مخالفان رده‌بندی سنی فیلم‌ها یک حق شهروندی را حذف می‌کنند/ وزارت ارشاد و صداوسیما در درجه‌بندی سنی همکاری کنند

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی بالاخره پس از سال‌ها بحث و بررسی به تازگی در کشور ما اجرایی شد که بلافاصله این طرح با انتقادات و حواشی بسیاری روبرو شد و بسیاری از کارشناسان از این طرح استقبال کرده و برخی نیز به انتقاد از کلیت آن یا نحوه اجرای این طرح پرداختند. در ادامه مشروح بخش دوم میزگرد خبرگزاری برنا با موضوع بررسی این طرح از زوایای مختلف را می‌خوانید.

این طرح نباید به شورای نگهبانی جدید سینما تبدیل شود

منصور لشکری قوچانی: باید کمک کنیم که درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی میزان سانسورهای سلیقه‌ای را کم کند وگرنه در غیر اینصورت این طرح به بیراهه رفته و شکست خورده. اداره بازرگانی صداوسیما به عنوان یکی از عوامل تحریم که معمولاً فیلم‌ها را با عدم پخش تیزرهایشان تحت فشار قرار می‌دهد سیاستی منحصر به خود ندارد و چندان تصمیم‌گیرنده نیست، اگر می‌بینیم این اداره فیلم را تحریم می‌کند، این عملکرد ناشی از سیاست و نگاه تلویزیون به سینما است.

تلویزیون نگاه غلطی به سینما دارد، آنهایی که ارتباط دارند یا در واقع می‌توانند پارتی‌بازی کنند معمولاً می‌توانند تیزرهای بیشتری از تلویزیون بگیرند و این ناعدالتی‌ها در همه دوران‌ها وجود داشته و نمی‌توان آن را مربوط به مسائل امروز دانست. تلویزیون به سینما نگاهی منفی دارد و به همین دلیل است که نمی‌تواند حامی مناسبی برای آن باشد.

زمانی که من در بخش استان‌های صداوسیما بودم برای پخش تیزر فیلم‌ها بسیار تلاش می‌کردم چرا که به سینما علاقه‌مند بودم. متأسفانه سلیقه در صداوسیمای ما نقش پر رنگ و تعیین‌کننده‌ای دارد و به همین دلیل است که تلویزیون نتیجه مطلوبی نگرفته است. در ارتباط با سینما نیز باید بگویم که این نگاه به نوعی در شکل و شمایلی دیگر وجود دارد ولی فکر نمی‌کنم طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌ها تبدیل به معضلی جدید در سینما شود چرا که اگر به نوعی تبدیل به شورای نگهبان سینما شود، بهتر است همین امروز جلوی اجرای آن گرفته شود.

از طرفی وزارت ارشاد زمینه‌سازی لازم را برای اجرای این طرح نکرده بود و یکباره مردم را با درجه‌بندی سنی فیلم‌ها مواجه کرد. چنین عملکردی قطعاً با حواشی بسیاری مواجه می‌شود و بهتر بود وزارت ارشاد حداقل چند وقت برای آماده‌سازی مردم و رسانه‌ها این موضوع را طرح و بررسی می‌کرد.

قوانین با مناسبات اجتماعی باید چکش‌کاری شوند

محمدرضا ذوالفقاری: یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد این است که وقتی قانونی نوشته می‌شود و بندها و آیین‌نامه‌هایی برای آن تعیین می‌کنند آن قانون به شرع مقدس تبدیل شده و دیگر امکان تغییر در بخش‌هایی از آن که مشکل دارد فراهم نیست. در کشور ما معمولاً قانونی که تصویب می‌شود اگر هزاران مشکل داشته باشد دیگر تغییر آن کار بسیار دشواری است که معمولاً به نتیجه هم نمی‌رسد.

در این مدت من نگاهی به تاریخچه طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی در آمریکا داشتم، اگر نگاهی به این طرح داشته باشیم می‌بینیم در طول زمان با آزمون و خطاهایی که پشت سر گذاشته چگونه به طرحی تبدیل شده که امروز می‌بینیم در سینمای آمریکا و جهان در حال اجرا است. از همان ابتدا که طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌ها مطرح شد درجاتی چون «G» یا «PG» وجود نداشت، این درجات با آزمون و خطاهایی در طول زمان به وجود آمد. بخش خصوصی سینما نیز در پیشروی این طرح دخیل بوده و می‌بینیم قانون را باز گذاشته‌اند تا با آزمون و خطاهایی که در پیش است مصوباتشان را دچار تغییر کنند.

