«حمّالِ طلا» یک پیش‌رفتِ سینمایی برای تورج اصلانی

 مروری بر فیلم‌های نمایش‌داده‌شده در روزِ دهم و پایانی از جشنواره فیلم فجر

حمّالِ طلا: تورج اصلانی

فیلم‌هایی که مدّعیِ داشتنِ نگاهی رئالیستی‌اند و این نقطه‌نظر را گاه با ادّعای واکاویی ناتورالیستی و جبرگرایانۀ گوشه‌های چرک و کثیفِ زندگیِ مردمانِ جامعۀ شهری و لایه‌های زیرینِ شهر در هم می‌آمیزند، هنوز هم که هنوز است، هوادارانِ زیادی میانِ مخاطبانِ ایرانی دارند. در این میان، برای این دسته از تماشاگران، مهم نیست که چرا در این فیلم‌ها درام فدای واقع‌گراییِ مطلق می‌شود.

هم‌چنین هنوز هم در روندِ قصّه‌گویی در سینمای ایران، تکّیه بر تمِ رفاقتِ مردانه، آن‌هم با خلقِ یک تیپ، شخصیتِ مکمّل که کنارِ قهرمانِ داستان است و با ویژگی‌‌های آشنا و تیپیکال‌اش هم سنگِ صبورِ مردِ اوّلِ قصّه می‌شود و حتّی از او حرف می‌خورَد و مهربانانه هیچ نمی‌گوید و هم با برخی کُنش‌های از سرِ سادگی و گاه شیرین‌عقلی‌اش مخاطب را در جاهایی می‌خنداند، به‌شدّت جواب می‌دهد.

تجربه نشان داده تیپ‌هایی از این‌دست، اگر به دامانِ لودگی و مسخره‌بازی نیفتند، میانِ دسته‌ای چشم‌گیر از مخاطبانِ ایرانی، خیلی‌زود، محبوب می‌شوند و حتّی در بررسی و تحلیل‌های شخصیت‌های مکمّلِ ماندگارِ تاریخِ سینمای ایران نام‌شان می‌آید و درباره‌شان حرف‌ زده می‌شود. هر دو موردِ اشاره‌شده در بالا در فیلمِ «حمّالِ طلا»، دوّمین تجربۀ سینماییِ «تورج اصلانی» در مقامِ کارگردان، به چشم می‌آید و به‌همین‌دلیل می‌تواند برای سلیقه‌های مرسوم میانِ مخاطبانِ ایرانی فیلمی به‌اصطلاح گرم و دوست‌داشتنی باشد. امّا اگر فیلم را از منظرِ فیلم‌نامه و حتّی شیوۀ پرداخت و اجرای داستان در برابرِ دوربین بررسی کنیم، می‌بینیم که آن موردهای گفته‌شده نَه‌تنها به کمکِ بارِ دراماتیکِ اثر نیامده‌اند، بلکه سببِ از دست‌رفتنِ دست‌مایه‌های خوب‌اش نیز شده‌اند.

گرۀ فیلم‌نامۀ «حمّالِ طلا»، برخلافِ بیش‌ترِ فیلم‌های ایرانی که جانِ مخاطب را به لب‌اش می‌رسانند تا داستان‌شان را آغاز کنند، در همان فصلِ افتتاحیه شکل می‌گیرد و مخاطب را با جهانِ داستانِ فیلم هم‌راه می‌کند. دزدیده‌شدنِ کیفِ طلای «رضا اعتمادی» (پیام احمدی‌نیا)، که یک حاملِ طلا از کارگاه‌های طلا‌سازی به جواهرفروشی‌هاست، نویدِ یک قصّۀ رئالیستیِ دراماتیزۀ جان‌دار را می‌دهد. در همان پردۀ نخست نیز روی تنهاییِ «رضا» (که هم‌سرش از او جدا شده و مهریه‌اش را نیز به اجرا گذاشته) و هم‌خانه‌بودن‌اش با «لطف‌الله/ لویی» (لطف‌الله سیفی)، با تکّیه بر همان تمِ رفاقتِ مردانۀ اشاره‌شده، در همان پردۀ نخست نیز روی تنهاییِ «رضا» (که هم‌سرش از او جدا شده و مهریه‌اش را نیز به اجرا گذاشته) و هم‌خانه‌بودن‌اش با «لطف‌الله/ لویی» (لطف‌الله سیفی)، با تکّیه بر همان تمِ رفاقتِ مردانۀ اشاره‌شده، مانور داده می‌شود.

