ملاقاتی با مدیرکل سازمان، مراتب اعتراض در خصوص عدم رعایت توازن و توزیع جغرافیایی در ترکیب هیات بازرسان اعزامی سازمان به سوریه و انتخاب بازرسان با ملیت کشورهای متخاصم با سوریه، را به وی منعکس کردیم. هر دو هیات به منظور حفظ تعادل در هیات بازرسان، خواستار به‌کارگیری بازرسان ایرانی و روسی در ترکیب بازرسی شدند. در پاسخ مدیرکل سازمان اظهار داشت به دلیل اینکه جمهوری اسلامی ایران و روسیه جزو حامیان سوریه هستند از به‌کارگیری بازرسان با ملیت‌های ایرانی و روسی معذور است. هیات کشورمان و روسیه نیز با استدلال متقابل، خواستار عدم به‌کارگیری بازرسان با ملیت کشورهای متخاصم علیه سوریه شدند تا بدین‌ترتیب، بی‌طرفی سازمان در قبال پرونده سوریه نشان داده شود. متاسفانه به دلیل فشار گروه غرب به مدیرکل و سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، این موضوع رعایت نشد و این بازخورد، نشانگر عدم رعایت بیطرفی سازمان تلقی می‌شود.

ایران مساله خدشه در تحقیقات حرفه‌ای را نیز مطرح کرده بود. آیا دولت سوریه در فرآیند تحقیقات کارشکنی انجام داده بود و اگر پاسخ منفی است چرا مساله فقدان تحقیقات حرفه‌ای رخ داد؟

زمانی که از فقدان تحقیقات حرفه‌ای سخن می‌گوییم در این مورد منظور عدم توجه به مستندات اطراف موضوع به ویژه سوریه است. دولت سوریه در فرآیند تحقیقات از ارایه هر گونه اطلاعات مورد درخواست هیات‌های بازرسی و فراهم آوردن دسترسی به هر مکان برای بازرسی دریغ نورزیده است. مضاف بر این مقامات عالیرتبه مرجع ملی سوریه در چندین نوبت با مدیرکل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در لاهه ملاقات و گفت‌وگو داشته‌اند. اما متاسفانه اظهارات و مستندات مجعول با منابع غیرقابل تایید و غیررسمی مورد توجه واقع شده و در مقابل از تمامی این همکاری‌های شفاف سوریه به عنوان یک دولت رسمی و قانونی که با هدف حل و فصل مسائل فنی فیمابین بوده، به راحتی چشم‌پوشی شده است. نادیده گرفتن مستندات کشوری که متهم به عدم همکاری است و تکیه بر استشهادات افراد مجهول‌الهویه، بیانگر عدم رعایت اصول اولیه یک تحقیقات حرفه‌ای محسوب می‌شود.

مکانیسم بازرسی‌ها که ایران با غیرهدفمند خواندن آن با آن مخالفت کرده بود به چه نکته‌ای اشاره داشت؟

منظور از غیرهدفمندی، عدم رعایت استاندارد واحد مطابق با دستورالعمل پیش‌بینی شده و در انجام بازرسی‌ها است. وجود ارتباط منطقی بین دستورالعمل و هدف بازرسی و نتایج گزارش در بازرسی‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است؛ لذا رعایت یک استاندارد مشخص و به‌کارگیری آن در تجزیه و تحلیل یافته‌ها اعم از مستندات مکتوب، مصاحبه‌ها و نمونه‌برداری‌ها کاملا ضروری است. مضاف بر این تمامی یافته‌ها باید منطبق بر واقعیات باشد و اتخاذ هر گونه رویکرد گزینشی و اعمال نظرات یکجانبه، موجب بروز خدشه در چرخه بازرسی می‌شود. با در نظر داشتن این فرض، نکته جدیدی که بروز کرد این بود که دبیرخانه فنی تصمیم گرفت برای بررسی کاربرد سلاح شیمیایی، هیات حقیقت‌یاب را به دو گروه تقسیم کند و انتظار می‌رفت که هر تیم استاندارد واحدی را رعایت کنند ولی در عمل شاهد بودیم که تناقضات و استاندارد دوگانه در قبال سوریه به مورد اجرا گذاشته شد. به عنوان نمونه، در مورد کاربرد سلاح شیمیایی به گونه‌ای مطالب را بیان می‌کردند که انتساب آن به سوریه قطعی بوده اما در مورد گروه‌های تروریستی با حدس و گمان صحبت می‌کردند. در مورد سوریه، دریافت نمونه‌ها از طریق منابع باز و غیرموثق و همچنین شهادت‌های دروغین را ملاک بازرسی قرار می‌دادند اما در برابر گروه‌های تروریستی توسط سوریه، نمونه‌های ارایه شده توسط سوریه که نشانگر کاربرد سلاح شیمیایی علیه مردم و ارتش سوریه بود را به دیده شک و تردید می‌نگریستند. این رویکرد دلالت بر غیرهدفمندی بازرسی دارد.