ما نیز باید با مناسبات اجتماعی خودمان شکل و شمایل طرحی که در نظر داریم را مشخص کنیم. احتمالاً همین درجه‌بندی عجیب «+9»، «+12» و «+15» نیز با مناسبات اجتماعی ما تعیین شده که البته بعید می‌دانم و اگر اینگونه بوده قطعاً اشتباه کرده‌ایم و باید بپذیریم که در اجرای این طرح اشتباهاتی صورت گرفته. امروز می‌بینم ما 15 ماده در این طرح داریم که باید بپذیریم این 15 ماده وحی منزل نیستند و می‌توانند دچار تغییر شوند. ما عادت به اجرای قوانینی سخت داریم که هیچ تغییری در آنها حاصل نمی‌شود و چکش زدن قوانین‌مان را بلد نیستیم.

اگر شما در اینترنت جستجو کنید به راحتی می‌بینید که حتی آمریکایی‌ها تاریخچه‌ای برای رده‌بندی سنی فیلم‌هایشان مشخص کرده‌اند و می‌بینید این موضوع برای خود تاریخچه‌ای دارد. باید توجه کرد که فرهنگ ابزار یا وسیله‌ای ثابت نیست که شکل و شمایلش تغییر نکند، همانطور که اشاره کردم 18 ساله امروز با 18 ساله سال‌های قبل فرق دارد و قطعاً چند سال دیگر این تفاوت احساس می‌شود و ما مدام باید قوانین‌مان را به روز کنیم. من خطر تبدیل شدن این طرح به ممیزی را در صورتی جدی می‌بینم که جنبه توصیه‌ای خود را از دست بدهد و به یک قانون بازدارنده و اجباری تبدیل شود.

مخالفان رده‌بندی سنی فیلم‌ها یک حق شهروندی را حذف می‌کنند

شهرام خرازی‌ها: من معتقدم که ما نباید امروز قصاص قبل از جنایت کنیم. بهتر است درباره آینده‌ای که ممکن است رخ دهد حرف نزنیم و به مسائل حال حاضر بپردازیم. شهروند ایرانی باید از دولت و حکومت بخواهد که او را برای انتخاب فیلم مناسب راهنمایی کند و این قطعاً یک مطالبه فرهنگی از سوی مردم به حکومت یا در واقع دولت است. کسانی که معتقد هستند رده‌بندی سنی باید حذف شود، یک حق شهروندی را حذف کرده‌اند و نمی‌توانند مردم را مجبور کنند که این حق را نخواهند. مردم سال‌های سال چنین حقی را مطالبه نکردند و اگر امروز این مطالبه صورت می‌گیرد به این معنی است که مردم چنین حقی را برای خود قائل هستند.

در دوره ریاست‌جمهوری آقای خاتمی سینما فضای بازتر و رهاتری داشت و به نوعی خط قرمزها عقب‌تر رفت و دیدیم که مثلاً موضوع دختران فراری در سینما مطرح شد، آن زمان بسیاری از خانواده‌ها به موضوعات فیلم‌های سینمایی اعتراض کردند و دیدیم که بارها در سینما خانواده‌ها در نیمه، فیلم را رها کرده و از سالن خارج می‌شدند. چنین طرحی قطعاً حق مردم است و ایستادن در برابر آن ایستادن در برابر یک حق مشخص از مردم است. رده‌بندی سنی قرار است یک توصیه برای دیدن یا ندیدن فیلم‌ها باشد و منع قانونی ندارد و نباید به فیلمی که رده‌بندی بالایی به آن تعلق گرفته فشار وارد شود و مثلاً تیزر کمتری در تلویزیون به آن تعلق بگیرد. چنین اتفاقی منطقی نیست و به هیچ‌وجه رخ نمی‌دهد.

منصور لشکری قوچانی: در همه جای دنیا فیلم‌هایی که با رده سنی «+18» اکران می‌شوند سالن‌های کمتری به آنها اختصاص داده می‌شود و می‌توان این محدودیت را تا حدی مثبت دانست. ما تنها فیلم‌های خاص با موضوعات حساس را نباید مدنظر قرار دهیم، درجه‌بندی سنی برای فیلم‌های سخیفی که فقط سعی دارند به هر قیمت مخاطب را بخندانند و به فروششان بیفزایند نیز اعمال می‌شود و برای آنها نیز قطعاً محدودیتی ایجاد می‌کند که می‌تواند محدودیتی مثبت باشد.

علی‌اکبر ثقفی: ترس من از همین مسأله است، اگر فیلمی مثلاً رده سنی «+16» داشته باشد داشته باشد احتمالاً با فشار و محدودیت زیادی مواجه می‌شود که خطرش چیزی کمتر از سانسور نیست. نگاه آقای خرازیها به این موضوع بسیار مثبت است که البته نگاهی روحیه‌بخش است اما تجربه چراغ راه آینده است و من با درسی که از گذشته گرفته‌ام باید پیش‌بینی کنم که در آینده همین طرح ممکن است باعث ایجاد محدودیت‌های بسیاری شود و اینکه تصمیم بگیریم امروز درباره احتمالات آینده صحبت نکنیم را نمی‌پسندم. به نظر من، قطعاً باید احتمالات را مدنظر قرار داد و خطرات را پیش‌بینی کرد و با این پیش‌بینی جلوی بسیاری از آنها را گرفت.

