خطرات سزارین برای زن باردار / روش های کاهش درد زایمان طبیعی

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی برنا،  سالانه تقریباً 5/18 میلیون زایمان سزارین در سرتاسر جهان صورت می گیرد .

سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که حداکثر ( 5-15 %) زایمان ها در هر کشوری نیاز  به سزارین اجباری ( به دلایل اورژانس های پزشکی) وجود خواهد داشت لذا این میزان را، محدوده قابل قبول میزان سزارین اعلام کرده است .

حدود 40% کشورها میزان زایمان به روش سزارین در آن ها کمتر از 10% کل زایمان ها است. در 10% کشورها میزان سزارین 15-10% است به عبارتی در نیمی از کشورها میزان سزارین مقبول و منطقی است اما در تقریباً 50% کشورها از جمله ایران  میزان سزارین بیش از 15% دارند .

طبق گزارش مربوط به سال 2010 میزان سزارین در کشور ایران 9/41% کل زایمان ها اعلام شده است. همچنین طبق گزارش وزیر بهداشت کشور آمار سزارین در شهرهای بزرگ بین 55 تا 60 درصد و در سطح کشور حدود 44 درصد است که نسبت به آمار جهان که 20 درصد است، رقم بالایی است .

حال سوال این است آیا زایمان طبیعی مناسب است یا سزارین؟

زهرا حیدریان زاده، کارشناس ارشد آموزش بهداشت  در گفتگو با برنا از تصمیم گیری در مورد روش انجام زایمان با تاکید بر اینکه یکی از مهمترین تصمیم هایی که زن باردار در دوران بارداری باید بگیرد، انتخاب روش زایمان است بیان داشت : اینکه زایمان طبیعی انجام دهد و یا سزارین را بپذیرد. معمولا تصمیم زن تحت تاثیر نظر اعضای خانواده و فامیل و آشنایان، پزشک معالج، و یا تجارب قبلی خود گرفته می شود لذا ممکن است  بیشتر احساسی باشد و دلایل منطقی و علمی نداشته باشد، مگر اینکه زن باردار و یا اعضای خانواده او براساس اطلاعات درست علمی پزشکی مستقل از نظرات و تجارب دیگران بتوانند دراین مورد تصمیم بگیرند. با توجه به اینکه انتخاب روش زایمان، یکی از مهمترین تصمیم هایی است که زن باردار و همسر او جهت حفظ سلامت خود و فرزندشان در دوران بارداری می گیرند، دسترسی به اطلاعات و دانش درست در این زمینه امری حیاتی است.

وی در  خصوص سزارین اجباری چنین گفت :   سزارین اجباری یا پزشکی به عمل جراحی سزارین در شرایطی گفته می شود که به عدم امکان یا خطرناک بودن زایمان طبیعی برای مادر یاجنین انجام می شود. اگرچه ارایه فهرست جامع تمام موارد ضروری انجام زایمان سزارین امکان پذیر نیست، ولی بیش از 85 درصد اعمال سزارین به علل زیر انجام می شود:

-    عدم وجود دردهای زایمانی و انقباضات رحمی کافی حتی با تزریق داروهای منقبض کننده رحمی

-    قرارگرفتن غیرطبیعی جنین در رحم

-    تنگی لگن مادر و یا عدم تناسب جثه جنین با لگن مادر

-    نامساعد بودن حال جنین ( مثلا کاهش شدید صدای ضربان قلب جنین )

-    چندقلویی بخصوص در شکم اول                                         

این کارشناس بهداشت سزارین انتخابی را اینگونه توضیح داد: سزارین انتخابی (بدون دلیل پزشکی) به عمل جراحی سزارین در شرایطی گفته می شود، زایمان طبیعی هم ممکن است و هم بی خطر اما حتی بدون دلایل پزشکی و بودن هیچ ضرورت پزشکی سزارین به عنوان روش زایمان انتخاب می شود. یکی از دلایل افزایش میزان سزارین مربوط به همین علل غیر پزشکی و غیر ضروری  و بنا بر درخواست مادران است.

وی مهمترین دلیل انتخاب روش زایمان به روش سزارین براساس مطالعات انجام شده را ترس عنوان کرد و گفت :  ترس از دردهای زایمانی و زایمان طبیعی به دلایل مختلف، ممکن است خطر سزارین اورژانسی و میزان سزارین انتخابی را افزایش دهد. ترس از عدم همراهی پزشک یا مامایی که در دوران بارداری تحت نظر او بوده اند بر بالین بیمار نیز بر این ترس می افزاید  اما باید توجه کرد  که امروزه راهکارهایی برای آسان تر کردن تحمل این درد برای مادر وجود دارد.

