بازخوانی ادبیات کودک و نوجوان در ایران

از زنده یاد آذر یزدی مجموعه کتاب هایی همچون : قصه های خوب برای بچه های خوب،قصه های تازه از کتاب های کهن،گربه ناقلا،گربه تنبل،مثنوی(برای بچه ها)،مجموعه قصه های ساده و تصحیح مثنوی مولوی (برای بزرگسالان) این نویسنده کودک و نوجوان باقی مانده و او با بیش از بیست اثر در زمره پر شمارترین نویسندگان تاریخ ادبیات کودک و نوجوان می باشد.

 سراغاز پیدایش ادبیات کودک ونوجوان را باید در لابلای لالایی ها،مثل ها،ترانه های کودکان،افسانه های خردسالان،داستان های ماجراجویانه و حماسی، عاشقانه و اسطوره ها دانست که در اعصار مختلف با زایشی همراه با تفکر و تخیل همراه بوده و سینه به سینه به دست ما رسیده است.

در یک تقسیم بندی ادبیات کودک و نوجوان را در ایران به چهار دوره تفکیک کرده اند .ابتدا دوره قبل از اسلام که آموزش های رسمی به هزاره سوم قبل از میلاد می رسد و اندرزنامه هایی که برای تربیت شاهزادگان نوشته اند در این دوره تبلور ادبیات کودکانه دارد و همچنین آثاری که امیران و موبدان در آن دوران نگاشته اند و از جمله معروف ترین اثار این دوره می توان به : قصه های هزارویکشب و درخت آسوریک و سندبادنامه اشاره کرد.

دوره دوم ظهور اسلام تا مشروطه را شامل می شود که در قرن چهارم هجری طالبوف تبریزی کتاب احمد را برای بیان و طرح اندیشه های پرورشی و استفاده از نابسامانی آموزش و پرورش و آگاه ساختن کودکان و نوجوانان نوشت . در همین دوره ابو عبدالله جمشیدی 500 قصه  و افسانه عامیانه را جمع اوری کرد و خلق شاهنامه در این دوران یکی از شاهکارهای ادب فارسی است که پس از آن بازنویسی هایی هم برای کودکان شده است و در قرن ششم کلیله و دمنه که از قدیمی ترین بازنویسی های آن برای کودکان می توان به: بازنویسی های صبحی مهتدی در افسانه کهن 2 ، کتاب عمو نوروز و قصه های خوب برای بچه های خوب اشاره نمود. در لابلای کتاب های مهم گلستان و مرزبان نامه هم آثار ادبی کودک یافت می شود و در قرن هشتم عبید زاکانی با موش و گربه تحولی در ادب طنز کودک ایران ایجاد کرد و از قرن نهم تاسیزدهم ادبیات کودک در قهوه خانه های ایران رواج داشت و خلق داستان سمک عیار از آثار فاخر این دوره و تاسیس دارالفنون توسط امیر کبیرنقطه عطف جنبش بیداری ایرانیان است  و در همین دوره کتاب مثنوی الاطفال محمود مفتاح (گزیده داستانهای مثنوی به صورت مصور) و دو جلد کتاب اخلاق مصور اثر ضیع السلطنه منتشر شده است.

دوره سوم که از مشروطه تا انقلاب اسلامی را شامل می شود پس از چهاردهم مرداد 1324 که فرمان مشروطه صادر شد نقطه عطفی در حیات اجتماعی ایران شد و پس از آن ایران به صنعت چاپ دست یافت  و گسترش اندیشه های آزادیخواهانه و نوشدن اندیشه های تربیتی و تاسیس مدارس جدید باعث شد تا کودکان محور نوشتن شوند .در سال 1300 جبار عسگرزاده کودکستانی به نام باغچه بان را در تبریز دایر نمود و بازنویسی های آثار همراه با تالیف داستان هایی عامیانه جهت اجرا در کودکستان ها در قالب نماش نامه  مانند: خانم خزوک،گرگ و چوپان راعرضه کرد. همچنین از آثار شاخص این دوران باید به : ترجمه آثاری از آنتوان چخوف و گاستون شرو و آرتور از زبان فرانسه به فارسی در مجله افسانه،کتاب اوسانه صادق هدایت( که در برگیرنده ترانه های عامیانه مانند برخی افسانه ها و متل ها همچون آقاموشه و شنگول ومنگول و...بود)،افسانه های عمونوروز و دیوان بلخ پیام پدرِ مهتدی،آثار عباس یمینی شریف،کیهان بچه ها و مجله سپیده فردا اشاره کرد.