شهرام خرازی‌ها: به نظر من چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد چرا که این طرح همانطور که گفتم جنبه توصیه‌ای دارد و با خود منعی قانونی به همراه ندارد. طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌ها قرار نیست جلوی اکران را بگیرد و اگر محدودیتی برای فیلمی که اکران می‌شود به وجود آورد نیز چندان تأثیرگذار نخواهد بود، فیلمی که خوب یا مخاطب‌پسند باشد مخاطب خود را پیدا می‌کند و در گیشه نیز موفق عمل می‌کند حتی اگر محدودیت‌هایی برای آن وجود داشته باشد.

علی‌اکبر ثقفی: اتفاقاً اینگونه نیست، فیلم‌های خوب ما امروز بسیار مهجور هستند و می‌بینیم فیلم‌های ضعیف چگونه در گیشه یکه‌تازی می‌کنند، من به جرأت می‌گویم اکثر فیلم‌های پرفروش ما آثاری ضعیف هستند. اینکه بگوییم رده‌بندی سنی فیلم‌ها اگر محدودیتی ایجاد کند، این محدودیت نمی‌تواند تأثیرگذار باشد چرا که فیلم خوب قطعاً فروش خود را خواهد داشت تصوری غلط است و باید خطری که وجود دارد را ببینیم. فیلم «خانه پدری» با درجه‌بندی سنی اکران شد و در حالیکه یک سکانس از آن به اندازه همه فیلم‌های ضعیفی که می‌بینیم چگونه در گیشه موفق هستند ارزش دارد هیچ حمایتی از آن صورت نگرفته و هیچ تیزری از این فیلم در سینما تلویزیون پخش نمی‌شود در حالیکه قطعاً اگر این حمایت‌ها وجود داشت «خانه پدری» می‌توانست فروش بسیار بالایی داشته باشد.

منصور لشکری قوچانی: ما یک مشکل فرهنگی بزرگ داریم و آن اینکه بت‌های فرهنگی زیادی می‌سازیم و نمی‌توانیم آن‌ها را تغییر دهیم. من نیز این نگرانی را دارم و فکر می‌کنم این موضوع ارتباطی به حکومت یا دولت ندارد و یک مشکل فرهنگی است. ما باید این خطر را احساس کنیم، با آسیب‌شناسی جلوی آن را بگیریم تا شاهد شکلگیری معضلی جدید نباشیم.

علی‌رغم اینکه سایت‌های مستهجن در کشور ما فیلتر شده‌اند طبق آخرین آماری که یکی از خبرگزاری‌های معتبر اعلام کرده بود، ما سومین کشور بازدیدکننده از سایت‌هایی هستیم که فیلم‌ها و مطالب مستهجن ارائه می‌دهند. این مشکل دیگر ارتباطی با حکومت ندارد، مردم هستند که از این سایت‌ها استقبال می‌کنند اما باید این را هم در نظر داشته باشیم که برخی مواقع ما با اعمال محدودیت به اذهان جهت می‌دهیم.

ذات رده‌بندی سنی یک مسأله روانشناختی است

شهرام خرازی‌ها: من احساس می‌کنم موضوع ما به سمت مسائل فرهنگی می‌رود اما باید این را در نظر بگیریم که ذات رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی یک مسأله روانشناختی است. رده‌بندی سنی از لحاظ ایجاد اختلال روانپزشکی در مخاطب مطرح است که فراگیر شدن آن منجر به ایجاد معضلات اجتماعی می‌شود، در واقع از فرد به جامعه می‌رسد و برای جرم و جنایت و بزهکاری بسترسازی می‌کند. 

رده‌بندی سنی می‌گوید اگر یک کودک مدام صحنه‌های اعدام یا تزریق مواد مخدر ببیند ممکن است دچار اختلالات مختلف شود. به لحاظ علمی ثابت شده است، کودکی که شب ادراری دارد با دیدن برخی صحنه‌ها مشکلش تشدید پیدا می‌کند. بارها دیده شده که برخی افراد که معمولاً کودکان هستند با دیدن برخی صحنه‌ها دچار اختلال پس از سانحه می‌شوند. به این اختلال «PTSD» می‌گویند. در این اختلال فرد مکرر با صحنه خاصی که در فیلم دیده مشغله فکری پیدا می‌کند و این صحنه می‌تواند صحنه‌ای وحشتناک باشد که به تازگی در سینمای ما نیز دیدیم فیلم‌های ترسناک نیز اکران شده‌اند. بنابراین بحث اصلی در رده‌بندی سنی بحث روانشناختی است و بعد از آن به موضوعات فرهنگی می‌رسیم. 