زهرا حیدریان زاده عدم آگاهی از عوارض سزارین را از دلایل دیگر انتخاب سزارین برشمرد و بیان داشت : آگاه نبودن ازعوارض سزارین و مشکلاتی که ایجاد می کند یکی ازدلایلی است که مادران، زایمان به روش سزارین را انتخاب کنند . باورها و عقایدی که بیشتر به دلیل نداشتن آگاهی کافی به غلط در بین بعضی از زنان دیده شده  و باعث ایجاد ترس غیر منطقی در بعضی موارد دلیل انتخاب زایمان به روش سزارین گشته اند.

عوارض سزارین

این کارشناس عوارض سزارین برای مادران را اینگونه برشمرد:

افزایش میزان مرگ ومیر مادر

درموارد زایمان سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی، مرگ و میر مادر افزایش چشمگیری پیدا می کند. در زایمان سزارین اورژانس درمقایسه با زایمان طبیعی با افزایشی حدود 9 برابر در خطر مرگ همراه است، و در موارد زایمان سزارین انتخابی نیز خطر مرگ را حدود سه برابر افزایش می دهد. علل اصلی مرگ و میر در این زمینه عفونت نفاسی، خونریزی و ایجاد لخته خون درعروق (ترومبوآمبولیسم) هستند. مرگ و میر مرتبط با زایمان سزارین در زنان چاق به طور چشمگیری افزایش پیدا می کند .

آسیب مثانه

در موارد زایمان سزارین میزان بروز پارگی مثانه  1/4 مورد در هر 1000 عمل مورد است.

عفونت رحم

روش زایمان، مهمترین عامل خطر برای پیدایش عفونت است. عفونت رحم بعد از زایمان سزارین نسبتا شایع است  و در مقایسه با زایمان سزارین، عفونت بدنبال زایمان طبیعی نسبتا ناشایع است. ازعلل این عفونت می تواند خارج کردن جفت با دست باشد  و از طرفی خروج خودبخودی جفت در سزارین با افزایش زمان عمل سزارین و همچنین میزان خونریزی همراه می باشد .

عوارض زخم

به دنبال سزارین مشکل بزرگی که ممکن است علی رغم رعایت تکنیک صحیح جراحی هم اتفاق افتد .عفونت محل زخم با خونریزی و بازشدگی محل زخم همراه می باشد و جزء شایعترین علل مرگ و میر مادران بعد از انجام سزارین می باشد و این امرموجب بستری شدن بیشتر فرد در بیمارستان و مراجعات مکرر وی نزد پزشک جهت تخلیه ترشحات ترمیم دوباره محل زخم و صرف هزینه اقتصادی چشمگیری خواهد بود. عفونت محل زخم علاوه برتاثیر بر روی زندگی فرد وصرف هزینه مالی از پیامدهای بالقوه ای نظیر درد، جداشدگی (بازشدن) محل برش شده و وارد شدن عفونت به خون وحتی مرگ طی چند ساعت تا چندین روز بعد ازعمل برخوردار است .

درد بعد ازعمل

یکی ازشکایات مادران بعد از عمل درد شدید می باشد که باعث اختلال در عملکرد روزانه، مصرف مسکن و حتی ایجاد مشکل در شیر دادن به نوزاد می گردد که مصرف مسکن جهت تسکین درد نیز عوارضی در پی خواهد داشت .

تاخیر در شروع تغذیه دهانی ومشکلات گوارشی

 بدلیل اینکه افزایش سریع حجم غذایی بعد از عمل باعث تهوع و استفراغ، مشکلات گوارشی و از هم گسیختگی محل عمل می شود تغذیه دهانی با تاخیر شروع می شود که این تاخیر می تواند باعث مشکلات گوارشی مثل سوزش سردل، یبوست و مشکلاتی دیگر از جمله ضعف عضلانی و سرگیجه گردد.

خونریزی

در مقایسه با زایمان طبیعی مادرانی که سزارین می کنند به میزان بیشتر و شدیدتری دچار خونریزی می شوند.

چسبندگی شدید رحم درمادران

به دنبال سزارین میزان چسبندگی شدید رحم افزایش می یابد.

