باز آفرینی پیاده راه با هدف توسعه گردشگری در منطقه ی آزاد اروند

با وجود گذشت چندین دهه از کاربرد پیاده راه در طرح های توسعه ی شهری کشورهای پیشرفته جهان با دیدگاه گردشگری، هنوز جای خالی آن در عرصه ی مطالعات نظری و طرح های توسعه شهری ایران احساس می شود.

موضوع باز آفرینی شهری از طریق ایجاد پیاده راه ها، با توجه با ماهیت آن می تواند پاسخگوی مناسبی برای برنامه ریزی در راستای رونق گردشگری منطقه ی آزاد اروند باشد.

باز آفرینی شهری به عنوان رویکردی مداخله گر می تواند با هدف احترام به گذشته بدون حذف شاخصه های هویت تاریخی منطقه، به ایجاد شاخصه هایی جدید و مدرن در منطقه ی آزاد اروند پرداخته و در راس برنامه های خرد و کلان توسعه ی شهری پایدار قرار گیرد.

نخستین اقدام به منظور تفکیک حرکت سـواره از پیاده در دنیا، در سال ۱۸۵۸ م به وسیله شهرساز و معمار آمریکایی به نام"اولمستد" صـورت گرفت. طی این اقدام اولمستد در طراحی پارک مرکزی نیویورک برای عبور افراد پیاده، پلی از سنگ روی جـاده وسایل نقلیه بنا نهاد.

در ایـالت متحده آمریکا، پس از جنگ جهانی دوم، این نوع خیابان های پیاده با نام"Mall" شکل گرفتند که بیشتر همسو با مقاصد تجاری در  مراکز شهرها بودند و در عین حال هدفشان ایجاد محیط های مطلوب برای خرید و گردش در شهرها بود.

در کشورهای اروپایی پس از جنگ جهانی دوم و در پی بازسازی خرابی های ناشی از جنگ، بخش مرکزی و تاریخی شهرهای اروپایی، به روی ترافیک سواره بسته شد و این روند تا سال ۱۹۷۵م ادامـه یافت تا اینکه تقریبا بخش مرکزی اکثر شهرهای اروپایی پیاده محور شد.

انگاره ی تبدیل مسیرهای شهری به خیابان های مختص حرکت پیاده در محدوده تاریخی و مرکزی شهرهای اروپایی برای نخستین بار در قالب تجربه ای محدود و محلی در یکی از خیابان های مرکز شهر"اسن" آلمان به نام خیابان"لیمبکر" در سال ۱۹۲۷م به اجرا درآمد.

پیاده راه ها معابری با بالاترین میزان نقـش اجتماعی هستند کـه عبور و مرور خودرو از آن حذف شده است و مسیرهای رفت و آمد وسایل نقلیه غیر موتوری در آن به استثنای خودروهای خاص(آتشنشانی، اورژانـس و پلیس) در مواقع اضطراری اولویت دارد.

پیاده راه ها بخشى از فضاهاى شهرى در مقیاس کل شهر بوده، که همواره پذیرای گروه های مختلفی از شهروندان با سلایق متفاوت می باشند و عرصه اى را براى وقوع رویدادهاى اجتماعى، سیاسى، ایجاد خاطره و بیان احساسات جمعى، تجدید حیات مدنی و فعالیت حواس غیر بصری بوجود مى آورند. حضور و حرکت پیاده در فضاهاى شهرى، امروزه با وارد شدن اتومبیل کمرنگ شده و احیاى آن از این نظر حائز اهمیت مى باشد که باعث افزایش ارتباطات و برخوردهاى اجتماعى از یک سو و موجب احیاى شهر و فضاى شهرى از سوى دیگر مى باشد. شهروندان نیز پیاده راه ها را به خاطر امنیت و آرامش فضاهاى آن و برقرارى تعاملات اجتماعى و گذران اوقات فراغت و عدم وجود خودرو و آلودگى دوست دارند.

محدوده ها و مسیرهاى پیاده به عنوان عناصرى خاطره انگیز و هویت بخش در شهرهاى امروزى شناخته مى شوند. قبلا شهرها نماد و هویت شهرى خود را در بناهاى بلند، مناره ها و تک بناها می یافتند. اما امروزه خیابان های پیاده نیز بخشی از نماد و هویت شهری شده اند.

پیاده راه ها می توانند در کنار توسعه ی اقتصادی و اجتماعی، عامل اصلی توسعه ی گردشگری شهری از طریق جذب گردشگر و افزایش کیفیت زندگی در مراکز شهر باشند.

دلایل اهمیت پیاده راه ها از نظر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی:

نخست؛ می توانند مسیرهای دسترسی جاذبه هاى تاریخى، فرهنگى، طبیعى، اجتماعى و... باشند که در این صورت به عنوان مقصد گردشگرى بوده و نقش مکان خاطره را ایفا می کنند.