اولین هدف اجرای این طرح این است که می‌خواهد از بروز آسیب‌های اجتماعی که ممکن است ذات روانشناختی در کودکان و نوجوانان داشته باشد جلوگیری کند. بحث اصلی این موضوع به کودکان و نوجوانان مربوط است چرا که بزرگسالان کمتر دچار اختلال می‌شوند. البته یک سالمند نیز می‌تواند با دیدن یک فیلم دچار اختلال شود و مثلاً دیگر تنها در خانه نماند اما علت اینکه به سراغ کودکان می‌روند این است که آنها آسیب‌پذیر هستند و هنوز به اندازه کامل عقل رس نشده‌اند. پس باید بدانیم درجه‌بندی سنی در وهله اول یک طرح برای جلوگیری از بروز آسیب‌های روانشناختی است.

امیدوارم بخش تجاری سینما از این طرح سوءاستفاده نکند

منصور لشکری قوچانی: همان ابتدا عنوان کردم که با این طرح موافق هستم، درباره مسائل تخصصی در حوزه روانشناسی ورود نمی‌کنم اما این طرح در موارد بسیاری به من به عنوان تهیه‌کننده مربوط می‌شود چرا که اگر مشکلی وجود داشته باشد در آینده برای ساخت فیلم، من را دچار مشکل می‌کند.

البته من معتقدم که رده‌بندی سنی به من کمک می‌کند که دستم برای پرداختن به موضوعات بازتر شود و قطعاً سانسور را کمرنگ‌تر می‌کند و در واقع سانسور سلیقه‌ای را که تقریباً همه با آن مخالف هستند را کنار می‌زند.

وقتی فیلم «عصر یخبندان» در جشنواره اکران شد بازیگری که چندین فیلم عجیب و غریب پیش از انقلاب بازی کرده بود در برنامه «هفت» اینگونه به فیلم حمله کرد که باید جلوی این فیلم را گرفت چرا که در آن مصرف مواد توسط زنان به تصویر کشیده شده است. من شاید بپذیرم که صحنه‌های مصرف مواد برای نوجوانان آسیب‌زننده است و نباید یک نوجوان با چنین صحنه‌هایی مواجه شود اما اگر آن زمان درجه‌بندی سنی بود و مخاطبی آگاه که می‌داند مصرف مواد در جوانان و بانوان در جامعه رو به رشد است فیلم را ببیند، چنین فیلمی حتی می‌تواند جنبه مثبت و سازنده داشته باشد و درباره یک معضل بزرگ هشدار می‌دهد. پس درجه‌بندی در اینگونه مواقع طرحی بسیار خوب و سازنده است.

نگرانی من درباره این موضوع سوءاستفاده بخش تجاری است، نباید شرایط طوری فراهم شود که فقط بخش تجاری از آن سود ببرد. نگرانی بعدی من مربوط به این می‌شود که مبادا نوعی زور و قدرت در سینما شکل بگیرد که تبدیل به شورای نگهبان سینما شود. معمولاً چنین طرح‌هایی در کشور ما چنین معضلاتی نیز در پی دارند و به راحتی با مطرح کردن بند و ماده‌ای قشری عظیمی از مردم را حذف می‌کنند.

علی‌اکبر ثقفی: در این شورا باید جامعه‌شناس و روانشناس‌هایی حضور داشته باشند که با سینما نیز آشنایی داشته و حداقل شناختی از سینما دارند. صرفاً حضور جامعه‌‌شناس و روانشناس‌هایی که هیچ ارتباطی با سینما ندارند نیز نمی‌تواند سازنده باشد.

باید رسالت این طرح در ایران مشخص شود، همان اشاره‌ای که آقای خرازیها به اجرای این طرح با مدنظر قرار دادن این مسأله که ذات درجه‌بندی سنی به مسائل روانشناختی مربوط می‌شود را باید مدنظر قرار دهیم. ترس من این است همانطور که می‌بینیم هر شخصی به خود اجازه نظر دادن درباره سینما را می‌دهد در حوزه درجه‌بندی سنی نیز همینطور نظر بدهند و با وجود حضور کارشناسان در شورای درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی ما ببینیم همه چیز سلیقه‌ای مشخص شده است.

محمدرضا ذوالفقاری: بهتر است به مصادیق رجوع کنیم، به عنوان مثال ماده اول مشخص شده در این طرح اینگونه مطرح شده: «ارزیابی تمامیت فیلم با معیارهای فرهنگی، عرفی و مذهبی جامعه با هدف بدآموز نبودن آثار برای تمامی گروه‌های سنی».

من در همین ابتدا این سوال برایم به وجود می‌آید که چه کسی قرار است این‌ها را تشخیص دهد؟ به عنوان مثال اگر یک جامعه‌شناس با دیدگاه مذهبی در این شورا حضور داشته باشد و یا یک جامعه‌شناس با دیدگاهی غیرمذهبی، نباید نتیجه کار متفاوت باشد، باید ضوابط و مقررات مشخصی وجود داشته باشد. این مشکل قبل از این طرح هم در سینما وجود داشته و همچنان دیده می‌شود که سینماگران از نبود مقرراتی مشخص در سانسور معترض هستند.

