مفهوم جدید ملی در سینمای اصغر فرهادی

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ در ابتدای این نشست احمد الستی (استاد سینما) گفت: سینمای ملی یکی از مهمترین مسائل سینما در دوران پست مدرن بوده است و جهانی شدن بدین معناست که به جغرافیای کشور دیگر توجه داشته باشیم و در کنار آن به مسائل فرهنگی شان نیز بپردازیم.

وی با بیان اینکه یکی از مهمترین وظایف سینمای ملی ساختن روحیه ملی است، ادامه داد: از طریق آشنایی با یک فرهنگ، مردم قرار است باهم متحد شوند و نباید از یاد ببریم که سینمای ملی ملت ساز است.

این استاد سینما خاطرنشان کرد: سینمای ملی باید وسیله ای زبانی برای نشان دادن تاریخ یک ملت باشد و بزرگترین مانع سر راه سینمای ملی ابعاد سیاسی است که مقابل بحث های ملی قرار می گیرد.

الستی ادامه داد: سوال اصلی این است که چه زمانی یک فیلم سینمای ملی محسوب می شود ؟ آیا زمانی که زبان فارسی داخل آن باشد، یا شخصیت ها لباس قومیت ها را پوشیده باشند و یا در فیلم ها گلیم قشفایی را به رخ دیگران بکشیم و یا از موسیقی ملی مان در فیلم ها استفاده کرده باشیم. هیچ کدام از این موارد ملاک نیستند و این ها تنها ظواهرند. 

وی یادآور شد: زمانیکه درباره سینمای ملی صحبت می کنیم باید خود را در یک محدوده جغرافیایی محدود کنیم و از یاد نبریم که سینمای ملی در وهله اول به ملیت متکی است و تابع زمان است. فرانسوی ها و آلمانی ها نمونه هایی هستند که در دهه های اخیر سینمای ملی داشتند.

الستی همچنین گفت: بحث های صرفا اقتصادی سینما، موضوع و سبک فیلم ها و استقبال ملت از سینما از جمله مواردی هستند  که سینمای ملی را تشکیل می دهند.

وی با بیان اینکه آمریکا در سال بیش از 600 فیلم تولید می کند ، توضیح داد: آمریکا به بحث سینمای ملی اعتقاد ندارد زیرا آنها معتقدند که فیلم هایشان را برای همه جهان می سازند تا برای همه کشورها قابل فهم باشد و فیلم هایشان به فروش برسد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: سینمای آمریکا قبل از ظهور نازیسم، سینمای فرانسه قبل از جنگ جهانی دوم، سینمای فرانسه در دهه 1960، سینمای برزیل در دهه 1960 و سینمای کره جنوبی در دهه 1990 تا 2000 نمونه های مشخص سینمای ملی در تاریخ سینما هستند.

وی یادآور شد: متاسفانه سینمای ما سینمای ورشکسته ای است و تنها فیلم های کمدی مورد توجه مردم قرار می گیرد. درحالیکه اگر سینمای علی حاتمی ادامه پیدا می کرد سینمای ما الان به جاهای خوبی رسیده بود.

الستی همچنین گفت: مشکلات سینمای ما تنها مشکلات اقتصادی نیست بلکه این مشکلات ناشی از عدم برنامه ریزی است. 

وی با بیان اینکه فیلم های مستند به سختی اکران می شوند، گفت: مستندها معمولا یا در تلویزیون و یا در نهاد و سازمانی که آن فیلم ها را تولید کرده اند نمایش داده می شوند. به همین دلیل فیلم مستند مهجور شده است. البته این صحبت ها به معنای کم ارزش قلمداد کردن فیلم مستند نیست بلکه این ها مواردی است که بیان می کند که چرا فیلم های مستند در تنگنا قرار گرفته اند.

وی ادامه داد: فیلم مستند آگاهی بخش ، و گاهی خشمگین کننده و تاثیر روانی بسیار زیادی بر روی مخاطبان می گذارد. یکی از مواردی که فیلم های مستند زیاد در دسترش عموم قرار نمی گیرند ترسی است که ما از حقیقت و واقعیت ها داریم. باید از سینما هراسی بیرون بیایم زیرا در این صورت فیلم مستند ارتقا پیدا می کند. در حال حاضر فیلم مستند در حاشیه تولیدات ما قرار دارد.  