دوره نقاهت طولانی تر

 مادرانی که به روش سزارین زایمان می کنند درانجام وظایف روزمره ومراقبت از نوزاد به کمک خانواده  و دوستان متکی می شوند این زنان نسبت به کسانی که زایمان طبیعی داشته اند مدت طولانی تری احساس ناراحتی و محدودیت درحرکت داشته و برای کنترل درد نیاز به داروهای مسکن پیدامی کنند .

میزان بستری شدن در بیمارستان

میزان بستری شدن مجدد درعرض 60 روز بعداز زایمان سزارین، به دلیل بروز برخی از مشکلات فوق و یا سایر مشکلات ناشی از سزارین، تقریبا دو برابر میزانی است که بعد از زایمان طبیعی دیده می شود .

افزایش هزینه

عوامل فوق و نیز زمان بیشتر نقاهت درعمل سزارین موجب افزایش دو برابر در هزینه های عمل سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی می گردند .سزارین های بدون دلیل پزشکی هزینه نسبتا زیادی بر دوش خانواده ها گذاشته و مشکلاتی برای بیمارستان از نظر پرسنل و تجهیزات پزشکی به همراه دارد.

عوارض برای نوزاد

و عوارض را تنها برای مادر ندانست و از مشکلات که برای جنین ایجاد می شود چنین گفت : اگرچه گاهی مواقع به دلایل پزشکی و برای نجات جان مادر و یا جنین اقدام به عمل سزارین می شود، اما درست نیست که تصور کنیم که عمل سزارین جنین را در مقابل همه صدمات بیمه می کند. عوارض ناشی از سزارین برای نوزاد:

کم خونی نوزاد

طبق مطالعات انجام شده نوزادان سزارینی بیشتر از نوزادان حاصل از زایمان طبیعی  در معرض کم خونی بدو تولد و کم خونی فقر آهن در آینده هستند.این درحالی است که یکی از مهمترین مشکلات شایع در دنیا و بخصوص ایران کم خونی  می باشد که موجب اختلال در رشد و تکامل و هماهنگی تغذیه ای و اختلال در سیستم ایمنی می شود .

دیابت

دیابت در نوزادانی که با روش سزارین متولد می شوند بیشتر می باشد .                    

تولد زودرس

در زایمان به روش سزارین با توجه به این که امکان اشتباه در محاسبه تاریخ زایمان وجود دارد امکان دارد که زایمان قبل از موعد انجام شود . زایمان زودرس یک خطر مهم برای سلامت نوزاد و نیز در بزرگسالی اوست.

اختلال تنفس

فشاری که در حین زایمان طبیعی به قفسه سینه نوزاد وارد می شود کمک به تمیز کردن ریه او از ترشحات و مایعات می کند و برقراری یک فعالیت تنفسی عادی را برای نوزاد ایجاد می کند ولی در زایمان سزارین به دلیل نبود این فشار، امکان دارد مشکل تنفسی برای نوزاد ایجاد شود.                                                                                        

آسیب هایی نظیر جراحت، کبودی یا صدمه های دیگر

در هنگام زایمان به روش سزارین ممکن است به دلیل  اقدامات عامل زایمان جهت بیرون کشیدن نوزاد این مشکلات برای نوزاد ایجاد شود.

فشارخون ریوی

فشار خون ریوی عبارت‌ است‌ از نارسایی‌ قلب‌ در اثر افزایش‌ فشار خون‌ در ریه‌ها، این‌ وضعیت‌ عارضه‌ای‌ از بیماری‌هایی‌ است‌ که‌ جریان‌ خون‌ را در ریه‌ها آهسته‌ یا متوقف‌ می‌کنند.

مزایای زایمان طبیعی

این کارشناس بهداشت با بیان اینکه زایمان طبیعی در مقابسه با زایمان سزارین مزایای بسیاری دارد  از جمله مهمترین مزایا ها را اینچنین برشمرد:

- عوارض بیهوشی در زایمان طبیعی وجود ندارد در حالی که در سزارین بدلیل بیهوشی همراه با خطرات زیادی است

- درصد ابتلا به عفونت رحم و عفونت ادراری در مادران با زایمان طبیعی کمتر از مادران سزارینی است.

- روش زایمانی نقش مهمی در تنظیم سیستم دفاعی مادر و نوزاد ایفا می کند. بدلیل فعالیت بدنی طولانی در حین زایمان طبیعی یکسری از فاکتورها در خون مادر ترشح می شود که نقش مهمی در خونسازی و پاسخ ایمنی و دفاع نوزادی در برابر استرس و عفونت دارد میزان این فاکتورها در مادران که زایمان طبیعی می کنند و نوزادانی که با زایمان طبیعی متولد می شوند بالاتر از سزارینی هاست.