نقدی در این بین به طرح درجه‌بندی سنی وجود دارد که البته من این نقد را قبول ندارم اما برخی منتقدان به طرح درجه‌بندی می‌گویند سینمای ایران فضای بسته‌ای دارد که امکان ساخت فیلم‌های مستهجن در آن وجود ندارد، پس هیچ نیازی به اجرای این طرح احساس نمی‌شود.

شهرام خرازی‌ها: من با این گفته که باید ضوابطی برای درجه‌بندی‌ها یا سانسور مشخص شود مخالفم چرا که هنر معیارپذیر نیست و اصلاً چنین کاری غیرممکن است و چارچوبی که مدنظر ما است به طور کامل امکانپذیر نیست، هنر به اندازه بسیار محدودی چارچوب‌پذیر است و نمی‌شود یک چارچوب خیلی مشخص برای آن تعیین کرد که اگر فیلمی از آن چارچوب خارج شد شامل درجه‌بندی خاصی شود، به همین دلیل نیاز به شورایی متشکل از متخصصان مختلف دارد.

امروز افرادی که در برابر این طرح قرار گرفته‌اند از منظر روانشناختی به آن نقدی نکرده‌اند و مخالفت‌ها بیشتر مربوط به مسائل قانونی می‌شود. برداشت‌های غلط نیز در این بین تأثیرگذار است. وزارت ارشاد را از این بابت که برای اجرای این طرح زمینه‌سازی نکرده می‌توان مقصر دانست. رده‌بندی سنی در مرحله جنینی است و بدون بسترسازی اجرای این طرح منجر به فهم غلط شده و قطعاً چنین حواشی را می‌توان طبیعی دانست.

افرادی که پست‌های کلیدی داشتند و یا در تصمیم‌گیری‌ها تأثیرگذار هستند با وجود برداشت غلطشان از موضوع، توانسته‌اند تأثیرگذار باشند و این طرح را به حاشیه بکشانند.

از این طرح می‌ترسیم، چون خانواده‌‌ها را رها کرده‌ایم

محمدرضا ذوالفقاری: ما از این طرح می‌ترسیم، چرا که خانواده‌ها را در جامعه رها کرده‌ایم. امروز فرزند یک خانواده به مدرسه می‌رود و چشم‌انداز و هدفی که از روز اول مشخص می‌شود موفقیت در کنکور است، در این مسیر هر اتفاقی رخ دهد اهمیتی ندارد جز همین موفقیت. ما فقط به اعتراض عادت داریم، اعتراض می‌کنیم که اعتیاد زیاد شده ولی اصلاً توجهی به این مسأله نداریم که نهاد اصلی خانواده را رها کرده‌ایم و همین اتفاقات ناشی از چنین مسأله‌ای است.

برای همین است که ما می‌ترسیم چنین طرحی اجرا شود و معضلات بیشتری گریبان جامعه را بگیرد در حالیکه اگر نهاد اصلی جامعه را اینگونه رها نکرده بودیم چنین ترسی وجود نداشت.

با فرض بر اینکه با وجود تمام این ترسها ما چنین طرحی را به بهترین شکل اجرا کردیم چه تضمینی وجود دارد که نهاد دیگری در مقابل فیلم‌هایی که درجه‌بندی بالایی گرفته‌اند قرار نگیرد؟ متأسفانه بارها دیده‌ایم که نهادهای دیگری توانسته‌اند در برابر قوانین مصوب بایستند.

منصور لشکری قوچانی: چنین ترس‌هایی به درستی وجود دارد و منطقی است اما به نظر من هرچقدر مسائل قانونمند‌تر شوند اتفاق بهتری است. هر چند که مشکل بزرگی در کشور ما وجود دارد که با هزاران دردسر و مشکل یک طرح را تصویب می‌کنیم و بعد با هزاران مشکل و درگیری باید همان طرح را اجرایی کنیم اما با این حال بهتر است از چنین طرحی حمایت کنیم.

اگر امروز دیوان عدالت اداری یا دادستانی به این بحث ورود کرده کاملاً منطقی است، قطعاً ورود به این بحث جزو وظایف این دو نهاد به حساب می‌آید و باید این مشکل با تعامل حل شود.