روند بررسی ادعاها در خصوص وقوع حمله شیمیایی در یک کشور در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی چگونه است؟

سازمان برای حصول اطمینان از تحقق اهداف کنوانسیون و تایید فعالیت‌های کشورهای عضو، مبادرت به استفاده از رژیم پیچیده‌ای تحت عنوان رژیم راستی‌آزمایی کرده است. بدین منظور با انجام بازرسی‌های مستقیم از محل و کنترل اطلاعات از طریق بررسی اظهارنامه‌های سالانه کشورهای عضو، نظارت خود را اعمال می‌کند. در همین رابطه، سازمان با بهره‌گیری از همکاری حدود ١٠٠ بازرس متخصص که از میان کارشناسان کشورهای عضو به استخدام سازمان درآمده‌اند، مسوولیت اجرای سه دسته بازرسی معمول (Routine)، اتهامی (Challenge) و ادعای کاربرد (Alleged Use) را دارد.

الف) بازرسی‌های معمول (ذیل مواد ٤، ٥ و ٦ کنوانسیون)، ناظر بر بازرسی از تاسیسات مرتبط با سلاح‌های شیمیایی و تاسیسات صنایع شیمیایی که برخی مواد شیمیایی با کاربرد دوگانه (برای مثال یک ماده شیمیایی می‌تواند با هر دو هدف صلح‌آمیز و ممنوعه کاربرد داشته باشد) است. بر همین اساس باید اضافه کنم که در سال ٢٠١٧ میلادی از مجموع ٤٧٦٦ تاسیسات قابل بازرسی در سراسر جهان، تعداد ٦٨٠٩ بازرسی صورت گرفته است.

ب) بازرسی اتهامی (بخش ١٠ ضمیمه راستی‌آزمایی ذیل ماده ٩ کنوانسیون)، ناظر بر بازرسی از هر مکان از یک کشور عضو می‌باشد که به دلیل وجود نگرانی یک کشور عضو در عدم پایبندی احتمالی کشور دیگر صورت می‌پذیرد. شورای اجرایی حسب وظایف و اختیارات متعاقب دریافت گزارش تیم بازرسی، به سه موضوع زیر می‌پردازد:

الف) آیا عدم پایبندی رخ داده یا خیر،

ب) آیا درخواست در چارچوب کنوانسیون طرح شده یا خیر،

ج) آیا حق درخواست بازرسی اتهامی مورد سوءاستفاده قرار گرفته یا خیر.

نهایتا در صورتی که شورای اجرایی توصیه ویژه‌ای به کنفرانس ارایه کند، کنفرانس وفق ماده ١٢ کنوانسیون، هر گونه اقدام لازم از جمله تحریم را برای مقابله با وضعیت موجود و حصول اطمینان از پایبندی، مورد بررسی قرار می‌دهد. خوشبختانه در دوره بیست و یکساله از زمان تاسیس سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تاکنون، درخواست انجام بازرسی اتهامی توسط هیچ‌یک از کشورهای عضو مطرح نشده است.

