وقفی که در آن نگاهی به فرهنگ وجود داشته باشد، می‌تواند پررنگ‌تر در حوزه بنیادی فرهنگ تجلی یابد

به گزارش خبرگزاری برنا، در همین زمینه و به مناسبت روز وقف، گفتگوی با دکتر علی اصغر شعردوست، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی اجام شده با محوریت وقف در مقوله فرهنکی که می خوانید.

مقوله وقف در شرایط امروزی چگونه می‌تواند در مقوله‌های فرهنگی موضوعیت پیداکند؟

 وقف به معنای اعطای تام منفعت دارایی شخصی اعم از مادی یا معنوی برای منفعت عمومی،بدون دریافت عوض است که مصادیق مصارف آن در گذشته به تناسب نیازهای اجتماعی غالباً در حوزه‌‌های صرفاً دینی تعریف شده است. اما با توجه به شرایط امروزین جامعه باید راه هایی اندیشید که از این منبع بسیار کارآمد برای پاسخگویی به نیازهای روزآمد بهره‌مند شد. از آنجا که وقف در فقه اسلامی، آموزه‌های دینی و سلوک اسلامی موضوعیت و جایگاه مهمی دارد، باید فقهای شیعه و متفکرین اسلامی برای بهره‌گیری از این منبع مهم و ماندگار راههای نو بگشایند.

روزگارانی در این کشور، کتابها و مجلات در تیراژهای انبوه به چاپ می‌رسید، لیکن متأسفانه امروز تیراژ بسیاری از کتابها کمتر از 500 نسخه شده است.اگرچه دیجیتالی‌شدن بسیاری از محتواهای فرهنگی نیز بر این موضوع مؤثر بوده است، لیکن ناتوانی مردم در خرید کتابهای مورد علاقه‌شان به عنوان مانعی در جهت توسعه فرهنگی جلوه‌گر شده است. در سالها و روزها اخیر، در روزگار سختی و تنگنای معیشت و سفره مردم،اصولاً سبد کالاهای فرهنگی به تناسب کاهش عمومی قدرت خرید جامعه یا کوچکتر شده است و یا اصولاً موضوعیتی در هزینه‌های خانوار ندارد. برای حل این معضل می‌توان از وقف بهره جست؛ به این صورت که افراد علاقمند به ایجاد باقیات‌ صالحات فرهنگی را برای بهره‌گیری از سنت حسنة وقف تشویق کرد. اینجاست که وقف، به ویژه وقفی که در آن نگاهی به فرهنگ وجود داشته باشد، می‌تواند پررنگ‌تر در حوزه بنیادی فرهنگ تجلی یابد. طبق آمارها سرانه مطالعه در کشور ما کمتر از 15 دقیقه در روز است. وقف فرهنگی می‌تواند فرهنگ را بارور سازد که یکی از نتایج آن افزایش مطالعه در جامعه خواهد بود.

آیا وقف تنها در فرهنگ اسلامی ما موضوعیت دارد؟ تجارب مشابه جهانی در این زمینه چیست؟

در برخی کشورهای جهان که حتی از آموزه‌های اسلامی بهره‌مند نیستند، بنیادهای وقفی منشأ آثار مهمی هستند. در این کشورها محتوای وقف، در نهادها، مؤسسات و بنیادهای خیریه عام‌المنفعه آشکار می‌شود که هر یک در حوزه مشخص و به شکل هدفمند و تخصصی فعالیت می‌کنند. مهمترین ویژگی آنها نگاه علمی و ساختارهای اجرایی شفاف است که در تمامی مراحل به یاری‌کنندگان گزارش می‌دهند و در مقابل اقدامات خود پاسخگو هستند. در این میان، نهادهای عام‌المنفعه فرهنگی که با بودجةغالباً مردمی فعالیت می‌کنند در حوزه‌هایی مانند ترویج و تدقیق در امر زبان رسمی، شناسایی ادیان، تاریخ، اندیشه‌ها، رسوم و هنرهای مختص به آن فرهنگ فعالیت می‌کنند و همگی توسعه و بهبود شرایط فرهنگی را جستجو می‌کنند.