دیوان عدالت اداری به لحاظ سازمانی به بحث درجه‌بندی سنی فیلم‌ها ورود کرده و ارتباطی با محتوای آن ندارد

شهرام خرازی‌ها: من حدس می‌زنم دیوان عدالت اداری از منظر قانونی به این موضوع ورود پیدا کرده است.   شاید حدس من اشتباه باشد اما فکر می‌کنم دیوان عدالت اداری به قسمت فروش بلیت فیلم‌ها ایراد گرفته و آن هم چیزی است که در شیوه‌نامه اول بوده و امروز اصلاح شده. دیوان عدالت اداری اگر مداخله‌ای کرده به منظور مقابله با پیشگیری اختلالات روانی توسط درجه‌بندی سنی فیلم‌ها نبوده، حرف دیوان عدالت اداری این است که به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تذکر دهد که منبع قانونگذاری نیست و نمی‌تواند قانونی را تصویب کند که به سینمادار بگوید حق فروش بلیت ندارد. ورود دیوان عدالت اداری به لحاظ سازمانی است و ارتباطی با محتوای این طرح ندارد.

دیوان عدالت اداری به عنوان مرجع ناظر بر مسائل قانونی به این موضوع ورود کرده که وزارت ارشاد نمی‌تواند برای سینمادار قانونی مشخص کند که به مردم بلیت بفروشد یا خیر و این ارتباطی با محتوای درجه‌بندی سنی فیلم‌ها ندارد. در شیوه‌نامه اول وزارت ارشاد اینگونه تعیین کرده بود که سینمادار اجازه بلیت‌فروشی به مخاطبانی که شامل درجه‌بندی سنی فیلم مورد نظر نمی‌شوند را ندارد و این مسأله در شیوه‌نامه جدید اصلاح شده است.

از آنجا که وزارت ارشاد مرجع قانونگذاری نیست و هر قانونی باید در مجلس شورای اسلامی تصویب شود و در دل این دستورالعمل نیز قانون منع فروش بلیت وجود داشت چنین مشکلی پیش آمد که راه حل آن نیز چندان پیچیده نیست.

وزارت ارشاد باید تصمیم‌گیرنده نهایی باشد

منصور لشکری قوچانی: نمایندگان مجلس، دادستانی و یا هر نهاد دیگری با توجه به قواعد و ضوابطی که وجود دارد می‌توانند به این موضوع ورود کنند و در نهایت با تعامل می‌شود مشکلات را حل کرد اما قطعاً در این موضوع باید این را مدنظر قرار دهیم که تصمیم‌گیرنده نهایی باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد و آن دستورالعمل توصیه‌ای هر چه باشد باید همه به آن احترام بگذارند و اگر اشکالی وجود دارد با تعامل آن مشکل را حل کنند.

علی‌اکبر ثقفی: اگر بخواهیم تا این حد به این موضوع که فیلم دیدن می‌تواند تأثیرات مخربی داشته باشد فکر کنیم، باید این موضوع را هم مدنظر قرار دهیم که مثلاً یک خانواده که از قشر ضعیفی هستند به دیدن فیلمی درباره یک خانواده ثروتمند می‌روند ممکن است حسرت خورده و افسرده شوند. در این شرایط که قطعاً موضوعش در طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌ها نمی‌گنجد چه تمهیداتی باید در نظر بگیریم؟ به طور قطع این موضوع از لحاظ جامعه‌شناسی موضوع مهمی است و طبیعتاً در طرح درجه‌بندی سنی نمی‌گنجد و نمی‌توان محدودیتی در آن مشخص کرد.

در شورای تعیین‌کننده درجه سنی فیلم‌ها نیاز به روانشناس، جامعه‌شناس و حتی جرم‌شناس بیشتری داریم

محمدرضا ذوالفقاری: در بحث جامعه‌شناسی، طبقاتی دیدن جامعه وجود دارد اما به هیچ‌وجه نمی‌شود طرحی در سینما اجرایی کرد که بگوییم یک فیلم برای طبقات محروم توصیه نمی‌شود. بهتر بود در شورایی که تعیین‌کننده درجه سنی فیلم‌ها هستند از روانشناسان بالینی و جامعه‌شناسان بیشتری استفاده می‌شد.

معضلی که از لحاظ روحی برای کودکان ما وجود دارد بسیار زیاد است، بر روی همه این معضلات کار شده و بارها درباره این موضوع بحث شده که چرا ترس از اتاق تاریک در بین کودکان ایرانی زیاد است یا چرا برخی کودکان زیر دوش آب از اینکه چشمانشان را ببندند ترس دارند. برای بسیاری از کودکان ما با دیدن برخی فیلم‌ها مشکلات و تروماهایی به وجود می‌آید که حتی در مدرسه با تعریف کردن همان فیلم می‌شود این تروما را منتقل کرد. ایجاد تروما در ذهن کودکان به راحتی شکل می‌گیرد و تا آخر عمر ادامه پیدا می‌کند. ما باید بدانیم درجه‌بندی سنی فیلم‌ها با این هدف به سینما آمده و حالا با مشخص شدن هدفی که داریم از کارشناسان مربوطه را در شورای تعیین‌کننده استفاده کنیم.