ج) تحقیقات در مورد کاربرد ادعایی سلاح شیمیایی (بخش ١١ ضمیمه راستی‌آزمایی ذیل مواد ٩ و ١٠ کنوانسیون)، دامنه اجرای این تحقیقات در سطح جهان گسترده بوده و فرآیند تحقیقات فارغ از عضویت کشور هدف در کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی و صرف‌نظر از اینکه منطقه مورد بررسی تحت کنترل دولت آن کشور باشد یا نباشد، صورت می‌پذیرد. البته در این حالت، مدیرکل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی هماهنگی‌های لازم را با دبیرکل سازمان ملل متحد انجام می‌دهد. هدف از این تحقیقات، کشف حقیقت مربوط به کاربرد ادعایی سلاح شیمیایی است تا بر اساس آن شورای اجرایی بتواند در خصوص اقدامات بعدی توسط دبیرخانه فنی در جهت کمک به درخواست کشور متقاضی تصمیم‌گیری کند. در همین چارچوب، مدیرکل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، متعاقب دریافت درخواست رسمی یک کشور عضو در مواجهه با شرایطی که ادعای کاربرد سلاح شیمیایی یا یکی از عوامل کنترل اغتشاش در حکم سلاح شیمیایی وجود دارد، ظرف کوتاه‌ترین زمان ممکن، حداکثر ٢٤ ساعت، نسبت به اعزام تیم تحقیقاتی اقدام و به کشورهای عضو از طریق شورای اجرایی اطلاع‌رسانی می‌کند. سوال شما دقیقا به بند اخیر بازمی‌گردد. در پاسخ به سوال شما وجوه اشتراک و افتراق هر دو مورد اتهامی و ادعایی تشریح شد. تیم اعزامی در فرآیند تحقیقات، بسته به شرایط موجود، ضمن نمونه‌برداری شیمیایی، محیطی و زیست‌محیطی، مصاحبه با قربانیان، شاهدان عینی، کادر درمانی و پرسنل مرتبط با کالبدشکافی را در دستور کار قرار می‌دهد. نمونه‌ها، علاوه بر آزمایشگاه سازمان در هلند، در دو آزمایشگاه دیگر که جزو آزمایشگاه‌های منتخب سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در دیگر کشورها هستند، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. این تیم موظف است دو گزارش به مدیرکل ارایه کند. گزارش اول در خصوص وضعیت موجود طی ٢٤ ساعت پس از ورود تیم به منطقه بازرسی و گزارش دوم ظرف ٧٢ ساعت پس از مراجعت تیم به مقر سازمان در لاهه باید تهیه شود. پس از آن، مدیرکل گزارش نهایی را حداکثر تا یک‌ماه از طریق شورای اجرایی به اطلاع کشورهای عضو می‌رساند. نتیجه نهایی این تحقیقات، بر کاربرد یا عدم کاربرد سلاح شیمیایی دلالت خواهد داشت.

زمان طلایی برای اعزام کمیته حقیقت یاب به محل ادعایی درباره حمله شیمیایی چه زمانی است و پس از گذشت این زمان تا چه اندازه یافته‌ها قابل استناد خواهند بود؟

ماندگاری اثر عوامل شیمیایی بسته به نوع، مقدار، شرایط محیطی و قرار گرفتن در مناطق باز یا سربسته، به صورت میانگین بین ٢ الی ٩ روز است. این بدین معناست که مرور زمان موجب کاهش کارآمدی تحقیقات می‌شود. به همین دلیل سرعت در استقرار تیم تحقیقاتی ظرف ٢٤ تا ٤٨ ساعت در منطقه با رعایت شرایط امن برای حفظ جان بازرسان، بسیار حیاتی است. البته سایر امکانات آزمایشگاهی و آنالیز حتی پس از گذشت زمان تا حدودی می‌تواند به تشخیص آلودگی کمک کند، اما مواردی نیز گزارش شده که به دلیل گذشت زمان، دبیرخانه فنی تایید و بررسی آن را غیرقابل انجام اعلام کرده است. از همین رو، سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تلاش می‌کند که متعاقب دریافت درخواست کشور عضو، حداکثر ظرف ٢٤ ساعت از لاهه خارج شده و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به منطقه مورد نظر وارد شود.