از مهمترین اتفاقات این دوره در ادبیات کودک ایران نیز می توان به : تدریس ادبیات کودک در دانشگاه شیراز با حمایت و پیگیری دکتر آذر رهنما و تاسیس موسسه فرهنگی انتشاراتی فرانکلین توسط همایون صنعتی زاده در دهه سی قرن معاصر و انتشار اثار مهدی آذر یزدی (قصه های خوب برای بچه های خوب) و آثار ادبیات کودک یارشاطر و انتشار نخستین کتاب درسی با عنوان: اصول ادبیات کودکان در سال 1340 توسط دکتر علی اکبر شعاری نژاد ، تاسیس شورای کتاب در سال 1341 ، تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1345 ، تاسیس گروه آموزش کتابداری در دانشگاه تهران و تدریس ادبیات کودکان در مقطع کارشناسی ارشد ، نوشتن پایان نامه های تحقیقاتی با محوریت کودک و نوجوان و عضویت نماینده کارشناسان ادبی ایران در مجامع بین المللی و برگزاری روز جهانی کتاب کودک ذکر کرد.

در دهه پنجاه قرن معاصر شرایط دشوار اجتماعی در ایران باعث وقفه در ادبیات کودکان شد و ادبیات نمادین کودکان وسیله ای برای بیان شعارهای سیاسی در قالب قصه های کودکانه که شعار اتحاد، مبارزه و پیروزی در اجتماع زبورها و مورچه ها و حیوانات جنگلی نمود یافت و این موارد در واقع برای بزرگسالان بود اما در قالبی کودکانه.

در دهه شصت بدلیل جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، بخشهای زیادی از کتابخانه های کودکان ونوجوانان در شهرهای غرب کشور و مناطق جنگ زده تعطیل و کانون از استقلال کاری خارج و جزوی از وزارت آموزش و پرورش شد.

          از مهمترین رویدادهای ادبیات کودک و نوجوان پس از پیروزی انقلاب اسلامی می توان به : برگزیده شدن کتاب های کانون در جشنواره کتاب سال 1362 ، انتشار قصه های مجید توسط هوشنگ مرادی کرمانی ،انتشار پرشمار کتاب نخل مرادی،پیدایش آثار درخشانی از احمدرضا احمدی به عنوان نماینده نسل پیشتاز در فانتزی نویسی کودکان و دریافت جایزه شورای کتاب، خلق آثاری توسط ناصر کشاورز،محمد کاظم مزینانی، بروز تصویرگرانی همچون : بهزاد غریب پور و نسرین خسروی،تاسیس خانه ترجمه کودکان و نوجوانان،انتشار روزنامه آفتاب گردان،انتشار شش جلد کتاب تاریخ ادبیات کودکان در دهه هشتاد و ظهور و بروز شاعران نویسندگان جوانی در عرصه ادبیات کودکان اشاره نمود.

در بین استان‌های کشور کرمان ، تبریز و شیراز مثلث طلایی سه شهری هستند که جایگاه و پایگاه ویژه ای در تقویت بنیان های اندیشگی و تولید اثار و معرفی چهره های نویسنده وشاعر کودک و نوجوان داشته ودارد و از جمله چهره های موثر ونام آشنای ادبیات کودک و نوجوان دیار کریمان می توان از : زنده یاد همایون صنعتی زاده،هوشنگ مرادی کرمانی، احمد رضا احمدی،افسانه شعبان نژاد،شهرام شفیعی و... یاد کرد.

موسسه خانه ادبیات دیار کریمان یکی از مهمترین و شاخص ترین فعالیت های خود را پرداختن به ادبیات کودک و نوجوان قرار داده و بصورت مستمر به این عرصه خواهد پرداخت و دست خود را به سوی شاعران و نویسندگان و تصویرگران و ناشران کودک و نوجوان دراز می کند.