به گزارش گروه خبر خبرگزاری برنا ؛ تعریف هبه چیست، آیا مرد می تواند هنگام طلاق یا قبل از آن اموالی را که به نام همسر خود کرده، مثلا بخشی از ماشین و منزل یا طلاها را بازپس بگیرد؟

پاسخ حجت الاسلام یوسف وند:

هبه در لغت به معنای بخشیدن و دادن چیزی به کسی بدون عوض است. و در اصطلاح؛ یعنی واهب  آن چیزی را که ملک خودش است رایگان و بلاعوض به دیگری انتقال بدهد که به آن عطیّه و نحله نیز می گویند. «هبه» عبارت است از خارج ساختن مال از ملک خود و به ملک دیگری در آوردن آن به طور رایگان . در صحت هبه، شرط است که قبض و اقباض انجام گرفته باشد. هر گاه «واهب» خواست، می‌تواند آن را به هم بزند و هدیه خود را پس بگیرد به شرط آنکه عین موهوبه باقی باشد و تغییری در آن ایجاد نشده باشد، در مواردی استثناء شده یعنی هبه در چند صورت قابل برگشت نیست:

۱. هبه معوَّضه باشد؛ یعنی در قبال آن چیزی دریافت کرده باشد.

۲. هبه به ذیرحم (بستگان نسبی) باشد.

۳. مورد هبه تغییر پیدا کرده باشد مثلاً زمین باشد و در آن خانه ساخته باشند یا پارچه ای باشد و با آن لباس دوخته باشند یا فروخته باشند.

۴. هبه کننده فوت کند.

۵. هبه به قصد «قربه الی الله» پرداخت شده باشد. در این پنج صورت هبه قابل بازگشت نیست.

در غیر شرایط بالا شوهر می تواند اموال را پس بگیرد اما توجه کند که در روایتی از پیامبر اکرم صلوات الله علیه نقل شده که فرمودند:

«مَنْ رَجَعَ فی هِبَتِهِ فَهُوَ کَالرَّاجِعِ فی قَیْئِهِ؛[وسائل الشیعه، ج۱۹، ص۲۴۴. ] کسی که هدیه خود را پس بگیرد مانند کسی ‌است که چیزی را که قی کرده دوباره بخورد.»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

موارد مجاز پس گرفتن هدیه 

پرسش : در چه مواردی پس گرفتن هدیه جایز است؟

پاسخ : اگر هدیه گیرنده از اقوام و خویشاوندان باشد نمی تواند آن را پس بگیرد مگر این که شرط خاصی در مقابل دادن هدیه کرده و یا هدیه مشروط به ادامه زوجیت و یا امثال آن بوده، و اگر از اقوام نباشد تنها در صورتی می تواند، که عین آن هدیه موجود باشد و مصرف نشده باشد و شرط خاصی در مقابل دادن هدیه نکرده باشند.

پرسش : آیا هبه به زوجه، هبه لازم است؟

پاسخ : هبه به زوجه لازم نیست ولى بازگشت در آن مکروه است.

پس گرفتن طلاهای خریداری شده برای همسر

پرسش : طلایى براى زینت زن خریدارى و در اختیار وى قرار داده شده، ولى به او هبه نشده است. آیا در صورت فسخ نکاح طلا به ملک مالک اوّل یعنى زوج باقى است، ومى تواند آن را مطالبه نماید؟

پاسخ : اگر به قصد عاریه به او داده، مى تواند باز پس گیرد. و اگر به نیّت هبه باشد، و آن طلا را تعویض نکرده باشد، نیز حقّ باز پس گرفتن دارد. ولى با توجّه به این که معمولا به قصد هبه مى دهند، اگر طلا را تعویض کرده باشد، حق باز پس گرفتن ندارد. همچنین اگر زن و شوهر از اقوام همدیگر باشند.

پس گرفتن هدیه ای که استفاده حرام از آن شده

پرسش : خانمی یک گوشی برای شوهرش خریده، اما شوهرش از آن گوشی استفاده ی نادرستی کرده. آن خانم هم گوشی را برداشته، بگونه ای که شوهر فکر میکند گوشی را گم کرده.آیا خریدن آن گوشی مشکل شرعی دارد؟

پاسخ : در صورتی که شوهر از بستگان نباشد اشکالی ندارد.