اعضای کمیته حقیقت‌یاب با در نظر گرفتن چه ویژگی‌هایی انتخاب می‌شوند؟

انتخاب اعضای هیات کمیته حقیقت‌یاب توسط مدیرکل و با توجه به شرایط، نوع بازرسی و تخصص مورد نیاز از بین کارشناسان سازمان صورت می‌پذیرد. اصولا اعضای هیات باید از مناطق جغرافیایی مختلف و از افراد بی‌طرف انتخاب شوند با این وجود کشورهای امریکا، انگلیس، آلمان، کانادا و فرانسه با در دست داشتن پست‌های کلیدی سازمان، غالبا افراد همراه با اهداف خود را به مدیرکل سازمان تحمیل می‌کنند. اساسا فشار سیاسی قدرت‌های بزرگ بر سازمان‌های بین‌المللی کتمان‌ناپذیر است.

گزارش‌های سازمان تا چه اندازه در سطح بین‌المللی قابلیت اعتنا و اعتبار دارند؟

سازمان، تنها نهاد بین‌المللی حرفه‌ای در زمینه سلاح‌های شیمیایی است که منابع، نیروی انسانی متخصص و تجهیزات لازم برای بازرسی و تحقیق را در اختیار دارد. وضعیت سازمان در حوزه سلاح‌های شیمیایی تقریبا شبیه وضعیت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در زمینه مسائل هسته‌ای است. اگر چه گزارش‌های فنی سازمان باید منبع و مرجع موثقی در زمینه سلاح‌های شیمیایی باشد، اما متاسفانه این سازمان در سال‌های اخیر تحت تاثیر منافع قدرت‌های بزرگ و استفاده ابزاری آنها از سازمان قرار گرفته است. مادامی که سازمان فارغ از فشارهای سیاسی به وظایف فنی خود به‌طور مستقل، بی‌طرفانه و با رعایت اصول حرفه‌ای بپردازد تنها مرجعی خواهد بود که گزارشات آن ملاک اعتبار و قابل استناد است.

آیا سازمان صرفا مسوولیت تایید یا تکذیب وقوع حمله را برعهده دارد یا می‌تواند و باید عامل عمل را هم شناسایی کند؟

سازمان بر اساس دستورالعمل اجرایی خود، تنها در حوزه تایید یا عدم تایید کاربرد سلاح شیمیایی دارای صلاحیت است و انتساب کاربرد، خارج از وظیفه این نهاد قرار دارد.

در شرایطی که مسوولیت تعیین هویت عامل حمله برعهده سازمان منع سلاح شیمیایی است گروه موسوم به

چه مسوولیتی در این میان دارد ؟

از آنجا که وظیفه شناسایی عامل کاربرد سلاح شیمیایی خارح از صلاحیت سازمان منع سلاح‌های شیمیایی است، برای انتساب کاربرد سازوکاری خارج از سازمان نیاز دارد. در مورد سازوکار تحقیقاتی مشترکی که به آن اشاره کردید باید اضافه کنم که شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ ٧ آگوست ٢٠١٥ و وفق قطعنامه ٢٢٣٥ با حصول اجماع، مبادرت به تشکیل این مکانیسم کرد تا موضوع انتساب کاربرد سلاح شیمیایی را مورد بررسی قرار دهد. شورای امنیت در تاریخ ١٧ نوامبر ٢٠١٦ وفق قطعنامه ٢٣١٩ ماموریت آن را به مدت یک‌سال تمدید کرد. به دلیل اینکه گزارش‌های سازوکار مبتنی بر گزارش‌های جانبدارانه، غیرحرفه‌ای و مطابق خواسته‌های گروه غرب بود و عملا امریکا در قضیه حادثه شیمیایی خانشیخون و حمله به پایگاه هوایی الشعیرات سوریه خود در مقام قضاوت نشست و قبل از دریافت گزارش‌های مستقل و بی‌طرفانه از هیات حقیقت‌یاب، سوریه را مسوول شناخت در پایان مهلت یک‌ساله تمدید ماموریت این سازوکار در نوامبر ٢٠١٧ با وتوی قطعنامه شورای امنیت توسط روسیه پایان یافت و عملا این سازوکار وجود خارجی ندارد.