اگر وقف فرهنگی بتواند در جامعة ما رایج شود، چه مصادیقی را می‌توان برای آن برشمرد؟

در فرهنگ اسلامی، وقف یکی از مهمترین مصادیق باقیات صالحات است که در زمان حیات و بعد از وفات انسان فواید آن، جامعه و واقف را متمتع می‌سازد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: هرکسازاین جهان درگذرد پس از مرگ، چیزی به او نمی‌رسد، جز این که پیش تر سه چیز از خود باقی گذاشته باشد: ۱- کارنیکی که اثرش پس از او باقی باشد؛2- سنتحسنه‌ای که در میان مردم رواج داده باشد و بعد از او مردم به آن روش عمل کنند؛3- فرزندصالحی که برای او دعا کند (وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص۲۹۲).بر این اساسوقف در عرصه‌های فرهنگ و هنر نیز می‌تواند گسترش روزآمد داشته و برکات فرهنگی متعددی برای جامعه داشته باشد. برخی از مصادیق وقف فرهنگی از نظر اینجانب بدین شرح است:‌

با توجه به اینکه بخش مهمی از پیام‌ها از طریق فضای مجازی مبادله می‌شوند و از سوی دیگر آسیب‌های اجتماعی از این طریق دامن‌گیر جامعه ما هستند، بهره‌گیری از منابع وقف و یا عوائد حاصل از اوقاف برای پاسخگویی به نیازهای فضای مجازی در قالب محتواسازی، مفهوم‌سازی، فرهنگ‌سازی و... یکی از مصادیق مهم و هوشمندانه مصرف وقف در عرصة فرهنگ در روزگار ماست.

وقف بناهای شخصی برای مقاصد فرهنگی و هنری (ایجاد مرکز فرهنگی و هنری، مرکز آموزشی و...).

وقف یک دارایی فرهنگی و هنری برای استفادة عموم (آثار هنری به موزه‌ها، اعطای کتاب و کتابخانه شخصی به کتابخانه‌های عمومیو...).

اعطای امکان مادی تحصیل و کمک هزینة پروژه‌های تحقیقاتی و علمی (نمونة زنده ایرانی چنین وقف فرهنگی، موقوفة افشار است که از عوائد موقوفات آن مرحوم،به دانشجویان شبه قارة هند بورس تحصیلی برای تحصیل در رشته‌های زبان فارسی اعطا می‌شود که به نظر من یکی از دلایل ماندگاری زبان فارسی در این حوزة جغرافیایی، دانشجویان فارغ‌التحصیل مقطع دکترایی هستند که از محل موقوفات افشار در ایران تحصیل کرده‌اند).

وقف مال برای تأمین سرمایة لازم برای پروژه‌های فرهنگی و هنری خلاقانه (مانند تهیه‌کنندگی یک اثر هنری با مقصود مشخص فرهنگی و یا حمایت مالی از یک هنرمند برای ساخت اثر هنری).

وقف آثار هنری ایرانی به خارج و آثار خارجی به داخل به مثابه امکانی برای گفتگوی فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی.

وقف اثر هنری توسط خود هنرمند (مانند وقف استاد فرشچیان به آستان قدس رضوی)

در تمامی موارد بالا، وقف فرهنگی خود را به شکل اختصاص آگاهانه و هدفمند سرمایة شخصی واقف به منفعت مشخص عمومینشان می‌دهد که وقف بهبود شرایط فرهنگی و توسعة‌ شاخص‌های فرهنگیجامعه شده است. این شکل از وقف، به وقف‌کننده کمک می‌کند تا درک دقیق‌تری از سرنوشت سرمایه‌گذاری خود داشته باشد، زیرا یک نتیجة ملموس و محسوس در آن تعریف شده است.

علاوه بر این موارد که خود واقف اقدام به وقف فرهنگی می‌کند، تخصیص منابع و سرمایة وقف عام در امور فرهنگی توسط نهادهای متولی وقف نیز می‌تواند ظرفیت این سنت حسنه را در امور فرهنگی و هنری و بهبود شرایط فرهنگی جامعه سبب شود.