عدول از بخشش مهریه ای که عین خارجی معین است

پرسش : عدول از بخشش مهریه در صورتی که مهریه عین خارجی باشد چه حکمی دارد؟

پاسخ : در صورتی که مهریه بدون تغییر مهمی موجود باشد و بین زن و شوهر رابطه خویشاوندی نسبی نباشد مانعی ندارد.

روش صحیح بازپس گیری ملک واگذار شده

پرسش : فردی ملک خود را واگذار کرده به فردی دیگر جهت حق انتفاع حال می خواهد پس بگیرد، چگونه باید عمل کند که شرعی باشد؟

پاسخ : در صورتی که بدون عوض واگذار کرده و جزء خویشاوندانش نبوده و قصد قربت نداشته می تواند بازپس بگیرد.

موارد هبه لازم 

پرسش : مواردی که هبه لازم است نه جایز و واهب حق رجوع ندارد کدام است؟

پاسخ : هبه به ارحام و اقوام در صورتیکه تحویل داده باشد یا به قصد قربت هبه ای انجام دهند نمی تواند رجوع کند و همچنین هبه معوضه لازم الاجراست.

موارد عدم جواز رجوع به هبه

پرسش : در چه مواردی رجوع به هبه جایز نیست؟

پاسخ : هبه در چند صورت قابل برگشت نیست: ۱. هبه معوَّضه باشد؛ یعنی در قبال آن چیزی دریافت کرده باشد. ۲. هبه به ذیرحم (بستگان نسبی) باشد. ۳. مورد هبه تغییر پیدا کرده باشد مثلاً زمین باشد و در آن خانه ساخته باشند یا پارچه ای باشد و با آن لباس دوخته باشند یا فروخته باشند. ۴. هبه کننده فوت کند. ۵. هبه به قصد «قربه الی الله» پرداخت شده باشد. در این پنج صورت هبه قابل بازگشت نیست.

اختلاف زوجین در هبه یا صلح بودن مالی

پرسش : زوجینى که قرابت نسبى ندارند در مورد مالى اختلاف دارند. زوج به عنوان این که فلان مال را به زوجه هبه کرده بخواهد رجوع کند، و زوجه مدّعى باشد شوهر به بیع یا صلح یا مانند آن از عقود لازمه به او تملیک کرده و بیّنه و مانند آن هم در بین نباشد، قول کدام یک مسموع است؟ اگر زوجه در فرض هبه، مدعى از بین رفتن یا تغییر و تبدیل عین موهوبه باشد و زوج منکر باشد حکم چگونه است؟

پاسخ : اگر مرد دلیلى بر اثبات ادّعاى خود اقامه نکند حقّ رجوع ندارد و در فرض ادّعاى عدم تغییر یا از بین رفتن، قول زوج مقدّم است.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

آیت الله شبیری زنجانی

پس گرفتن هدیه از همسر

۳۲۵ – آیا شخص می تواند هدیه ای را که به همسرش تملیک کرده، پس بگیرد؟

پاسخ

خیر؛ بدون رضایت نمی تواند پس بگیرد.

مطالبه هدایا از همسر

۸۶۵ – آیا مرد می تواند هدایایی که در طول زندگی برای همسرش خریده را بعد از مرگ همسرش مطالبه کند یا به ورثه زن منتقل می شود؟

پاسخ

اگر هدیه بوده و به همسرش تملیک نموده و وی آنها را در اختیار گرفته، به ورثه او منتقل می شود و مرد حتی در حال حیات همسرش نیز نمی تواند از هدایایی که به همسرش تملیک نموده و در اختیار او قرار داده رجوع کند و آنها را پس بگیرد.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی شبیری زنجانی.

مطابق نظر آیت الله سیستانی

۶پرسش: در چه صورتی چیزی را که هبه کنیم (هدیه بدهیم) می توانیم آن را پس بگیریم؟

پاسخ:

کسی که به دیگری هدیه می دهد می تواند آن را پس بگیرد، به غیر از پنج مورد:

اول: هدیه را از روی قصد قربت داده باشد.

دوم: هدیه را به یکی از ارحام (خویشاوندان) داده باشد.

سوم: شخصی که هدیه را گرفته به او عِوضی در مقابل داده باشد، خواه با شرط باشد یا بدون آن.

چهارم: هدیه به ملک شخص دیگری منتقل شده باشد مانند فروش آن یا غیره.

پنجم: گیرنده هدیه تصرفی کند که در هدیه تغییری ایجاد شود.