در شرایطی که دوره مسوولیت این گروه در سال ٢٠١٧ منقضی شده اکنون مسوولیت مشخص کردن عامل حمله برعهده چه نهادی است؟

به دلیل سیاسی شدن پرونده سوریه در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی از سوی گروه غرب و عدم هرگونه واکنش جدی نسبت به استفاده از سلاح‌های شیمیایی توسط گروه‌های تروریستی مستقر در سوریه و عراق، عملا بن‌بستی در این روند به وجود آمده است. بدیهی است برای شناسایی مرتکبین حملات شیمیایی، نیاز به تاسیس یک مکانیسم جدید توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد با دستورالعمل‌های دقیق‌تر و با رعایت اصول حرفه‌ای است و هیچ کشور یا نهاد دیگری در این زمینه صلاحیت اظهارنظر ندارد. در ماه‌های گذشته فرانسه با حمایت امریکا و تعداد معدودی از کشورها با تشکیل جلسه‌ای در پاریس به دنبال ایجاد تشکیلاتی (خارج از سازمان منع سلاح‌های شیمیایی) جهت بی‌مجازات نماندن مرتکبین استفاده از سلاح‌های شیمیایی بودند. این ابتکار انحراف از اهداف کنوانسیون بوده و به منزله تضعیف سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تلقی می‌شود که فعلا به دلیل نیت سیاسی بانیان و خیرخواهانه نبودن این ایده، رغبت چندانی از سوی کشورها برای پیوستن به این ابتکار را شاهد نبوده‌ایم.

آیا زمانی که کشور یا کشورهایی با ادعای استفاده از سلاح شیمیایی توسط یک دولت به گزینه نظامی علیه آن متوسل می‌شوند (مانند نمونه اخیر حمله مشترک امریکا، فرانسه و بریتانیا به سوریه) سازمان ملل متحد می‌تواند با توجه به عدم تایید وقوع حمله توسط سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، اقدام تنبیهی را علیه کشورهای متجاوز اعمال کند؟

جایگاه سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در محدوده تایید یا عدم تایید کاربرد سلاح شیمیایی است. در پاسخ به سوال شما، متاسفانه نهاد تصمیم‌گیر در این زمینه شورای امنیت سازمان ملل متحد است که سه عضو یاد شده دارای حق وتو هستند و عملا امکان هرگونه اقدام تنبیهی علیه این کشورهای متجاوز متصور نیست.

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی با وجود دایره گسترده فعالیت‌ها و توانایی برای حقیقت‌یابی در پرونده‌هایی مانند سوریه عملا محل مراجعه قدرت‌های جهانی برای راستی‌آزمایی نیست و در مورد اخیر حمله به سوریه در شرایطی صورت گرفت که هنوز کمیته حقیقت‌یاب وارد دوما نیز نشده بود. آیا می‌توان راهکاری برای پایبند کردن کشورها به گزارش‌های این سازمان یافت؟

راهکارها در کنوانسیون پیش‌بینی شده، اما کشورهایی نظیر امریکا، انگلیس و فرانسه تمایلی به بهره‌گیری از این راهکارها ندارند و صرفا اهداف سیاسی خود را دنبال می‌کنند.

در شرایطی که دولتی از ورود کمیته حقیقت‌یاب سازمان به محل مورد ادعا برای حمله شیمیایی سرباز بزند این سازمان چه راهکاری برای دور زدن دولت مرکزی و ورود به محل حادثه را دارد؟

سازمان راهکاری در این زمینه ندارد. در چنین فرضی اگر کشور عضو کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی باشد که روندهای پیش‌بینی شده در کنوانسیون باید طی شود. اما اگر کشور مزبور، عضو کنوانسیون نباشد، شورای امنیت سازمان ملل متحد مستقیما ورود می‌کند. عدم صدور مجوز ورود برای انجام تحقیقات با توجه به فشارهای بین‌المللی، تبلیغات سنگین و اثرات سوء حاصل از این امر و آسیب‌های ناشی از این اقدام تا حدود زیادی بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد.