اگر رسالت این طرح را مشخص کنیم می‌فهمیم که باید وزن روانشناس و جامعه‌شناس در این شورا باید بیشتر باشد. ما در این شورا حتی نیاز به متخصصان دیگری چون جرم‌شناس داریم. میزان مخرب بودن صحنه‌های تزریق مواد، اعدام، ضرب و شتم و صحنه‌های جنسی را فیلمسازان یا دیگر مسئولان نمی‌توانند مشخص کنند. مخرب بودن این صحنه توسط روانشناسان و جامعه‌شناس‌ها مشخص می‌شود.

جای روانپزشک کودک و نوجوان در این شورا خالی است

شهرام خرازی‌ها: در این شورا همانطور که اشاره کردید جای چند متخصص دیگر خالی است و یکی از همین متخصص‌ها فوق تخصص روانپزشک کودک و نوجوان است. گویا مسئولانی که اعضای این شورا را مشخص کرده‌اند از وجود چنین تخصصی در کشور اطلاع ندارند اما در واقع چنین تخصصی وجود دارد و به نظر من باید یک روانپزشک کودک و نوجوان نیز در شورای تعیین‌کننده درجه سنی فیلم‌ها حضور داشته باشد. روانپزشک کودک و نوجوان حتی از روانشناس و جامعه‌شناس نیز در این جمع مهم‌تر است و بیش از همه به این تخصص نیاز داریم.

معمولاً سینماگران در برابر این موضوع که یک روانشناس درباره فیلمشان نظر بدهد گارد می‌گیرند و مخالفت دارند. این موضع باعث شد بسیاری از روانشناسان و جامعه‌شناس‌ها از حضور در این شورا کناره‌گیری کنند. ما باید این را در نظر بگیریم که هیچ روانشناس  و جامعه‌شناس قصد تعیین تکلیف برای سینما را ندارد. جامعه‌شناس و روانشناس در حد اظهار نظر ورود می‌کند و تعیین‌کننده نهایی وزارت ارشاد و سینماگران هستند. 

وزارت ارشاد باید مختصصانی را در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی به کار بگیرد که در حوزه رسانه نیز فعالیتی داشته‌اند. یکی از اصلی‌ترین نقدهایی که به این شورا وارد است پر رنگ بودن وجهه سیاسی کارشناسانش است. کارشناسانی که در شورای تعیین‌کننده درجه سنی فیلم‌ها حضور دارند وجهه سیاسی پر رنگ‌تری دارند و باید از افرادی استفاده شود که وجهه رسانه‌ای و هنری‌شان پر رنگ‌تر باشد. متأسفانه این مشکل تنها مربوط به این طرح نمی‌شود و ما همیشه برای چنین مسائلی بیشتر از افراد متخصص با وجهه‌های سیاسی استفاده می‌کنیم. در بین متخصصانی که وزارت ارشاد مشخص کرده حتی وجهه سیاسی برخی افراد به تخصصی که دارند غالب است. 

ما باید این موضوع را در نظر بگیریم که قرار نیست همه فیلم‌ها در رده‌بندی سنی قرار بگیرند، اکثر از آثار سینمایی در رده «G» یا در واقع «General» هستند که دیدنشان برای همه سنین امکانپذیر است و تعداد اقلیتی از فیلم‌ها شامل رده‌بندی سنی خاص می‌شوند. اینکه می‌بینیم همه فیلم‌های ما امروز درجه سنی دارند اتفاقی بسیار عجیب و اشتباه است.

سینمای ما فیلمی برای کودک ندارد 

علی‌اکبر ثقفی: کسانی که درجه‌بندی سنی فیلم‌ها را با این فرض که این درجه‌بندی به ما نشان می‌دهد هیچ فیلم کودکی در سینما نداریم و سینمای ما برای کودکان مناسب نیست نقد می‌کنند دقیقاً افرادی هستند که نگاهی غیر از نگاه سینمایی دارند و شاید اهداف دیگری را دنبال می‌کنند وگرنه هر کسی می‌داند که میزان تولیدات کودک ما در کشور بسیار اندک است و ما هیچ فیلمی در حال حاضر برای کودکان نداریم.

این موضوع با درجه‌بندی سنی فیلم‌ها هیچ ارتباطی ندارد و اگر چنین دغدغه‌ای وجود دارد باید آن افراد از تولید فیلم‌های کودک حمایت کنند تا شاهد چنین فیلم‌هایی در سینمایمان باشیم.

وزارت ارشاد و صداوسیما در درجه‌بندی سنی همکاری کنند

منصور لشکری قوچانی: قطعاً پیش‌نیاز اجرای این طرح فرهنگ‌سازی بود که متأسفانه چنین اتفاقی را شاهد نبودیم. وزارت ارشاد باید با صدا و سیما وارد بحث و تعامل شود تا هر دو نهاد در اجرای این طرح به توافق رسیده و به بهتر اجرا شدن آن کمک کنند.

به نظر من درجه‌بندی‌هایی که امروز بر فیلم‌ها می‌بینیم درست است و یکسری درجه‌‌هایی مثل «+9»، «+12» و «+15» است که چندان تفاوتی با هم ندارند و بهتر است وزارت ارشاد درباره این درجه‌‌ها شفاف‌سازی کند.