همه‌چیز آماده‌ است برای شکل‌گیریِ یک درامِ خیابانیِ مردانه که تمامِ اجزای دراماتیک‌اش هم دارند درست چیده می‌شوند. امّا تَن‌دادنِ «رضا» به پیش‌نهادِ سبک‌سرانۀ «لویی»، آن‌هم با تکّیه بر یک سندِ غیرِ قابلِ استناد مبنی بر این‌که در سالِ ۱۳۳۲ گردن‌بندِ الماسِ یک زنِ انگلیسی درونِ چاهِ فاضلابِ کارگاهِ طلاسازی افتاده، که قرار است نقطۀ عطفِ نخستِ فیلم‌نامه را نیز رقم بزند، برای فیلمی که مدّعیِ واقع‌گرایانه‌بودن است، یک عیب به‌شمار می‌آید.

چرا باید «رضا» که به قولِ خودش پانزده‌سال است با صنفِ طلاسازان و طلافروشان کار می‌کند، وسوسۀ پیش‌نهادِ رفیقی شود که هیچ‌گاه خودش، او را جدّی نگرفته است؟ آیا کاراکتری از جنسِ «رضا» که به‌اصطلاح گرگِ کار است، نباید در این آشفته‌بازارِ ارز و سکّه و طلا، برای جبرانِ بدهیِ خود به «علی» (سعید آقاخانی) به روشی معقول‌تر و زودبازده همانندِ همان خریدِ سکّه و ارز پناه ببَرد؟ آیا این‌که از سالِ ۱۳۳۰ چاهِ طلاسازی تخلیه نشده، دلیلِ محکمِ دراماتیک برای «رضا» می‌شود که با پیش‌نهادِ «لویی» وسوسه شود از «اشرف‌خان» (امین‌آقا فرزانه) نزول بگیرد و هم بدهیِ خود به «علی» را بدهد و هم در مزایدۀ خالی‌کردنِ چاه شرکت کند؟ اگر این را هم با اغماض و چشم‌پوشیِ فراوان بپذیریم، این‌که نیمۀ نخست از میانۀ داستان (نمی‌توان یک پردۀ میانیِ استاندارد را برای فیلم‌نامۀ اثر در نظر بگیریم) به جزییاتِ شیوۀ گرفتنِ براده‌های طلا و آب‌طلا از کثافت‌های چاهِ فاضلاب می‌گذرد، آن‌هم به‌شکلی که مخاطب مطمئن است نقشۀ آن‌ها با شکست روبه‌رو خواهد شد و آن‌دو بحرانی بزرگ را از سر خواهند گذراند، خودش یک ایرادِ بزرگ در مسیرِ طرّاحیِ پیش‌رفت و گسترشِ داستان به‌شمار می‌آید.

آیا نمی‌شد سر و تَهِ این فصلِ طولانی را با یکی‌دو صحنۀ فشرده هم آورد؟ درست پس از گذشت از نقطۀ میانیِ فیلم‌نامه، در اثرِ یک تماسِ تلفنی و نَه هوش‌مندی و پی‌گیریِ خودِ قهرمانِ داستان، «رضا» به این فکر می‌افتد که باقی‌ماندۀ پول‌اش را برای خریدِ سکّه هزینه کند تا در این نوسان‌های بازار به سودی کلان برسد. چرا از این‌جا به بعد ماجرایِ طلاگیری از پس‌ماندهای فاضلاب به‌کلّی فراموش می‌شود و دیگر در داستان کارآیی‌ای ندارد؟