شما به عنوان نماینده ایران در این سازمان آیا تاکنون درخواستی برای بررسی سلاح‌های شیمیایی در اختیار گروه‌های تروریستی در سوریه کرده‌اید یا سازمان به‌طور مستقل تحقیقاتی در این باره داشته است؟

مواضع جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگ‌ترین قربانی کاربرد سلاح شیمیایی در دوران معاصر، همواره شفاف و روشن بوده و هرگونه به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی در هر مکان، در هر زمان، توسط هر شخص (اعم از حقیقی یا حقوقی) و تحت هر شرایط را محکوم کرده و خواهان پیگیری، رسیدگی و مجازات عاملان، حامیان و دست‌اندرکاران استفاده از سلاح‌های شیمیایی است. در همین رابطه، در هر موردی که ادعای کاربرد سلاح شیمیایی گزارش شده، موضع اصولی کشورمان بدون تغییر بوده است. جمهوری اسلامی ایران هم در قامت ریاست عدم‌تعهد و هم به عنوان یکی از فعال‌ترین کشورهای عضو شورای اجرایی سازمان منع سلاح‌های شیمیایی بارها خواستار رسیدگی و انجام تحقیقات مستقل در خصوص استفاده گروه‌های تروریستی از سلاح‌های شیمیایی شده است. در قضیه حادثه خانشیخون و حمله امریکا به پایگاه هوایی الشعیرات هم در صحن شورا و هم در جلسه خصوصی با مدیرکل به‌شدت نسبت به عدم اعزام فوری یک هیات مستقل از مناطق جغرافیایی مختلف به محل حادثه اعتراض کردیم. حتی به همراه روسیه پیشنهاد دادیم از کارشناسان مستقل بین‌المللی مورد قبول طرفین همراه هیات حقیقت‌یاب سازمان به محل حادثه اعزام کنید که این هم مورد پذیرش قرار نگرفت.

در شرایط جنگی مانند امروز سوریه آیا امکان مشخص کردن عامل حمله با توجه به تعدد و تنوع بازیگران نظامی حاضر به شکل صددرصد وجود دارد؟

چنانچه هدف شناسایی مرتکبین واقعی سلاح‌های شیمیایی باشد و با استفاده از تشکیلات امنیتی، اطلاعاتی و نظامی موجود در این کشور امکان مشخص کردن عامل حمله چندان بعید نیست. با توجه به اینکه هر یک از گروه‌های تروریستی، مناطقی از سوریه را تحت اشغال داشته، عملیات‌های مختلف در هر منطقه، مشخصا در دامنه فعالیت همان گروه تروریستی قرار دارد. مستندات و قرائن محکم بین‌المللی وجود دارد که موید آن است گروه‌های تروریستی در سوریه، علاوه بر در اختیار داشتن مواد و سلاح‌های شیمیایی فراوان، توانایی کاربرد آن را هم داشته و به دلیل شکست‌های پیاپی در مقابل ارتش سوریه، از انگیزه کافی برای کاربرد آن نیز برخوردارند. در چنین شرایطی حضور هیات حقیقت‌یاب در اسرع وقت، مانع از هر گونه صحنه‌سازی‌های مجعول و غیرواقعی می‌شود. باید به این نکته توجه کرد که هر وقت در تحولات سیاسی و میدانی و رویارویی با تروریست‌ها موفقیت‌های مهم و میدانی برای دولت سوریه حاصل می‌شود، یک بازی و تاکتیک هماهنگ شده از سوی گروه‌های تروریستی و حامیان غربی و منطقه‌ای آنان اتفاق می‌افتد به نحوی که با صحنه‌سازی‌ها و نمایش‌هایی تحت عنوان کاربرد سلاح شیمیایی، ضمن منحرف کردن افکار عمومی، به دنبال متوقف ساختن روند پیروزی‌های دولت سوریه هستند.

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی پیش از این نیز وقوع حملات شیمیایی در سوریه را تایید کرده اما در مورد عامل این حملات هر کدام از بازیگران خارجی حاضر در سوریه نظر خود را دارند. آیا جمهوری اسلامی ایران به عنوان قربانی سلاح‌های شیمیایی پس از گزارش‌های قبلی سازمان درباره تایید استفاده از سلاح‌های شیمیایی در سوریه تلاش جداگانه‌ای برای شناسایی عامل حمله کرده است؟

با وجود اعلام آمادگی کشورمان برای همکاری در روند شناسایی عاملان حملات شیمیایی این امکان هیچگاه فراهم نشده و هر گونه تلاش جداگانه از جانب سایر کشورها از جمله از سوی جمهوری اسلامی ایران در جهت شناسایی عاملان حمله میسر نبوده است.