دوم؛ می توانند با ایجاد تعاملات اجتماعی، دید و بازدیدهای روزانه، حضور در مراسم اجتماعی و انجام ورزش برای سلامت جسم و روح، زمینه های گذران اوقات فراغت شهروندان را فراهم آورند.

سوم؛ در پیاده راه ها، آزادی حرکت انسان پیاده برای توقف، مکث، تغییر مسیر و ارتباط مستقیم با دیگران بسیار بیشتر بوده، از این رو شهروندان به تدریج به حضور در شهر وانجام فعالیت های مدنی عادت کرده و زمان بیشتری را در فضاهای شهری می گذرانند.

چهارم؛ پیاده راه ها وسیله ای برای بهبود اقتصاد شهری، افزایش کیفیت اجتماعی و زیست محیطی محسوب می شود.

از جمله اثرات منفی مدرنیسم ایجاد خیابان های عریض و طولانی با حاکمیت وسایل نقلیه و سطوح آسفالت بوده که حضور انسان بدلیل عدم احساس امنیت و کاهش حس تعلق خاطر در این فضاها کمرنگ شده و در نتیجه اصل مردم واری در شهرسازی از بین رفته است. خیابان ها تبدیل به فضاهایی خشن و نامطلوب شده که هیچگونه انعطافی در راستای جذب مردم برای گذران اوقات فراغت ندارند.

خیابان تا وقتی به عنوان معبر و راه دسترسی مورد توجه باشد، نمی تواند در راستای مقاصد گردشگری در نظر گرفته شود اما زمانی که به چشم مقصد و محل گذران اوقات فراغت به آن توجه شود می تواند نقش مهمی در رونق گردشگری شهری ایفا نماید. یکی از موارد تاثیر گذار در امر پیاده راه سازی بهبود سیمای کالبدی و منظر خیابان هایی می باشد که قرار است مقصد گردشگران باشند.

یکی دیگر از موارد مهم در این حوزه بهبود عوامل زیست محیطی همچون کاهش منابع آلودگی صوتی، تصویری و هوا است. توسعه ی فضای سبز، استفاده از مبلمان با مواد سازگار با اقلیم و فرهنگ منطقه و استفاده از تکنولوژی روز در کنار احترام به سنت ها و ارزش ها عوامل مکملی هستند که در بهبود فضای پیاده راه تاثیر بسزایی دارند. همچنین با تکیه بر تقویت این عوامل می توان حس تعلق خاطر افراد را نسبت به فضاهای شهری افزایش داده و باعث مشارکت شهروندان در ارتقاء کیفیت اجتماعی و زیست محیطی پیاده راه ها شد.

مؤلفه‌های تأثیرگذار بر کیفیات، کالبدی، عملکردی و فضایی پیاده‌راه‌ها عبارتند از:

*پویایی و سرزندگی به عنوان اساسی ترین عامل در ایجاد زندگی و فعالیت روزانه در فضاهای شهری

*▪️نفوذپذیری به عنوان اساسی ترین عامل در دستیابی به مطلوبیت فضایی

*خوانایی به عنوان اساسی ترین اصل در افزایش سطح درک و فهم افراد از فضا

*پاکیزگی، زیبایی و توجه به تناسبات بصری بعنوان اساسی ترین عامل در جذب شهروندان به فضاهای شهری

*ایمنی و امنیت به عنوان اساسی ترین عامل در تــداوم و بقای حیات فضاهای شهری

*تعاملات اجتماعی به عنوان اساسی ترین عامل در رفع نیازهای فطری انسان ها(ذینفعان اصلی فضاهای شهری)

*رعایت مقیاس انسانی در فضای پیاده راه ها به عنوان مهمترین اصل در ایجاد رضایتمندی و مطابقت با نیازهای انسانی

جمع بندی:

حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابجایی انسان در محیط شهر بوده و پیاده روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده ی مکان ها، فعالیت ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش ها و جاذبه های نهفته در محیط می باشد بر این اساس در صورتیکه طراحی پیاده راه ها متناسب با فرهنگ و اقلیم منطقه بوده و در اجرای آنها از مواد و مصالح همگون بعنوان مثال"سطوح سنگ فرش"  استفاده کنند و همچنین این مهم در برنامه های خرد و کلان شهرداری ها و طرح های توسعه ی شهری گنجانده شود، می تواند شور و اشتیاق و حس تعلق خاطر را در فضاهای شهری زنده نماید.

بنابراین برنامه ریزی و طراحی مسیرهای پیاده در فضای شهر با تلفیقی از سنت و مدرنیته از طریق گرته برداری از تکنیک های شهرسازی گذشته در منطقه، می تواند از جمله اقدامات مهم و پر اهمیت در بازآفرینی تاریخی مراکز شهری، جذب گردشگران به مرکز شهر، رونق اقتصادی و بازرگانی، عاملی برای پر کردن اوقات فراغت و ایجاد تعاملات اجتماعی و فرهنگی در شهرها باشد.

نجلا درخشانی

(کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافتهای تاریخی)

مسول پژوهش اداره های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آبادان و خرمشهر