در ادامه این نشست فریدون جیرانی گفت: در پایان دهه 40  مسعود کیمیایی با «قیصر» و علی حاتمی با ساخت «حسن کچل» به دنبال رفع بحران هویت رفتند؛ اینکه چگونه حل این بحران را به درون سینما بکشانند. مسعود کیمیایی سعی کرد از دل فیلم قیصر که مرثیه ای بر ارزش های از دست رفته است به سینمای ملی برسد. 

وی ادامه داد: درواقع نطفه سینمای ملی از دل بحران هویت در دل یک جامعه استبداد زده شکل گرفت و تعریف سینمای ملی به تاریخ، سنن و فرهنگ یک کشور بر می گردد.

کارگردان«خفه گی» اظهار داشت: چه کیانوش عیاری که از سینمای آزاد آمده بود و چه رخشان بنی اعتماد که از دانشگاه هنرهای دراماتیک آمده و چه فیلمسازانی که از دل جنگ بیرون می آیند، مانند ابراهیم حاتمی کیا، همه این ها سینمای جدید پس از انقلاب را شکل می دهند که با تهران تغییر کرده است؛ تهرانی که تبدیل به یک شهر سنتی شده و جلوی مصرف کالاهای تجاری به خاطر جنگ گرفته شده با اقتصاد دولتی این ها همه تطبیق پیدا می کند و با تفکر جدیدی که وارد سینما شده است. از دل این تفکر و همین سینمای دولتی، سینمای ملی شکل می گیرد.

جیرانی یادآور شد: در اواسط دهه 60 وقتی شهر سنتی تغییر می کند و قرار است از نظام اقتصاد دولتی به نظام اقتصاد سرمایه داری برگرد یم و واژه رفاه که از دوره هاشمی رفسنجانی شروع می شود جای واژه های دیگر را می گیرد بازهم بحران هویت بوجود می آید. به عنوان مثال،  در فیلم «شاید وقت دیگر» بهرام بیضایی هویت وجود دارد ؛ هویت گمشده و فیلم «هامون» نویسنده روشنفکری که دچار بحران هویت شده است و فیلم «مادر» که بازگشت به سنت ها و گذشته است . 

جیرانی همچنین گفت: من معتقدم سینمای ملی از دل سینمای سال های 67 به بعد در دیده بان، مهاجر، مادر و هامون شکل می گیرد و درواقع باز هم بحران هویت است و نسلی هم که در مهاجر دیده می شود درحال از بین رفتن است . مهاجر از بقایای آخرین نسلی می گوید که مبارزه کرده و در هامون هم شهر درحال عوض شدن و ساخته شدن برج ها است. بین سال های 67 تا 71 یک سینمای جدیدی داریم که می شود درباره آنها بسیار صحبت کرد و همچنین دندان مار که بازگشت کیمیایی به سینمای خودش است .

وی ادامه داد: در نظام های ایدئولوژیک به جای واژه سینمای ملی، سینمای متعهد قرار می گیرد و قبل از انقلاب هم به فیلم های اجتماعی سینمای متعهد می گفتند. از سال 71 به بعد تا سال 76 می توانیم از فیلم هایی نام ببریم که در آنها هم نشانه هایی از سینمای ملی است مانند بچه های آسمان ، پدر، از کرخه تا راین ، لیلا و ....  از سال 76 به بعد مفهوم جدید ملی مفهومی که به هویت دیگر ربطی ندارد و مربوط است به شهروند بودن و به برابری یک شهروند در نظام سیاسی وارد مفاهیم سینمایی می شود.