- طول مدت بستری در زایمان طبیعی کمتر بوده و برگشت به کارهای روزانه خیلی زودتر اتفاق می افتد .

- میزان خونریزی در مادران با زایمان طبیعی کمتر است.

- هزینه زایمان طبیعی برای خانواده و جامعه کمتر است.

- عوارض زخم، عفونت آن و مشکلات بعدی مربوط به آن بدلیل طبیعی بودن زایمان و عدم انجام جراحی در مادران با زایمان طبیعی وجود ندارد.

- مادرانی که زایمان طبیعی می کنند بدلیل هوشیاری بلافاصله بعد از زایمان می توانند ارتباط عاطفی با نوزاد خود برقرار نمایند و شیردهی را آغاز کنند .

وی با اشاره به ترسی که از درد زایمان طبیعی وجود دارد در خصوص روشهای کاهش درد چنین گفت : اکثر زایمان ها با درد و ناراحتی همراه هستند که شدت آن به عوامل فردی، تعداد و نوع زایمان، اندازه  و وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم بستگی دارد اما راهکارهایی برای آسان ترکردن تحمل این درد برای مادر وجود دارد .با انجام زایمان طبیعی و استفاده از روشهای کاهش درد می توان یک تجربه خوشایند از زایمان برای خود ایجاد کرد و به حفظ سلامت خود و نوزاد خود کمک کرد. امروزه اکثر این روشها در ایران قابل دسترسی است.

زهرا حیدریان زاده روشهایی که برای کاهش درد زایمان بکار می روند را  به دو گروه تقسیم کرد و گفت :

روشهایی غیردارویی

روش هایی که بدون استفاده از داروی بی حسی و با استفاده از مهارت زن موجب می شود که وی بتواند زایمان خود را آگاهانه هدایت کند دراین حالت، زن باردار قادر است که احساس درد زایمان را به حداقل برساند. این روشها که اثرات آن ثابت شده است شامل موارد زیر است از:

1-  مهارت های تنفسی، تن آرامی:  گرچه کاربرد تکنیک های تنفسی مناسب درطی مراحل زایمان باعث شلی عضلانی نیز می شود اما مهمترین تاثیر و هدف تکنیک ها کاهش درد با تمرکز به تنفس حین مراحل زایمان است که باعث می شود سلولهای مغزی که محل ثبت تحریکاتی مانند درد هستند با این پیام ها نیز مشغول شوند و لذا پیام درد کمتر ثبت می شود . هماهنگی بین تنفس، تن آرامی بدن و تمرکز و تجسم حین مراحل زایمان فکر زن باردار را از درد منحرف می کند، بنابراین توصیه می شود زن باردار با تمرین مداوم ذهن و بدن خود را آماده کند.

2- قرارگرفتن در وضعیت های مختلف درزمان درد: تغییر وضعیت موجب رفع خستگی، راحتی بیشتر و گردش خون بهتر می شود. زن باردار می تواند به دلخواه خود، هر حالتی که راحت تر است (مانند نشسته، ایستاده، خوابیده، درازکشیده و یا راه رفتن) را انتخاب کند. آزادی در انتخاب وضعیت موجب می شود تا توانایی وی برای تحمل درد زایمان افزایش یابد واحساس رضایت و خشنودی کند .

3- تمرکز، تجسم خوشایند، احساس شادمانی و انحراف فکر: زن باردار در حین دردهای زایمانی فشار جسمی و روانی زیادی را متحمل می شود که با فکرکردن به خاطرات خوشایند و انحراف فکر، تفکرمثبت، اعتماد به نفس که بر روی ذهن تاثیر می گذارند می تواند احساس درد را به حداقل برساند.

4- آوای قران یا موسیقی: شنیدن آوای قران بیش از موسیقی، درچهار ساعت ابتدای مرحله فعال زایمانی از شدت درد می کاهد . براساس روایات واحادیث ائمه وبزرگان دین اسلام جهت کاهش دردهای زایمانی ادعیه و دستورالعمل های خاص و متفاوتی، ازجمله تکرار آیه 35 از سوره آل عمران یا قرائت سوره های مریم، انشقاق از قران درطول مدت زایمان توصیه شده است.