این طرح باید در راستای کمتر شدن سانسورهای سلیقه‌ای عمل کند و امیدوارم به جای اینکه اهالی بخش تجاری سینما از این درجه‌بندی استفاده کنند، بخش متعهد به سینما از آن بهره‌مند شوند و فیلم‌هایی اثر گذار تولید کنند که در جامعه باعث بحث و گفت‌وگو شود.

علی‌اکبر ثقفی: من به ذات این طرح نگاه مثبتی دارم و قطعاً از آن حمایت می‌کنم اما همانطور که عنوان کردم ترس‌هایی وجود دارد که باید به آنها هم توجه کرد. قطعاً هر ایده و طرحی که از بروز آسیب‌های روحی در افراد و ایجاد ناهنجاری در جامعه جلوگیری می‌کند طرحی مثبت و سازنده است. 

محمدرضا ذوالفقاری: ما باید خیلی زودتر از این به طرح درجه‌بندی سنی فیلم‌ها می‌رسیدیم. نباید انتظار داشته باشیم که از همان روزهای اول شاهد اتفاقات عجیب و کاملاً مثبت در جامعه باشیم. این طرح در مرحله جنینی خود است و باید آزمون و خطاهایی را پشت سر بگذارد. امیدوارم روزی برسد با تکیه بر این موضوع خانواده‌ها وقتی به سینما می‌روند از دیدن فیلم‌ها شوکه نشوند و بدانند که با چه فیلمی روبرو هستند.

ما باید به خانواده‌ها آموزش بدهیم که رده‌بندی‌ها را بشناسند و به شدت توصیه می‌کنم اعضای شورای تعیین‌کننده، مشکلات موجود در آن را حل کنند. به نظر من رده‌بندی‌ سنی که می‌بینیم چندان منطقی و درست نیست. باید از متخصصان بیشتری در زمینه روانشناسی و جامعه‌شناسی استفاده کنیم. ما افرادی داریم که در این زمینه کار میدانی می‌کنند و مدام آسیب‌های مختلف اجتماعی را مورد بررسی قرار می‌دهند و با انواع و اقسام این آسیب‌ها آشنا هستند.

من بر خلاف برخی از سینماگرانی که اعتقاد دارند این متخصص‌ها نباید در مسائل سینما دخالت کنند، فکر می‌کنم باید از افراد متخصص در زمینه‌های مختلف که مربوط به آسیب‌های روانی و اجتماعی می‌شود در حوزه درجه‌بندی سنی فیلم‌ها استفاده کرد. اگر این اتفاق رخ دهد می‌بینیم که این شورا هیچ دخالتی در ممیزی و سانسور ندارد.

راه‌حل نهایی ارتقای سواد رسانه‌ای مردم است

شهرام خرازی‌ها: فیلم‌ها فقط بر اساس سنی رده‌بندی نمی‌شوند بلکه فرهنگ عمومی در تمام دنیا به این سمت می‌روند که در فیلم‌ها پیش از پخش صحنه‌های آسیب‌زننده هشداری وجود دارد. ما امروز می‌بینیم که در شبکه‌های ماهواره‌ای قبل از پخش صحنه‌های مشکل‌ساز اخطاری به مخاطب داده می‌شود و خیلی‌ها تصمیم می‌گیرند که آن صحنه را ببینند یا از مشاهده آن صرف‌نظر می‌کنند.

سبک زندگی در حال تغییر کردن است و به نظر می‌آید که فرهنگ عمومی و جهانی در عصر ارتباطات و پیشرفت تکنولوژی رسانه به سمت هشدار پیش از پخش برخی صحنه‌ها پیش می‌رود تا مخاطبان رسانه‌ها قبل از مواجهه از خروجی رسانه مطلع شوند و اخطار لازم را دریافت کنند. این فرهنگ در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق افتاده در کشورهای در حال توسعه نیز رو به گسترش می‌رود. بنا بر این در کنار رده‌بندی سنی در سینما، در تلویزیون نیز شاهد این موضوع هستیم که در فضای مجازی نیز این هشدار وجود دارد.

آن چیز که در همه این بحث‌ها حرف آخر را می‌زند سواد رسانه‌ای است، با فرض بر اینکه هیچ طرحی مبنی بر درجه‌بندی سنی وجود ندارد، ما موظف هستیم که سواد رسانه‌ای مردم و در واقع مخاطب را بالا ببریم. در واقع با بالا بردن سواد رسانه‌ای مردم باعث می‌شویم که تأثیر سوء کمتری از رسانه‌هایی مثل سینما به مردم برسد. به نظر من راه‌حل نهایی و آن چیز که نجات‌دهنده است ارتقای سواد رسانه‌ای مردم است که بدون شک آن را باید جزو حق و حقوق مردم کشور دانست.