کارگردان «پارک وی» افزود: درواقع از همان سال هاست که مفاهیم جدید علوم انسانی در جامعه ایران رشد می کند( یعنی علوم انسانی از سال 76 به بعد در جامعه ایر ان رشد می کند). درواقع در دل علوم انسانی مفاهیم جدید وارد سینما می شود و نمونه آخری که به واسطه آن می توان سینمای ملی را تعریف کرد سینمای اصغر فرهادی است. برای فرهادی هویت ملی زیاد مهم نیست. برای او اینکه چطور می توان شهروندان یک جامعه را به شهروندان خوب تبدیل کرد اهمیت دارد. از طریق ایجاد اصول اخلاقی کلی ، نفی خشونت و مفهوم جدید ملی در این سینما رشد دیگری پیدا می کند و نسل جدیدی هم دنبال این مفهوم یعنی آن هویت ملی که ما از دلش مسعود کیمیایی و علی حاتمی را  داشتیم، که نگران از بین رفتن سنت ها ، تاریخ و فرهنگ، تبدیل شده به نگرانی شهروند بودن ملت در یک نظام سیاسی مستقر، نفی خشونت و قضاوت نکردن و تبدیل کردن شهروندان آن به شهروندان خوب. شهروند مفهوم جدیدی است که از دل جامعه مدرن بوجود آمده و معیار جدید آن سینمای اصغر فرهادی است.

جیرانی یادآور شد: بسیاری از فیلمسازانی که بعدها شاخص شدند از مستند شروع کرده اند . دو ارگان سعی می کردند  از گذشته مستندسازی را در ایران رشد دهند. ابتدا وزارت فرهنگ و هنر است و دیگری تلویزیون، که مستندهای شاخصی از ناصر تقوایی از دل آن بیرون آمده بود.

وی با بیان اینکه درواقع انقلاب مستند را رشد داده است ، گفت: البته در این مورد محمد تهامی نژاد کتابی نوشته که بسیار مفصل در این باره صحبت کرد. درحال حاضر سینمای مستند رشد بیشتری کرده است. یکی از مستند های اخیر که بسیار مورد استقبال قرار گرفت «توران خانم »ساخته رخشان بنی اعتماد است که بسیار زیبا و تاثیرگذار است. سینمای مستند شرایط خاص خودش را دارد. 

کارگردان «قرمز» ادامه داد: متاسفانه مستندهایی که از واقعه 28 مرداد داریم را از بی بی سی خریده ایم در حالیکه در فرانسه فیلم های مستند زیادی درباره ایران وجود دارد  و این مستندها در ایران بسیار کم است درحالیکه باید از خیلی وقایع مستند داشته باشیم . باید بدانیم که سینمای ملی سینمایی است که متعلق به همه آحاد مردم است.

جیرانی با بیان اینکه توسعه اقتصادی بدون توسعه سیاسی امکان پذیر نیست، خاطرنشان کرد: از دل این شرایط روشنفکری شکل گرفته که در آن دوران دچار بحران هویت می شود و بحران هویت موجب می شود که ما به گذشته برگردیم و درواقع هویت را در یک گذشته تاریخی، سنن و تاریخ و فرهنگمان جستجو کنیم. این بحران هویت که در سال های 46 و 47 اوج خود را دارد با رشد اندیشه چپ گرایی در دنیا همزمان می شود و جنبش دانشجویی را متحول می کند و در ایران نیز تاثیر می گذارد.

وی ادامه داد : دو اندیشه درکنار هم قرار می گیرند  یکی روشنفکرانی که متاثر از اندیشه مارکسیستی هستند و روشنفکرانی که متاثر از اندیشه مذهبی هستند و به اسم چپ مذهبی تلقی می شوند. این دو اندیشه در مقابل امپریالیزم جهانی که در آن زمان سردمدارش آمریکا بود. نکته اینجاست که در آن زمان جنگ ویتنام بوده است و این دو جبهه تفکری را به هم نزدیک می کند که در یک مورد باهم متحد می شوند تا در مقابل فرهنگ غربی و بازگشت به گذشته  همراه شوند. 

در این جلسه احمد ضابطی چهرمی دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی، ابراهیم غلامپور مدیر اجرایی جایزه پژوهش سینمایی و جمعی از اساتید و دانشجویان دانشگاه تهران نیز حضور داشتند.