5- سرمای سطحی: در این روش استفاده از کیسه آب یخ یا تکه های یخ بر روی قسمتی از دست که بین انگشت اشاره و شصت می باشد (نقطه هوکو) توصیه می شود. این روش طبق تحقیقات انجام شده می تواند بر تجربه زایمان تاثیر مثبت داشته و راهکاری جهت کاهش درد زایمان باشد .

6- زایمان درآب: یکی از روشهای غیر دارویی استفاده از وان آب گرم است آب گرم برای کاهش درد، آرامش و راحتی مادر در طی زایمان مفید است . آب گرم موجب کاهش درد و اضطراب و پیشرفت زایمان می شود. در استفاده از آب گرم مادر باید 1تا2 ساعت در آبی که درجه حرارت آن نزدیک به درجه حرارت بدن است قرار بگیرد.  وقتی مادر در وان آب گرم قرار می گیرد آب گرم موجب کاهش احساس فشار وزن رحم بر بدن مادر شده و باعث پیشرفت سریعتر زایمان می شود. استفاده از وان آب گرم در طی زایمان بی خطر است و عوارض شناخته شده ای در استفاده از وان آب گرم بر روی مادر و نوزاد نشان داده نشده است.

7- لمس و ماساژ: این روش راهی برای آرام کردن می باشد. مدارکی دال بر انتقال انرژی از طریق لمس موجود است. نوازش اطمینان بخش و دوستانه قسمت گونه و موها، درآغوش گرفتن، ماساژ نواحی دست، کمر، باسن  و سایر قسمت های بدن توسط همراه می تواند موجب کاهش درد وتسکین زن باردار شود. ماساژ درطی مراحل زایمان میانگین شدت درد را کاهش می دهد.

8  - تحریک الکتریکی عصب از راه پوست: در این روش یک دستگاه الکتریکی مخصوصی برروی کمر نصب می شود و با فرستادن امواج، موجب کاهش درد هنگام انقباضات رحم می گردد. استفاده از این دستگاه شدت درد حین زایمان را بدون هیچگونه اثر مضری بر روی مادر و جنین کاهش می دهد .

9- آروماتراپی: استفاده از اسانس های روغنی مشتق از گیاهانی مانند اسطوخودوس وگل یاس و شمعدانی به روش ماساژ در حین زایمان، روی ذهن مادران تاثیر داشته و باعث کاهش درد می شود. حتی  وقتی اسانس های روغنی مانند اسطوخودوس در هوا پخش شده و توسط ریه ها در بین انقباضات رحمی تنفسی شوند باعث کاهش درد می شوند .

10- رفتارهای حمایتی توسط همراه یا ماما: حمایت مداوم در درد زایمان بعنوان یکی از انواع رفتارهای حمایتی، توسط ماما یا همراه آموزش دیده ارائه می شود و شامل مجموعه ای از حمایت روانی فیزیکی، دادن اطلاعات مورد نیاز و پاسخگویی به سوالات مادر است. این حمایت ها در گذشته بصورت سنتی توسط زنان دیگر انجام شده است . حمایت مداوم علاوه بر کاهش درد باعث کاهش استفاده از روش های بی حسی و بیهوشی و سزارین می شود و در مقابل میزان رضایتمندی از تجربه زایمان افزایش می یابد. اثر این روش بویژه وقتی که حمایت توسط افرادی غیر از کارکنان بیمارستان انجام می گیرد بیشتر است .  

روشهای دارویی

وی روشهایی که با تزریق یا استنشاق نوعی داروی بیحسی مانع انتقال حس درد به مغز می شود، را اینگونه معرفی کرد :

1- بی حسی نخاعی و یا اپیدورال: داروی بی حسی در فضای ستون فقرات و در اطراف یا داخل نخاع بلافاصله قبل از زایمان تزریق می شود. دراین روش زن درد را احساس نمی کند ولی بیدار و هوشیار است .

2-استنشاق داروی بی دردی: داروی بی حسی  به شکل گاز از طریق گذاردن ماسک بر روی بینی و دهان به بدن زن منتقل شده و دردهای وی را تا حدی کاهش می دهد.

3-تزریق داروی برای کاهش درد: در این روش دارو در داخل عضله و یا رگ تزریق می شود که زن درد کمتری را احساس کند .

وی در پایان تاکید کرد :از آنجایی که روشهای غیر دارویی نیز نیازمند آموزش و فراگیری مهارت است، برای انتخاب هر یک از آنها حتما با پزشک یا ماما مشورت شود.